ЌР Конституциясы

?АЗА?СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫ? КОНСТИТУЦИЯСЫ

1995 жыл?ы 30 тамыз

(2007.21.05. берілген ?згерістер мен толы?тыруларымен)

Бiз, орта? тарихи та?дыр бiрiктiрген ?аза?стан хал?ы, байыр?ы ?аза? жерiнде мемлекеттiлiк ??ра отырып, ?зiмiздi еркiндiк, те?дiк ж?не татулы? м?раттарына берiлген бейбiтшiл азаматты? ?о?ам деп ??ына отырып, д?ниеж?зiлiк ?о?амдасты?та лайы?ты орын алуды тiлей отырып, ?азiргi ж?не болаша? ?рпа?тар алдында?ы жо?ары жауапкершiлiгiмiздi сезiне отырып, ?зiмiздi? егемендiк ???ы?ымызды негiзге ала отырып, осы Конституцияны ?абылдаймыз.

I Б?ЛIМ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап

1. ?аза?стан Республикасы ?зiн демократиялы?, зайырлы, ???ы?ты? ж?не ?леуметтiк мемлекет ретiнде орны?тырады, оны? е? ?ымбат ?азынасы - адам ж?не адамны? ?мiрi, ???ы?тары мен бостанды?тары.

2. Республика ?ызметiнi? т?бегейлi принциптерi: ?о?амды? татулы? пен саяси т?ра?тылы?; б?кiл халы?ты? игiлiгiн к?здейтiн экономикалы? даму; ?аза?станды? патриотизм; мемлекет ?мiрiнi? аса ма?ызды м?селелерiн демократиялы? ?дiстермен, оны? iшiнде республикалы? референдумда немесе Парламентте дауыс беру ар?ылы шешу.

2-бап

1. ?аза?стан Республикасы - президенттiк бас?ару нысанында?ы бiрт?тас мемлекет.

2. Республиканы? егемендiгi оны? б?кiл аума?ын ?амтиды. Мемлекет ?з аума?ыны? т?тасты?ын, ?ол с??ылмауын ж?не б?лiнбеуiн ?амтамасыз етедi.

3. Республиканы? ?кімшілік-аума?ты? ??рылысы, оны? елордасыны? м?ртебесі за?мен белгіленеді. ?аза?станны? елордасы Астана ?аласы болып табылады.

4. ?аза?стан Республикасы ж?не ?аза?стан атауларыны? м?нi барабар.

3-бап

1. Мемлекеттiк билiктi? бiрден-бiр бастауы - халы?.

2. Халы? билiктi тiкелей республикалы? референдум ж?не еркiн сайлау ар?ылы ж?зеге асырады, сондай-а? ?з билiгiн ж?зеге асыруды мемлекеттiк органдар?а бередi.

3. ?аза?стан Республикасында билiктi ешкiм де иемденiп кете алмайды. Билiктi иемденiп кетушiлiк за? бойынша ?удаланады.

Халы? пен мемлекет атынан билiк ж?ргiзуге Республика Президентiнi?, сондай-а? ?зiнi? конституциялы? ?кiлеттiгi шегiнде Парламенттi? ???ы?ы бар. Республика ?кiметi мен ?зге де мемлекеттiк органдар мемлекет атынан олар?а берiлген ?кiлеттiктерi шегiнде ?ана билiк ж?ргiзедi.

4. Республикада мемлекеттiк билiк бiрт?тас, ол Конституция мен за?дар негiзiнде за? шы?арушы, ат?арушы ж?не сот тарма?тарына б?лiну, оларды? тежемелiк ?рi тепе-те?дiк ж?йесiн пайдалану ар?ылы, ?зара iс-?имыл жасау принципiне с?йкес ж?зеге асырылады.

4-бап

1. ?аза?стан Республикасында ?олданылатын ???ы? Конституцияны?, со?ан с?йкес за?дарды?, ?зге де нормативтiк ???ы?ты? актiлердi?, халы?аралы? шарттары мен Республиканы? бас?а да мiндеттемелерiнi?, сондай-а? Республика Конституциялы? Ке?есiнi? ж?не Жо?ар?ы Соты нормативтiк ?аулыларыны? нормалары болып табылады.

2. Конституцияны? е? жо?ары за?ды к?шi бар ж?не Республиканы? б?кiл аума?ында ол тiкелей ?олданылады.

3. Республика бекiткен халы?аралы? шарттарды? Республика за?дарынан басымды?ы болады ж?не халы?аралы? шарт бойынша оны ?олдану ?шiн за? шы?ару талап етiлетiн жа?дайдан бас?а реттерде, тiкелей ?олданылады.

4. Барлы? за?дар, Республика ?атысушысы болып табылатын халы?аралы? шарттар жарияланады. Азаматтарды? ???ы?тарына, бостанды?тары мен мiндеттерiне ?атысты нормативтiк ???ы?ты? актiлердi ресми т?рде жариялау оларды ?олдануды? мiндеттi шартты болып табылады.

5-бап

1. ?аза?стан Республикасында идеологиялы? ж?не саяси ?р-алуандылы? танылады. Мемлекеттік органдарда партия ?йымдарын ??ру?а жол берiлмейдi.

2. ?о?амды? бiрлестiктер за? алдында бiрдей. ?о?амды? бiрлестiктер iсiне мемлекеттi? ж?не мемлекет iсiне ?о?амды? бiрлестiктердi? за?сыз араласуына, ?о?амды? бiрлестiктерге мемлекеттiк органдарды? ?ызметiн ж?ктеуге жол берiлмейдi.

3. Ма?саты немесе iс-?рекетi Республиканы? конституциялы? ??рылысын к?штеп ?згертуге, оны? т?тасты?ын б?зу?а, мемлекет ?ауiпсiздiгiне н??сан келтiруге, ?леуметтiк, н?сiлдiк, ?лтты?, дiни, тектiк-топты? ж?не рулы? аразды?ты ?оздыру?а ба?ыттал?ан ?о?амды? бiрлестiктер ??ру?а ж?не оларды? ?ызметiне, сондай-а? за?дарда к?зделмеген ?скерилендiрiлген ??рамалар ??ру?а тыйым салынады.

4. Республикада бас?а мемлекеттердi? саяси партиялары мен к?сiптiк ода?тарыны?, дiни негiздегi партияларды? ?ызметiне, сондай-а? саяси партиялармен к?сiптiк ода?тарды шетелдiк за?ды т?л?алар мен азаматтарды?, шет мемлекеттер мен халы?аралы? ?йымдарды? ?аржыландыруына жол берiлмейдi.

5. Шетелдiк дiни бiрлестiктердi? Республика аума?ында?ы ?ызметi, сондай-а? шетелдiк дiни орталы?тарды? Республикада?ы дiни бiрлестiктер басшыларын та?айындауы Республиканы? тиiстi мемлекеттiк органдарымен келiсу ар?ылы ж?зеге асырылады.

6-бап

1. ?аза?стан Республикасында мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады ж?не бiрдей ?ор?алады.

