Naruszenia praw czlowieka w kontekscie wojny rosyjsko-ukrainskiej

Размещено на http://www.allbest.ru/

Размещено на http://www.allbest.ru/

Naruszenia praw czlowieka w kontekscie wojny rosyjsko-ukrainskiej

Vladlena Kotsiuba Doktorantka Katedry Komunikacji Mi^dzynarodowej oraz Analiz Politycznych, Wydzial Stosunkow Mi^dzynarodowych, Wolynski Uniwersytet Narodowy im. Lesi Ukrainki, Ukraina

Od czasu inwazji Rosji na Ukraine ujawniono wiele naruszen mi^dzynarodowego prawa humanitarnego, dokonanych przez sily rosyjskie. Artykul pokazuje w jaki sposob zbrojny atak Federacji Rosyjskiej na Ukraine doprowadzil do powaznych i masowych naruszen praw czlowieka oraz mi^dzynarodowego prawa humanitarnego. Celem badania jest pokazanie skali destrukcji oraz wiele naruszen praw czlowieka i mi^dzynarodowego prawa humanitarnego dokonanych przez rosjan. Zarejestrowano przekonuj^ce dowody wzorcow naruszen prawa do zycia, w tym arbitralnych zabojstw i wymuszonych zagini^c, naruszen prawa wlasnosci, w tym masowego niszczenia infrastruktury cywilnej. Odnotowano przyklady naruszen zakazu tortur i zlego traktowania, przemocy ze wzgl^du na plec i zwi^zanej z wojn^ przemocy seksualnej; naruszenia prawa do wolnosci i bezpieczenstwa osobistego, w tym uprowadzenia i samowolne przetrzymywanie lub przetrzymywanie w odosobnieniu. Artykul pokazuje, w jaki sposob dochodzilo do lamania praw czlowieka w Ukrainie i jak zostalo to odebrane przez spolecznosc mi^dzynarodow^.

Slowa kluczowe: prawa czlowieka; zbrodnie wojenne; Federacja Rosyjska; ludobojstwo; przemoc; wojna; Ukraina; Mi^dzynarodowy Trybunal Karny.

Порушення прав людини в контексті російсько-української війни

Після вторгнення Росії в Україну, особливо від 24 лютого 2022 року стало відомо про серйозні порушення російськими військами міжнародного гуманітарного права. Серед них явні військові злочини щонайменше у 20 містах України. Російські військові проводили безсудні страти в Київській області, вбивали мирних жителів під час масових обстрілів у Харкові та навмисно обстріляли Донецький обласний академічний драматичний театр у Маріуполі. Російське вторгнення в Україну призвело до масових порушень прав людини на сучасній міжнародній арені. Напад Росії на Україну спричинив масштабні руйнування, переміщення цивільного населення, а також незліченну кількість жертв. Основна мета дослідження - показати масштаби цих руйнувань і численні порушення міжнародних прав людини та міжнародного гуманітарного права, скоєних росіянами. Дослідження ґрунтується на аналізі статей, доповідей та думок різних міжнародних організацій, громадських діячів, українських та іноземних ЗМІ. Результати цієї статті показують, як збройний напад Російської Федерації призвів до серйозних, масових порушень міжнародного гуманітарного права з катастрофічними наслідками для реалізації громадянами України практично всіх прав людини. З боку армії агресора зафіксовано величезну кількість фактів, які свідчать про порушення правил ведення війни. Зафіксовано переконливі докази моделей порушень права на життя Українського народу, права власності, серед яких масові руйнування цивільної інфраструктури. Зазначено приклади порушення заборони катувань і жорстокого поводження, зокрема сексуального насильства за ознакою статі та війни; порушення права на свободу та особисту недоторканість, включаючи викрадення та довільне або одиночне ув'язнення. У статті показано, як порушувалися права людини в Україні та як це сприймалося міжнародним співтовариством.

Ключові слова: права людини; військові злочини; Російська Федерація; геноцид; насильство; війна; Україна; Міжнародний кримінальний суд.