2. Меншiк мiндет ж?ктейдi, оны пайдалану сонымен ?атар ?о?ам игiлiгіне де ?ызмет етуге тиiс. Меншiк субъектiлерi мен объектiлерi, меншiк иелерiнi? ?з ???ы?тарын ж?зеге асыру к?лемi мен шектерi, оларды ?ор?ау кепiлдiктерi за?мен белгiленедi.

3. Жер ж?не оны? ?ойнауы, су к?здерi, ?сiмдiктер мен жануарлар д?ниесi, бас?а да таби?и ресурстар мемлекет меншiгiнде болады. Жер, сондай-а? за?да белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жеке меншiкте де болуы м?мкiн.

7-бап

1. ?аза?стан Республикасында?ы мемлекеттiк тiл - ?аза? тiлi.

2. Мемлекеттiк ?йымдарда ж?не жергiлiктi ?зiн-?зi бас?ару органдарында орыс тiлi ресми т?рде ?аза? тiлiмен те? ?олданылады.

3. Мемлекет ?аза?стан хал?ыны? тiлдерiн ?йрену мен дамыту ?шiн жа?дай ту?ызу?а ?ам?орлы? жасайды.

8-бап

?аза?стан Республикасы халы?аралы? ???ы?ты? принциптерi мен нормаларын ??рметтейдi, мемлекеттер арасында ынтыма?тасты? пен тату к?ршiлiк ?арым-?атынас жасау, оларды? те?дiгi мен бiр-бiрiнi? iшкi iстерiне араласпау, халы?аралы? дауларды бейбiт жолмен шешу саясатын ж?ргiзедi, ?арулы к?штi бiрiншi болып ?олданудан бас тартады.

9-бап

?аза?стан Республикасыны? мемлекеттiк р?міздері - Туы, Елта?басы ж?не Гимнi бар. Оларды? сипаттамасы ж?не ресми пайдаланылу т?ртiбi конституциялы? за?мен белгiленедi.

II Б?ЛIМ АДАМ Ж?НЕ АЗАМАТ

10-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? азаматты?ы за??а с?йкес алынады ж?не то?татылады, ол ?андай негiзде алын?анына ?арамастан, бiры??ай ж?не те? болып табылады.

2. Республиканы? азаматын еш?андай жа?дайда азаматты?ынан, ?зiнi? азаматты?ын ?згерту ???ы?ынан айыру?а, сондай-а? оны ?аза?станнан тыс жерлерге аластау?а болмайды.

3. Республика азаматыны? бас?а мемлекеттi? азаматты?ында болуы танылмайды.

11-бап

1. Республиканы? халы?аралы? шарттарында ?згеше белгiленбесе, ?аза?стан Республикасыны? азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.

2. Республика ?зiнi? одан тыс жерлерде ж?рген азаматтарын ?ор?ау?а ж?не олар?а ?ам?орлы? жасау?а кепiлдiк бередi.

12-бап

1. ?аза?стан Республикасында Конституция?а с?йкес адам ???ы?тары мен бостанды?тары танылады ж?не олар?а кепiлдiк берiледi.

2. Адам ???ы?тары мен бостанды?тары ?ркiмге тумысынан жазыл?ан, олар абсолюттi деп танылады, олардан ешкiм айыра алмайды, за?дар мен ?зге де нормативтiк ???ы?ты? актiлердi? мазм?ны мен ?олданылуы осы?ан ?арай аны?талады.

3. Республиканы? азаматы ?зiнi? азаматты?ына орай ???ы?тар?а ие болып, мiндеттер ат?арады.

4. Конституцияда, за?дарда ж?не халы?аралы? шарттарда ?згеше к?зделмесе, шетелдiктер мен азаматты?ы жо? адамдар Республикада азаматтар ?шiн белгiленген ???ы?тар мен бостанды?тарды пайдаланады, сондай-а? мiндеттер ат?арады.

5. Адамны? ж?не азаматты? ?з ???ы?тары мен бостанды?тарын ж?зеге асыруы бас?а адамдарды? ???ы?тары мен бостанды?тарын б?збау?а, конституциялы? ??рылыс пен ?о?амды? имандылы??а н??сан келтiрмеуге тиiс.

13-бап

1. ?ркiмнi? ???ы? субъектiсi ретiнде танылуына ???ы?ы бар ж?не ?зiнi? ???ы?тары мен бостанды?тарын, ?ажеттi ?ор?анысты ?оса ал?анда, за??а ?айшы келмейтiн барлы? т?сiлдермен ?ор?ау?а ха?ылы.

2. ?ркiмнi? ?з ???ы?тары мен бостанды?тарыны? сот ар?ылы ?ор?алуына ???ы?ы бар.

3. ?ркiмнi? бiлiктi за? к?мегiн алу?а ???ы?ы бар. За?да к?зделген реттерде за? к?мегi тегiн к?рсетiледi.

14-бап

1. За? мен сот алдында ж?ртты? б?рi те?.

2. Тегiне, ?леуметтiк, лауазымды? ж?не м?лiктiк жа?дайына, жынысына, н?сiлiне, ?лтына, тiлiне, дiнге к?з?арасына, нанымына, т?р?ылы?ты жерiне байланысты немесе кез келген ?зге жа?даяттар бойынша ешкiмдi еш?андай кемсiтуге болмайды.

15-бап

1. ?ркiмнi? ?мiр с?руге ???ы?ы бар.

2. Ешкімні? ?з бетінше адам ?мірін ?ию?а ха?ысы жо?. ?лім жазасы адамдарды? ?аза болуымен байланысты террористік ?ылмыстар жаса?аны ?шін, сондай-а? со?ыс уа?ытында ерекше ауыр ?ылмыстар жаса?аны ?шін е? ауыр жаза ретінде за?мен белгіленеді, ондай жаза?а кесілген адамны? кешірім жасау туралы ?тініш ету ха?ы бар.

16-бап

1. ?ркiмнi? ?зiнi? жеке басыны? бостанды?ына ???ы?ы бар.

2. За?да к?зделген реттерде ?ана ж?не тек ?ана сотты? санкциясымен т?т?ындау?а ж?не ?амауда ?стау?а болады, т?т?ындал?ан адам?а ша?ымдану ???ы?ы беріледі. Сотты? санкциясынсыз адамды жетпіс екі са?аттан аспайтын мерзімге ?стау?а болады.

3. ?стал?ан, т?т?ындал?ан, ?ылмыс жасады деп айып та?ыл?ан ?рбiр адам сол ?стал?ан, т?т?ындал?ан немесе айып та?ыл?ан кезден бастап адвокатты? (?ор?аушыны?) к?мегiн пайдалану?а ???ылы.

17-бап

1. Адамны? ?адiр-?асиетiне ?ол с??ылмайды.

2. Ешкiмдi азаптау?а, о?ан зорлы?-зомбылы? жасау?а, бас?адай ?атыгездiк немесе адамды? ?адiр-?асиетiн ?орлайтындай ж?бiр к?рсетуге не жазалау?а болмайды.

18-бап

1. ?ркiмнi? жеке ?мiрiне ?ол с??ылмауына, ?зiнi? ж?не отбасыны? ??пиясы болуына, ар-намысы мен абыройлы атыны? ?ор?алуына ???ы?ы бар.

2. ?ркiмнi? ?зiнi? жеке салымдары мен жина?ан ?аражатыны?, жазыс?ан хаттарыны?, телефон ар?ылы с?йлескен с?здерiнi?, почта, телеграф ар?ылы ж?не бас?а жолдармен алыс?ан хабарларыны? ??пиялылы?ы са?талуына ???ы?ы бар. Б?л ???ы?ты шектеуге за?да тiкелей белгiленген реттер мен т?ртiп бойынша ?ана жол берiледi.

3. Мемлекеттiк органдар, ?о?амды? бiрлестiктер, лауазымды адамдар ж?не б??аралы? а?парат ??ралдары ?рбiр азамат?а ?зiнi? ???ы?тары мен м?дделерiне ?атысты ??жаттармен, шешiмдермен ж?не а?парат к?здерiмен танысу м?мкiндiгiн ?амтамасыз етуге мiндеттi.

19-бап

1. ?ркiм ?зiнi? ?ай ?лт?а, ?ай партия?а ж?не ?ай дiнге жататынын ?зi аны?тау?а ж?не оны к?рсету-к?рсетпеуге ха?ылы.

2. ?ркiмнi? ана тiлi мен т?л м?дениетiн пайдалану?а, ?арым-?атынас, т?рбие, о?у ж?не шы?армашылы? тiлiн еркiн та?дап алу?а ???ы?ы бар.

20-бап

1. С?з бен шы?армашылы? еркiндiгiне кепiлдiк берiледi. Цензура?а тыйым салынады.

2. ?ркiмнi? за? ж?зiнде тыйым салынба?ан кез келген т?сiлмен еркiн а?парат алу?а ж?не тарату?а ???ы?ы бар. ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттiк ??пиясы болып табылатын м?лiметтер тiзбесi за?мен белгiленедi.

3. Республиканы? конституциялы? ??рылысын к?штеп ?згертудi, оны? т?тасты?ын б?зуды, мемлекет ?ауiпсiздiгiне н??сан келтiрудi, со?ысты, ?леуметтiк, н?сiлдiк, ?лтты?, дiни, тектiк-топты? ж?не рулы? астамшылы?ты, сондай-а? ?атыгездiк пен зорлы?-зомбылы??а бас ?руды насихаттау?а немесе ?гiттеуге жол берiлмейдi.

21-бап

1. ?аза?стан Республикасы аума?ында за?ды т?рде ж?рген ?рбiр адам, за?да к?рсетiлгеннен бас?а реттерде, оны? аума?ында еркiн ж?рiп-т?ру?а ж?не т?р?ылы?ты мекендi ?з ?алауынша та?дап алу?а ???ы?ы бар.

2. ?ркiмнi? Республикадан тыс жерлерге кетуiне ???ы?ы бар. Республика азаматтарыны? Республика?а кедергiсiз ?айтып оралуына ???ы?ы бар.

22-бап

1. ?ркiмнi? ар-ождан бостанды?ына ???ы?ы бар.

2. Ар-ождан бостанды?ы ???ы?ын ж?зеге асыру жалпы адамды? ж?не азаматты? ???ы?тар мен мемлекет алдында?ы мiндеттерге байланысты болмау?а немесе оларды шектемеуге тиiс.

23-бап

1. ?аза?стан Республикасы азаматтарыны? бiрлесу бостанды?ына ???ы?ы бар. ?о?амды? бiрлестiктердi? ?ызметi за?мен реттеледi.

2. ?скери ?ызметшiлер, ?лтты? ?ауiпсiздiк органдарыны?, ???ы? ?ор?ау органдарыны? ?ызметкерлерi мен судьялар партияларда, к?сiптiк ода?тарда болмау?а, ?андай да бiр саяси партияны ?олдап с?йлемеуге тиiс.

24-бап

1. ?ркiмнi? е?бек ету бостанды?ына, ?ызмет пен к?сiп т?рiн еркiн та?дауына ???ы?ы бар. Ерiксiз е?бекке сотты? ?кiмi бойынша не т?тенше жа?дайда немесе со?ыс жа?дайында ?ана жол берiледi.

2. ?ркiмнi? ?ауiпсiздiк пен тазалы? талаптарына сай е?бек ету жа?дайына, е?бегi ?шiн нендей бiр кемсiтусiз сыйа?ы алуына, сондай-а? ж?мыссызды?тан ?леуметтiк ?ор?алу?а ???ы?ы бар.

3. Ереуiл жасау ???ы?ын ?оса ал?анда, за?мен белгiленген т?сiлдердi ?олдана отырып, жеке ж?не ?жымды? е?бек дауларын шешу ???ы?ы мойындалады.

4. ?ркiмнi? тыны?у ???ы?ы бар. Е?бек шарты бойынша, ж?мыс iстейтiндерге за?мен белгiленген ж?мыс уа?ытыны? ?за?ты?ына, демалыс ж?не мереке к?ндерiне, жыл сайын?ы а?ылы демалыс?а кепiлдiк берiледi.

25-бап

1. Т?р?ын ?йге ?ол с??ылмайды. Сотты? шешiмiнсiз т?р?ын ?йден айыру?а жол берiлмейдi. Т?р?ын ?йге басып кiруге, оны тексеруге ж?не тiнтуге за?мен белгiленген реттер мен т?ртiп бойынша ?ана жол берiледi.

2. ?аза?стан Республикасында азаматтарды т?р?ын ?ймен ?амтамасыз ету ?шiн жа?дайлар жасалады. За?да к?рсетiлген санатта?ы м??таж азаматтар?а т?р?ын ?й за?мен белгiленген нормалар?а с?йкес мемлекеттiк т?р?ын ?й ?орларынан оларды? шама-шар?ы к?теретiн а?ы?а берiледi.

26-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? азаматтары за?ды т?рде ал?ан ?андай да болсын м?лкiн жеке меншiгiнде ?стай алады.

2. Меншiкке, оны? iшiнде м?рагерлiк ???ы?ына за?мен кепiлдiк берiледi.
3. Сотты? шешiмiнсiз ешкiмдi де ?з м?лкiнен айыру?а болмайды. За?мен к?зделген ерекше жа?дайларда мемлекет м??тажы ?шiн м?лiктен к?штеп айыру оны? ??ны те? ба?амен ?телген кезде ж?ргiзiлуi м?мкiн.

4. ?ркiмнi? к?сiпкерлiк ?ызмет еркiндiгiне, ?з м?лкiн кез келген за?ды к?сiпкерлiк ?ызмет ?шiн еркiн пайдалану?а ???ы?ы бар. Монополистiк ?ызмет за?мен реттеледi ?рi шектеледi. Жосы?сыз б?секеге тыйым салынады.

27-бап

1. Неке мен отбасы, ана мен ?ке ж?не бала мемлекеттi? ?ор?ауында болады.

2. Балаларына ?ам?орлы? жасау ж?не оларды т?рбиелеу ата-ананы? етене ???ы?ы ?рi мiндетi.

3. К?мелетке тол?ан е?бекке ?абiлеттi балалар е?бекке жарамсыз ата-анасына ?ам?орлы? жасау?а мiндеттi.