Human Rights Violations in the Context of the Russian-Ukrainian War

After Russia's invasion of Ukraine, especially from February 24, 2022, serious violations of international humanitarian law by Russian forces have come to light. These include obvious war crimes in at least 20 towns in Ukraine. Russian soldiers carried out extrajudicial executions in the Kyiv region, killed civilians during mass shelling attacks in Kharkiv and deliberately shelled the Donetsk Regional Academic Drama Theater in Mariupol. The Russian invasion of Ukraine led to massive violations of human rights in the modern international arena. Russia's attack on Ukraine caused large-scale destruction, displacement of the civilian population, and countless casualties. The main goal of the study is to show the extent of these destructions and numerous violations of international human rights and international humanitarian law committed by the Russians. The research is based on the analysis of articles, reports and opinions of various international organizations, public figures, Ukrainian and foreign mass media. The results of this article show how the armed attack of the Russian Federation led to serious, massive violations of international humanitarian law with catastrophic consequences for the realization of almost all human rights by the citizens of Ukraine. On the part of the aggressor's army, a huge number of facts have been recorded that indicate violations of the rules of warfare. The convincing evidence of models of violations of the right to the life of the Ukrainian people, property rights, including mass destruction of civil infrastructure have been fixed. There were indicated a lot of examples of violations of the prohibition of torture and ill-treatment, including gender-based sexual violence and war; violation of the right to liberty and personal integrity, including kidnapping and arbitrary or solitary imprisonment. The article shows how human rights were violated in Ukraine and how it was perceived by the international community.

Keywords: human rights; war crimes; Russian Federation; genocide; violence; war; Ukraine; International Criminal Court.

Sformulowanie problemu naukowego

masowe lamanie praw czlowieka

W roku 2021 Federacja Rosyjska rozpocz?la szeroko zakrojon^ koncentracj? sil wojskowych w poblizu granicy ze wschodni^ czesz?sci^ Ukrainy. To z kolei wywolalo wielkie zaniepokojenie w Ukrainie, Europie oraz na calym swiecie. 21 lutego tego z samego roku prezydent Rosji Wladimir Putin postanowil uznac niekontrolowane przez ukrainski rz^d obszary w obwodach Donieckim i Luganskim w Ukrainie za niezalezne podmioty i wyslac tam rosyjskie wojska. A trzy dni po tym, czyli 24 lutego Rosja rozpocz?la inwazj? na Ukraine

Na przestrzeni lat powstaly odpowiednie regulacje mi?dzynarodowe, ktore okreslaj^ dozwolone mozliwosci zastosowania metod oraz srodkow podczas prowadzenia walki. Zbior tych norm i zasad okreslany jest mianem Mi?dzynarodowego Prawa Humanitarnego Konfliktow Zbrojnych (MPHKZ). S4 to przede wszystkim cztery Konwencje Genewskie z 1949 r., Protokol dodatkowy I do nich z 1977 r., Konwencja haska IV z 1907 r. oraz zal^czony do niej Regulamin o prawach i zwyczajach wojny l^dowej (Regulaminy haskie), inne traktaty o MPH oraz normy zwyczajowe MPH.

Mi?dzynarodowe prawo humanitarne konfliktow zbrojnych jest to „zespol norm ustanowionych przez umowy mi?dzynarodowe, celem ktorych jest rozwi^zywanie problemow humanitarnych, wynikaj^cych z prowadzonych konfliktow zbrojnych, ktore z przyczyn humanitarnych ograniczaj^ prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i srodkow prowadzenia dzialan zbrojnych albo chroni^ osoby i dobra przed skutkami konfliktu zbrojnego” Rosyjskie zbrodnie wojenne podczas agresji na Ukrain? w 2022 roku. 2022. Dost?p: https://ine.org.pl/rosyjskie-zbrodnie-wojenne-podczas-agresji-na-ukraine-w-2022-roku/ [26 listopada 2022].. A wi?c isota MPHKZ polega na ograniczeniu ludzkiego cierpienia i skali zniszczen, dzi?ki wypracowanym odpowiednim regulacjom, ktore okreslaj^ mozliwosci stosowanych metod i srodkow podczas walki oraz dopuszczalne cele ataku.

Podczas obecnej rosyjskiej agresji na Ukraine media, wladze krajowe oraz instytucje mi?dzynarodowe alarmuj^ o popelnianych przez Rosjan zbrodniach wojennych. Zbrodnie te wymierzone s^ przede wszystkim w ludnosc cywiln^. Poza atakami na infrastruktur? cywiln^ dochodzi do bezposrednich aktow przemocy, zabojstw i gwaltow. Ponadto Rosjanie wykorzystuj^ srodki walki, ktorych uzycie jest sankcjonowane odpowiednimi konwencjami oraz dopuszczaj^ si?

aktow wiarolomstwa. Atak zbrojny Federacji Rosyjskiej na Ukraine doprowadzil do powaznego pogorszenia sytuacji w zakresie praw czlowieka w tym kraju. Skutkiem tego ataku s^ tysi^ce zabitych i rannych cywilow, masowe zniszczenia infrastruktury cywilnej i mieszkan, arbitralne zatrzymania i wymuszone zagini?cia, tortury i zle traktowanie, przemoc seksualna zwi^zana z konfliktem oraz terror.