28-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? азаматы жасына келген, нау?астан?ан, м?гедек бол?ан, асыраушысынан айырыл?ан жа?дайда ж?не ?зге де за?ды негiздерде о?ан е? т?менгi жала?ы мен зейнета?ыны? м?лшерiнде ?леуметтiк ?амсыздандырылуына кепiлдiк берiледi.

2. Ерiктi ?леуметтiк са?тандыру, ?леуметтiк ?амсыздандыруды? ?осымша нысандарын жасау ж?не ?айырымдылы? к?термеленiп отырады.

29-бап

1. ?аза?стан Республикасы азаматтарыны? денсаулы?ын са?тау?а ???ы?ы бар.

2. Республика азаматтары за?мен белгiленген кепiлдi медициналы? к?мектi? к?лемiн тегiн алу?а ха?ылы.

3. Мемлекеттiк ж?не жекеменшiк емдеу мекемелерiнде, сондай-а?, жеке медициналы? практикамен айналысушы адамдарда а?ылы медициналы? ж?рдем алу за?да белгiленген негiздер мен т?ртiп бойынша ж?ргiзiледi.

30-бап

1. Азаматтарды? мемлекеттiк о?у орындарында тегiн орта бiлiм алуына кепiлдiк берiледi. Орта бiлiм алу мiндеттi.

2. Азаматты? мемлекеттiк жо?ары о?у орнында конкурсты? негiзде тегiн жо?ары бiлiм алу?а ???ы?ы бар.

3. Жекеменшiк о?у орындарында а?ылы бiлiм алу за?мен белгiленген негiздер мен т?ртiп бойынша ж?зеге асырылады.

4. Мемлекет бiлiм берудi? жалпы?а мiндеттi стандарттарын белгiлейдi. Кез келген о?у орныны? ?ызметi осы стандарттар?а сай келуi керек.

31-бап

1. Мемлекет адамны? ?мiр с?руi мен денсаулы?ына ?олайлы айналада?ы ортаны ?ор?ауды ма?сат етiп ?ояды.

2. Адамдарды? ?мiрi мен денсаулы?ына ?атер т?ндiретiн деректер мен жа?даяттарды лауазымды адамдарды? жасыруы за??а с?йкес жауапкершiлiкке ?кеп со?ады.

32-бап

?аза?стан Республикасыны? азаматтары бейбiт ?рi ?арусыз жиналу?а, жиналыстар, митингiлер мен демонстрациялар, шерулер ?ткiзуге ж?не тос?ауылдар?а т?ру?а ха?ылы. Б?л ???ы?ты пайдалану мемлекеттiк ?ауiпсiздiк, ?о?амды? т?ртiп, денсаулы? са?тау, бас?а адамдарды? ???ы?тары мен бостанды?тарын ?ор?ау м?дделерi ?шiн за?мен шектелуi м?мкiн.

33-бап

1. ?аза?стан Республикасы азаматтарыны? тiкелей ж?не ?з ?кiлдерi ар?ылы мемлекет iсiн бас?ару?а ?атысу?а, мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi ?зiн-?зi бас?ару органдарына тiкелей ?зi ж?гiнуге, сондай-а? жеке ж?не ?жымды? ?тiнiштер жолдау?а ???ы?ы бар.

2. Республика азаматтарыны? мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi ?зiн-?зi бас?ару органдарын сайлау?а ж?не олар?а сайлану?а, сондай-а? республикалы? референдум?а ?атысу?а ???ы?ы бар.

3. Сот iс-?рекетке ?абiлетсiз деп таны?ан, сондай-а? сот ?кiмi бойынша бас бостанды?ынан айыру орындарында отыр?ан азаматтарды? сайлау?а ж?не сайлану?а, республикалы? референдум?а ?атысу?а ???ы?ы жо?.

4. Республика азаматтарыны? мемлекеттiк ?ызметке кiруге те? ???ы?ы бар. Мемлекеттiк ?ызметшi лауазымына кандидат?а ?ойылатын талаптар лауазымды? мiндеттердi? сипатына ?ана байланысты болады ж?не за?мен белгiленедi.

34-бап

1. ?ркiм ?аза?стан Республикасыны? Конституциясын ж?не за?дарын са?тау?а, бас?а адамдарды? ???ы?тарын, бостанды?тарын, абыройы мен ?адiр-?асиетiн ??рметтеуге мiндеттi.

2. ?ркiм Республиканы? мемлекеттiк р?міздерін ??рметтеуге мiндеттi.

35-бап

За?ды т?рде белгiленген салы?тарды, алымдарды ж?не ?зге де мiндеттi т?лемдердi т?леу ?ркiмнi? борышы ?р мiндетi болып табылады.

36-бап

1. ?аза?стан Республикасын ?ор?ау - оны? ?рбiр азаматыны? ?асиеттi парызы ж?не мiндетi.

2. Республика азаматтары за?да белгiленген т?ртiп пен т?рлер бойынша ?скери ?ызмет ат?арады.

37-бап

?аза?стан Республикасыны? азаматтары тарихи ж?не м?дени м?раларды? са?талуына ?ам?орлы? жасау?а, тарих пен м?дениет ескерткiштерiн ?ор?ау?а мiндеттi.

38-бап

?аза?стан Республикасыны? азаматтары таби?атты са?тау?а ж?не таби?ат байлы?тарына ??ыпты ?арау?а мiндеттi.

39-бап

1. Адамны? ж?не азаматты? ???ы?тары мен бостанды?тары конституциялы? ??рылысты ?ор?ау, ?о?амды? т?ртiптi, адамны? ???ы?тары мен бостанды?тарын, халы?ты? денсаулы?ы мен имандылы?ын са?тау ма?сатына ?ажеттi шамада ?ана ж?не тек за?мен шектелуi м?мкiн.

2. ?лтаралы? татулы?ты б?затын кез келген ?рекет конституциялы? емес деп танылады.

3. Саяси себептер бойынша азаматтарды? ???ы?тары мен бостанды?тарын ?андай да бiр т?рде шектеуге жол берiлмейдi. Конституцияны? 10; 11; 13-15-баптарында; 16-бабыны? 1-тарма?ында; 17-бабында; 19-бабында; 22-бабында; 26-бабыны? 2-тарма?ында к?зделген ???ы?тар мен бостанды?тар ешбiр жа?дайда да шектелмеуге тиiс.

III Б?ЛIМ ПРЕЗИДЕНТ

40-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? Президентi - мемлекеттi? басшысы, мемлекеттi? iшкi ж?не сырт?ы саясатыны? негiзгi ба?ыттарын ай?ындайтын, ел iшiнде ж?не халы?аралы? ?атынастарда ?аза?станны? атынан ?кiлдiк ететiн е? жо?ары лауазымды т?л?а.

2. Республиканы? Президентi - халы? пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнi?, Конституцияны? мыз?ымасты?ыны?, адам ж?не азамат ???ы?тары мен бостанды?тарыны? нышаны ?рi кепiлi.

3. Республика Президентi мемлекеттiк билiктi? барлы? тарма?ыны? келiсiп ж?мыс iстеуiн ж?не ?кiмет органдарыны? халы? алдында?ы жауапкершiлiгiн ?амтамасыз етедi.

41-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? Президентiн конституциялы? за??а с?йкес жалпы?а бiрдей, те? ж?не т?те сайлау ???ы?ы негiзiнде Республиканы? к?мелетке тол?ан азаматтары жасырын дауыс беру ар?ылы бес жыл мерзiмге сайлайды.

2. Республика Президентi болып тумысынан республика азаматы болып табылатын ?ыры? жас?а тол?ан, мемлекеттiк тiлдi еркiн ме?герген ?рi ?аза?станда со??ы он бес жыл бойы т?ратын Республика азаматы сайлана алады.

3. Республика Президентiнi? кезектi сайлауы желто?санны? бiрiншi жексенбiсiнде ?ткiзiледi ж?не ол мерзiмi жа?ынан Республика Парламентiнi? жа?а ??рамын сайлаумен т?спа-т?с келмеуге тиiс.

4. Дауыс беруге ?атыс?ан сайлаушыларды? елу процентiнен астамыны? дауысын ал?ан кандидат сайланды деп есептеледi. Егер кандидаттарды? бiрде-бiрi к?рсетiлген дауыс санын ала алмаса, ?айтадан дауыс?а салынады, о?ан к?п дауыс ал?ан екi кандидат ?атысады. Дауыс беруге ?атыс?ан сайлаушыларды? е? к?п дауысын ал?ан кандидат сайланды деп есептеледi.

42-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? Президентi: "?аза?стан хал?ына адал ?ызмет етуге, ?аза?стан Республикасыны? Конституциясы мен за?дарын ?ата? са?тау?а, азаматтарды? ???ы?тары мен бостанды?тарына кепiлдiк беруге, ?аза?стан Республикасы Президентiнi? ?зiме ж?ктелген м?ртебелi мiндетiн адал ат?ару?а салтанатты т?рде ант етемiн", - деп халы??а ант берген с?ттен бастап ?ызметiне кiрiседi.

2. Ант беру ?а?тарды? екiншi с?рсенбiсiнде салтанатты жа?дайда Парламент депутаттарыны?, Конституциялы? Ке?ес м?шелерiнi?, Жо?ар?ы Сот судьяларыны?, сондай-а? Республиканы? б?рын?ы Президенттерiнi? б?рiнi? ?атысуымен ?ткiзiледi. Конституцияны? 48-бабында к?зделген жа?дайда ?аза?стан Республикасы Президентiнi? ?кiлеттiгiн ?зiне ?абылда?ан адам Республика Президентiнi? ?кiлеттiгiн ?абылда?ан к?нiнен бастап бiр ай iшiнде ант бередi.

3. Республика Президентiнi? ?кiлеттiгi жа?адан сайлан?ан Республика Президентi ?ызметiне кiрiскен кезден бастап, сондай-а? Президент ?ызметiнен мерзiмiнен б?рын босатыл?ан немесе кетiрiлген не ол ?айтыс бол?ан жа?дайда то?татылады. Республиканы? б?рын?ы Президенттерiнi? б?рiнi?, ?ызметiнен кетiрiлгендерден бас?асыны?, ?аза?стан Республикасыны? экс-Президентi деген ата?ы болады.

4. 5. Бiр адам ?атарынан екi реттен арты? Республика Президентi болып сайлана алмайды.

Б?л шектеу ?аза?стан Республикасыны? Т???ыш Президентіне ?олданылмайды.

43-бап

1. ?аза?стан Республикасы Президентiнi? ?кiлдi органны? депутаты болу?а, ?зге де а?ы т?ленетiн ?ызметтердi ат?ару?а ж?не к?сiпкерлiк ?ызметпен айналысу?а ???ы?ы жо?.

2. 2007.21.05. № 254-III ?Р За?ымен алып тасталды

44-бап

?аза?стан Республикасыны? Президентi:

1) ?аза?стан хал?ына елдегi жа?дай мен Республиканы? iшкi ж?не сырт?ы саясатыны? негiзгi ба?ыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;

2) Республика Парламентіне ж?не оны? Палатасына кезекті ж?не кезектен тыс сайлау та?айындайды; Парламентті? бірінші сессиясын ша?ырады ж?не оны? депутаттарыны? ?аза?стан хал?ына беретін антын ?абылдайды; Парламентті? кезектен тыс сессиясын ша?ырады; Парламент Сенаты ?сын?ан за??а бір ай ішінде ?ол ?ояды, за?ды халы??а жария етеді не за?ды немесе оны? жекелеген баптарын ?айтадан тал?ылап, дауыс?а салу ?шін ?айтарады;

3) Парламент М?жілісінде ?кілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен консультациялардан кейін келісім беру ?шін М?жілісті? ?арауына Республика Премьер-Министріні? кандидатурасын енгізеді; Парламент М?жілісіні? келісімімен Республиканы? Премьер-Министрін ?ызметке та?айындайды; оны ?ызметтен босатады; Премьер-Министрді? ?сынуымен Республика ?кіметіні? ??рылымын ай?ындайды; Республиканы? ?кімет ??рамына кірмейтін орталы? ат?арушы органдарын ??рады, таратады ж?не ?айта ??рады, Республика ?кіметіні? м?шелерін ?ызметке та?айындайды; сырт?ы істер, ?ор?аныс, ішкі істер, ?ділет министрлерін ?ызметке та?айындайды; ?кімет м?шелерін ?ызметтен босатады; ?кімет м?шелеріні? антын ?абылдайды; ерекше ма?ызды м?селелер бойынша ?кімет отырыстарына т?ра?алы? етеді; ?кіметке за? жобасын Парламент М?жілісіне енгізуді тапсырады; Республика ?кіметі мен Премьер-Министріні?, облыстар, республикалы? ма?ызы бар ?алалар мен астана ?кімдері актілеріні? к?шін жояды не ?олданылуын толы? немесе ішінара то?тата т?рады;

4) Парламент Сенатыны? келісімімен ?аза?стан Республикасы ?лтты? Банкіні? Т?ра?асын, Бас Прокурорын ж?не ?лтты? ?ауіпсіздік комитетіні? Т?ра?асын ?ызметке та?айындайды; оларды ?ызметтен босатады;

5) Республика Президентіне тікелей ба?ынатын ж?не есеп беретін мемлекеттік органдарды ??рады, таратады ж?не ?айта ??рады, оларды? басшыларын ?ызметке та?айындайды ж?не ?ызметтен босатады;

6) Республика дипломатиялы? ?кiлдiктерiнi? басшыларын та?айындайды ж?не керi ша?ырып алады;

7) Орталы? сайлау комиссиясыны? Т?ра?асын ж?не екі м?шесін, Республикалы? бюджетті? ат?арылуын ба?ылау ж?ніндегі есеп комитетіні? Т?ра?асын ж?не екі м?шесін бес жыл мерзімге ?ызметке та?айындайды;

8) Республиканы? мемлекеттiк ба?дарламаларын бекiтедi;

9) Республика Премьер-Министрiнi? ?сынуымен Республиканы? мемлекеттiк бюджетi есебiнен ?сталатын барлы? органдарды? ?ызметкерлерiне арнал?ан ?аржыландыру мен е?бека?ы т?леудi? бiры??ай ж?йесiне бекiтедi;

10) Республикалы? референдум ?ткiзу ж?нiнде шешiм ?абылдайды;

11) келiсс?здер ж?ргiзедi ж?не Республиканы? халы?аралы? шарттарына ?ол ?ояды; бекiту грамоталарына ?ол ?ояды; ?зiнi? жанында тiркелген шет мемлекеттердi? дипломатиялы? ж?не ?зге де ?кiлдерiнi? сенiм грамоталары мен керi ша?ырып алу грамоталарын ?абылдайды;

12) Республика ?арулы К?штерiнi? Жо?ар?ы Бас ?олбасшысы болып табылады, ?арулы К?штердi? жо?ары ?олбасшылы?ын та?айындайды ж?не ауыстырып отырады;

13) Республиканы? мемлекеттiк наградаларымен марапаттайды, ??рметтi, жо?ары ?скери ж?не ?зге ата?тарды, сыныпты? шендердi, дипломатиялы? д?режелердi, бiлiктiлiк сыныптарын бередi;

14) Республиканы? азаматты?ы, саяси баспана беру м?селелерiн шешедi;

15) азаматтар?а кешiрiм жасауды ж?зеге асырады;

16) Республиканы? демократиялы? институттарына, оны? т?уелсiздiгi мен аума?ты? т?тасты?ына, саяси т?ра?тылы?ына, азаматтарыны? ?ауiпсiздiгiне елеулi ж?не тiкелей ?атер т?нген, мемлекеттi? конституциялы? органдарыны? ?алыпты ж?мыс iстеуi б?зыл?ан ретте, Премьер-Министрмен ж?не Республика Парламентi Палаталарыны? Т?ра?аларымен ресми консультациялардан кейiн Республика Парламентiне дереу хабарлай отырып, ?аза?станны? б?кiл аума?ында ж?не оны? жекелеген жерлерiнде т?тенше жа?дай енгiзудi, Республиканы? ?арулы К?штерiн ?олдануды ?оса ал?анда, атал?ан жа?даяттар талап ететiн шараларды ?олданады;

17) Республика?а ?арсы агрессия жасал?ан не оны? ?ауiпсiздiгiне сырттан тiкелей ?атер т?нген ретте Республиканы? б?кiл аума?ында немесе оны? жекелеген жерлерiнде ?скери жа?дай енгiзедi, iшiнара немесе жалпы мобилизация жариялап, б?л туралы Республика Парламентiне дереу хабарлайды;
18) ?зiне ба?ынысты Республика Президентiнi? К?зет ?ызметiн ж?не Республикалы? ?ланды жаса?тайды;

19) ?аза?стан Республикасыны? Мемлекеттiк Хатшысын ?ызметке та?айындайды ж?не ?ызметтен босатады, оны? м?ртебесi мен ?кiлеттiгiн аны?тайды; Республика Президентiнi? ?кiмшiлiгiн ??рады;

20) ?ауіпсіздік Ке?есін ж?не ?зге де консультативтік-ке?есші органдарды, сондай-а? ?аза?стан хал?ы Ассамблеясы мен Жо?ары Сот Ке?есін ??рады;

21) Республиканы? Конституциясы мен за?дарына с?йкес бас?а да ?кiлеттiктердi ж?зеге асырады.

45-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? Президентi Конституция мен за?дар негiзiнде ж?не оларды орындау ?шiн Республиканы? б?кiл аума?ында мiндеттi к?шi бар жарлы?тар мен ?кiмдер шы?арады.

2. Конституцияны? 53-бабыны? 4)-тарма?шасында к?зделген ретте Республика Президентi за?дар шы?арады, ал 61-бапты? 2-тарма?ында к?зделген ретте Республиканы? за? к?шi бар жарлы?тарын шы?арады.

3. Республиканы? Президентi ?ол ?оятын Парламент актiлерi, сондай-а? ?кiмет бастамасымен шы?арылатын Президенттi? актiлерi тиiсiнше осы актiлердi? за?дылы?ы ?шiн за?ды? жауапкершiлiк ж?ктелетiн Парламенттi? ?р Палатасыны? Т?ра?аларыны? не Премьер-Министрдi? алдын-ала ?олдары ?ойылып тияна?талады.

46-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? Президентiне, оны? абыройы мен ?адiр-?асиетiне ешкiмнi? тиiсуiне болмайды.

2. Республика Президентi мен оны? отбасын ?амтамасыз ету, олар?а ?ызмет к?рсету ж?не ?ор?ау мемлекет есебiнен ж?зеге асырылады.

3. Осы бапты? ережелерi Республиканы? экс-Президенттерiне ?олданылады.

4. ?аза?станны? Т???ыш Президентіні? м?ртебесі мен ?кілеттігі Республика Конституциясымен ж?не конституциялы? за?мен ай?ындалады.

47-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? Президентi нау?астануына байланысты ?зiнi? мiндеттерiн ж?зеге асыру?а ?абiлетсiздiгi дендеген жа?дайда ?ызметiнен мерзiмiнен б?рын босатылуы м?мкiн. Б?л ретте Парламент ?р Палата депутаттарыны? те? санынан ж?не медицинаны? тиiстi салаларыны? мамандарынан т?ратын комиссия ??рады. Мерзiмiнен б?рын босату туралы шешiм Парламент Палаталарыны? бiрлескен отырысында комиссияны? ?орытындысымен белгiленген конституциялы? р?сiмдердi? са?тал?аны туралы Конституциялы? Ке?ес ?орытындысы негiзiнде ?р Палата депутаттары жалпы саныны? кемiнде т?рттен ?шiнi? к?пшiлiгiмен ?абылданады.

2. Республиканы? Президентi ?зiнi? мiндеттерiн ат?ару кезiндегi iс-?рекетi ?шiн тек ?ана мемлекетке опасызды? жаса?ан жа?дайда жауап бередi ж?не б?л ?шiн Парламент оны ?ызметiнен кетiруi м?мкiн. Айып та?у ж?не оны тексеру туралы шешiм М?жiлiс депутаттарыны? кемiнде ?штен бiрiнi? бастамасы бойынша депутаттарды? жалпы саныны? к?пшiлiгiмен ?абылдануы м?мкiн.Та?ыл?ан айыпты тексерудi Сенат ?йымдастырады ж?не оны? н?тижелерi Сенат депутаттары жалпы саныны? к?пшiлiк даусымен Парламент Палаталары бiрлескен отырысыны? ?арауына берiледi. Б?л м?селе бойынша т?пкiлiктi шешiм айып та?уды? негiздiлiгi туралы Жо?ар?ы Сот ?орытындысы ж?не белгiленген конституциялы? р?сiмдердi? са?тал?аны туралы Конституциялы? Ке?естi? ?орытындысы бол?ан жа?дайда ?р Палата депутаттары жалпы саныны? кемiнде т?рттен ?шiнi? к?пшiлiк даусымен Парламент Палаталарыны? бiрлескен отырысында ?абылданады. Айып та?ыл?ан кезден бастап екi ай iшiнде т?пкiлiктi шешiм ?абылдамау Республика Президентiне ?арсы та?ыл?ан айыпты? к?шi жойыл?ан деп тану?а ?кеп со?ады. Республиканы? Президентiне мемлекетке опасызды? жасады деп та?ыл?ан айыпты? ?абылданбауы оны? ?ай кезе?iнде де осы м?селенi? ?аралуына себепшi бол?ан М?жiлiс депутаттарыны? ?кiлеттiгiн мерзiмiнен б?рын то?тату?а ?кеп со?ады.

3. Республика Президентiн ?ызметiнен кетiру туралы м?селе ол Республика Парламентiнi? немесе Парламент М?жілісіні? ?кiлеттiгiн мерзiмiнен б?рын то?тату ж?нiнде м?селе ?арап жат?ан кезде ?оз?алмайды.

48-бап

1. ?аза?стан Республикасыны? Президентi ?ызметiнен мерзiмiнен б?рын боса?ан немесе кетiрiлген, сондай-а? ?айтыс бол?ан жа?дайда Республика Президентiнi? ?кiлеттiгi ?ал?ан мерзiмге Парламент Сенатыны? Т?ра?асына к?шедi; Сенат Т?ра?асыны? ?зiне Президент ?кiлеттiгiн ?абылдауы м?мкiн болма?ан ретте ол Парламент М?жiлiсiнi? Т?ра?асына к?шедi; М?жiлiс Т?ра?асыны? ?зiне Президент ?кiлеттiгiн ?абылдауы м?мкiн болма?ан ретте ол Республиканы? Премьер-Министрiне к?шедi. ?зiне Республика Президентiнi? ?кiлеттiгiн ?абылда?ан т?л?а тиiсiнше Сенат Т?ра?асыны?, М?жiлiс Т?ра?асыны? немесе Премьер-Министрдi? ?кiлеттiгiн тапсырады. Б?л жа?дайда бос т?р?ан мемлекеттiк лауазымдарды иелену Конституцияда к?зделген т?ртiппен ж?зеге асырылады.

2. Осы бапты? 1-тарма?ында к?зделген негiздерде ж?не т?ртiппен ?аза?стан Республикасы Президентiнi? ?кiлеттiгiн ?зiне ?абылда?ан т?л?аны? ?аза?стан Республикасыны? Конституциясына ?згерiстер мен толы?тырулар туралы бастамашылы? жасау?а ???ы?ы жо?.

IV Б?ЛIМ ПАРЛАМЕНТ

49-бап

1. Парламент - ?аза?стан Республикасыны? за? шы?ару ?ызметiн ж?зеге асыратын Республиканы? е? жо?ары ?кiлдi органы.

2. Парламенттi? ?кiлеттiгi оны? бiрiншi сессиясы ашыл?ан с?ттен басталып, жа?адан сайлан?ан Парламенттi? бiрiншi сессиясы ж?мыс?а кiрiскен кезден ая?талады.

3. Парламенттi? ?кiлеттiгi Конституцияда к?зделген реттер мен т?ртiп бойынша мерзiмiнен б?рын то?татылуы м?мкiн.

4. Парламенттi? ?йымдастырылуы мен ?ызметi, оны? депутаттарыны? ???ы?ты? жа?дайы конституциялы? за?мен белгiленедi.

50-бап

1. Парламент т?ра?ты негiзде ж?мыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан ж?не М?жiлiстен т?рады.

2. Сенат конституциялы? за?да белгіленген т?ртіппен ?р облыстан, республикалы? ма?ызы бар ?аладан ж?не ?аза?стан Республикасыны? астанасынан екі адамнан ?кілдік ететін депутаттардан ??ралады. Сенатта ?о?амны? ?лтты?-м?дени ж?не ?зге де елеулі м?дделеріні? білдірілуін ?амтамасыз ету ?ажеттілігі ескеріліп, Сенатты? он бес депутатын Республика Президенті та?айындайды.

3. М?жіліс конституциялы? за?да белгіленген т?ртіппен сайланатын ж?з жеті депутаттан т?рады.

4. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палата?а бiрдей м?ше бола алмайды.

5. Сенат депутаттарыны? ?кiлеттiк мерзiмi - алты жыл, М?жiлiс депутаттарыны? ?кiлеттiк мерзiмi - бес жыл.

51-бап

1. М?жілісті? то?сан сегіз депутатын сайлау жалпы?а бірдей, те? ж?не т?те сайлау ???ы?ы негізінде жасырын дауыс беру ар?ылы ж?зеге асырылады. М?жілісті? то?ыз депутатын ?аза?стан хал?ы Ассамблеясы сайлайды. М?жіліс депутаттарыны? кезекті сайлауы Парламентті? ж?мыс істеп т?р?ан сайланымы ?кілеттігіні? мерзімі ая?талардан кемінде екі ай б?рын ?ткізіледі.

2. Сенат депутаттары жанама сайлау ???ы?ы негiзiнде жасырын дауыс беру жолымен сайланады. Сайлан?ан Сенат депутаттарыны? жартысы ?рбiр ?ш жыл сайын ?айта сайланып отырады. Б?л орайда оларды? кезектi сайлауы б?ларды? ?кiлеттiк мерзiмi ая?тал?ан?а дейiнгi екi айдан кешiктiрiлмей ?ткізiледi.

3. Парламент немесе Парламент М?жілісі депутаттарыны? кезектен тыс сайлауы тиісінше Парламент немесе Парламент М?жілісіні? ?кілеттігі мерзімінен б?рын то?татыл?ан к?ннен бастап екі ай ішінде ?ткізіледі.

4. ?аза?стан Республикасыны? азаматты?ында т?ратын ж?не оны? аума?ында со??ы он жылда т?ра?ты т?рып жат?ан адам Парламент депутаты бола алады. Жасы отыз?а тол?ан, жо?ары білімі ж?не кемінде бес жыл ж?мыс стажы бар, тиісті облысты?, республикалы? ма?ызы бар ?аланы? не Республика астанасыны? аума?ында кемінде ?ш жыл т?ра?ты т?рып жат?ан адам Сенат депутаты бола алады. Жасы жиырма беске тол?ан адам М?жіліс депутаты бола алады.

5. Республика Парламенті депутаттарын сайлау конституциялы? за?мен реттеледі.

6. Парламенттi? депутаты ?аза?стан хал?ына ант бередi.

52-бап

1. 2007.21.05. № 254-III ?Р За?ымен алып тасталды

2. Парламент депутаттары оны? ж?мысына ?атысу?а мiндеттi. Парламентте депутатты? жеке ?зi ?ана дауыс бередi. Депутатты? Палаталар мен оларды? органдарыны? отырыстарына д?лелдi себептерсiз ?ш реттен арты? ?атыспауы, сол сия?ты дауыс беру ???ы?ын бас?а бiреуге беруi депутат?а за?да белгiленген жазалау шараларын ?олдану?а ?кеп со?ады.

3. Парламент депутатыны? бас?а ?кiлдi органны? депутаты болу?а, о?ытушылы?, ?ылыми ж?не ?зге де шы?армашылы? ?ызметтен бас?а, а?ы т?ленетiн ?зге де ж?мыс ат?ару?а, к?сiпкерлiкпен ш??ылдану?а, коммерциялы? ?йымны? басшы органыны? немесе бай?аушы ке?есiнi? ??рамына кiруге ???ы?ы жо?. Осы ереженi? б?зылуы депутатты? ?кiлеттiгiн то?тату?а ?кеп со?ады.

4. Парламент депутатын оны? ?кiлеттiк мерзiмi iшiнде т?т?ын?а алу?а, к?штеп ?келуге, сот т?ртiбiмен белгiленетiн ?кiмшiлiк жазалау шараларын ?олдану?а, ?ылмыс ?стiнде ?стал?ан немесе ауыр ?ылмыс жаса?ан реттердi ?оспа?анда, тиiстi Палатаны? келiсiмiнсiз ?ылмысты? жауап?а тарту?а болмайды.

5. Парламент депутатыны? ?кілеттігі орнынан т?скен, ол ?айтыс бол?ан, сотты? за?ды к?шіне енген шешімі бойынша депутат іс-?рекетке ?абілетсіз, ?айтыс бол?ан немесе хабарсыз кеткен деп таныл?ан жа?дайларда ж?не Конституция мен конституциялы? за?да к?зделген ?зге де жа?дайларда то?татылады.

Парламент депутаты:

1) ол ?аза?станнан тыс?ары жерге т?ра?ты т?ру?а кеткен;

2) о?ан ?атысты сотты? айыптау ?кімі за?ды к?шіне енген;

3) ?аза?стан Республикасыны? азаматты?ын жо?алт?ан кезде ?з мандатынан айырылады.

Парламент М?жілісіні? депутаты:

1) депутат конституциялы? за??а с?йкес ?зін сайла?ан саяси партиядан шы??ан немесе шы?арыл?ан;

2) конституциялы? за??а с?йкес депутатты сайла?ан саяси партия ?ызметін то?тат?ан кезде ?з мандатынан айырылады.

Парламент Сенатыны? та?айындал?ан депутаттарыны? ?кілеттігі Республика Президентіні? шешімі бойынша мерзімінен б?рын то?татылуы м?мкін.

Парламент ж?не Парламент М?жілісі депутаттарыны? ?кілеттігі тиісінше Парламент немесе Парламент М?жілісі таратыл?ан жа?дайларда то?татылады.

6. Депутаттар?а жазалау шараларын ?олдану?а, оларды? осы бапты? 3-тарма?ыны? талаптарын, депутатты? ?деп ережелерiн са?тауына, сондай-а? депутаттарды? ?кiлеттiгiн то?тату?а ж?не ?кiлеттігiнен ?рi депутат?а ешкiмнi? тиiспеуi ж?нiндегi ???ы?ынан айыру?а байланысты м?селелердi ?зiрлеу ?аза?стан Республикасыны? Орталы? сайлау комиссиясына ж?ктеледi.

53-бап

Палаталарды? бірлескен отырысында Парламент:

1) ?аза?стан Республикасы Президентіні? ?сынысы бойынша Конституция?а ?згерістер мен толы?тырулар енгізеді;

2) ?кімет пен Республикалы? бюджетті? ат?арылуын ба?ылау ж?ніндегі есеп комитетіні? республикалы? бюджетті? ат?арылуы туралы есептерін бекітеді. ?кіметті? республикалы? бюджетті? ат?арылуы туралы есебін Парламентті? бекітпеуі Парламентті? ?кіметке сенімсіздік білдіргенін к?рсетеді;

3) Президентке оны? бастамасы бойынша ?р Палата депутаттары жалпы саныны? ?штен екісіні? даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге за? шы?ару ?кілеттігін беруге ха?ылы;

4) со?ыс ж?не бітім м?селелерін шешеді;

5) Республика Президентіні? ?сынысы бойынша бейбітшілік пен ?ауіпсіздікті са?тау ж?ніндегі халы?аралы? міндеттемелерді орындау ?шін Республиканы? ?арулы К?штерін пайдалану туралы шешім ?абылдайды;

6) Конституциялы? Ке?есті? Республикада?ы конституциялы? за?дылы?ты? жай-к?йі туралы жыл сайын?ы жолдауын ты?дайды;

7) палаталарды? бірлескен комиссияларын ??рады, оларды? т?ра?аларын сайлайды ж?не ?ызметтен босатады, комиссияларды? ?ызметі туралы есептерді ты?дайды;

8) Парламентке Конституция ж?ктеген ?зге де ?кілеттіктерді ж?зеге асырады.

54-бап

1. Парламент палаталарды? б?лек отырысында м?селелерді ?уелі - М?жілісте, ал содан кейін Сенатта ?з кезегімен ?арау ар?ылы конституциялы? за?дар мен за?дар ?абылдайды, оны? ішінде:

1) республикалы? бюджетті бекітеді, о?ан ?згерістер мен толы?тырулар енгізеді;

2) мемлекеттік салы?тар мен алымдарды белгілейді ж?не оларды алып тастайды;

3) ?аза?станны? ?кімшілік-аума?ты? ??рылысы м?селелерін шешу т?ртібін белгілейді;

4) мемлекеттік наградаларды та?айындайды, Республиканы? ??рметті, ?скери ж?не ?зге де ата?тарын, сыныпты? шендерін, дипломатиялы? д?режелерін белгілейді, Республиканы? мемлекеттік р?міздерін ай?ындайды;

5) мемлекеттік заемдар мен Республиканы? экономикалы? ж?не ?зге де к?мек к?рсетуі туралы м?селелерді шешеді;

6) ра?ымшылы? жасау м?селелерін шешеді;

7) Республиканы? халы?аралы? шарттарын ратификациялайды ж?не оларды? к?шін жояды.

2. Парламент палаталарды? б?лек отырысында м?селелерді ?уелі - М?жілісте, ал содан кейін Сенатта ?з кезегімен ?арау ар?ылы:

1) республикалы? бюджетті? ат?арылуы туралы есептерді тал?ылайды;

2) Республика Президентіні? ?арсылы?ын ту?ыз?ан за?дар немесе за?ны? баптары бойынша ?арсылы?тар жіберілген к?ннен бастап бір ай мерзім ішінде ?айталап тал?ылау мен дауыс?а салуды ?ткізеді. Б?л мерзімні? са?талмауы Президент ?арсылы?тарыны? ?абылдан?анын білдіреді. Егер М?жіліс пен Сенат ?р Палата депутаттарыны? жалпы саныны? ?штен екі к?пшілік даусымен б?рын ?абылдан?ан шешімді растайтын болса, Президент бір ай ішінде за??а ?ол ?ояды. Егер Президентті? ?арсылы?ын е? болмаса палаталарды? бірі е?сермесе, за? ?абылданбайды немесе Президент ?сын?ан редакцияда ?абылданды деп есептеледі. Парламент ?абылда?ан конституциялы? за?дар?а Мемлекет басшысыны? ?арсылы?ы осы тарма?шада к?зделген т?ртіппен ?аралады. Б?л ретте Парламент Президентті? конституциялы? за?дар?а ?арсылы?ын ?р Палата депутаттарыны? жалпы саныны? кемінде т?рттен ?шіні? даусымен е?середі;