Analiza ostatnich badari oraz publikacji

Dany temat jest aktualnym od roku 2014, a szczegolnie od 24 lutego 2022. A wi?c, badania w zakresie naruszen praw czlowieka oraz mi?dzynarodowego prawa humanitarnego popelnionych przez wojska rosyjskie pod czas wojny w Ukrainie s^ dokonywane przez wiele badaczy krajowych i mi?dzynarowych oraz organizacje i instytucje mi?dzynarodowye (np. Organizacja Narodow Zjednoczonych, Rada Europy, Organizacja Bezpieczenstwa i Wspolpracy w Europie, Unia Europejska) Reakcja UE wobec rosyjskiej inwazji na Ukrain?. Jak zacz?la si? wojna w Ukrainie? Dost?p: https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-response-ukraine-invasion/. [30 listopada 2022]..

13 kwietnia specjalna misja ekspercka OBWE opublikowala raport o naruszeniach mi?dzynarodowego prawa humanitarnego (MPH), praw czlowieka, zbrodniach wojennych i zbrodniach przeciwko ludzkosci popelnionych na Ukrainie od 24 lutego 2022 r. W ra porcie tym eksperci stwierdzili uczynione przez Rosj? naruszenia MPH oraz istnienie dowodow naruszenia prawa do zycia, zakazu tortur, nieludzkiego i ponizaj^cego traktowania Polski instytut spraw mi?dzynarodowych. OBWE a wojna na Ukrainie. 2022. Dost?p: https://www.pism.pl/ publikacje/obwe-a-wojna-na-ukrainie/. [28 listopada 2022].. Raport Mechanizmu Moskiewskiego OBWE jest waznym wkladem w wysilki spolecznosci mi?dzynarodowej na rzecz zapobiegania bezkarnosci i zapewnienia sprawiedliwosci poprzez postawienie przed s^dem wszystkich inicjatorow i sprawcow wojennej agresji Rosji przeciwko Ukrainie, zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkosci i innych naruszen prawa mi?dzynarodowego, prawa humanitarnego i praw czlowieka Komentarz MSZ Ukrainy do Raportu Misji Ekspertow Mechanizmu Moskiewskiego OBWE w kontekscie wojny Federacji Rosyjskiej z Ukraine 2022. Dost?p: https://poland.mfa.gov.ua/pl/news/comment-mfa-ukraine-report- osce-moscow-mechanism-mission-experts-context-war-russian-federation-against-ukraine/ [29 listopada 2022]..

Po wizycie Komisarz Rady Europy Dunji Mijatovic w Ukrainie w dniach 2 -7 maja 2022 roku wydano Memorandum w sprawie skutkow wojny na Ukrainie w odniesieniu do praw czlowieka. Memorandum ten zostal stworzony na podstawie jej rozmow z ofiarami i swiadkami powaznych naruszen praw czlowieka oraz krewnymi ofiar. Pani Komisazr odwiedzila rowniez kilka miej scowosci w obwodzie kijowskim, ktore wczesniej znajdowaly si? pod kontrol^ wojsk ros yjskich lub byly miejscami zacieklych walk Меморандум о последствиях войны в Украине в отношении прав человека. 2022. Доступ: https://rm.coe.int/commdh-2022-18-memorandum-on-the-human-rights-consequences-of-the-war-/1680a7bebd/ [01 декабря 2022].. Oprocz tego, jezeli mowimy o stosunku Rady Europy do tego tematu - to po raz pierwszy od 17 lat Rada Europy zbierze si? na szczycie, ktory odb?dzie si? w stolicy Islandii w maju 2023 roku. B?dzie to czwarty w historii organizacji szczyt szefow panstw i rz^dow oraz odb?dzie si? on specjalnie dla dyskucji powi^zanych z wojn^ rosyjsko -ukrainsk^ Besarab, O. 2022. Rada Europy zbierze si? na historycznym szczycie z powodu wojny w Ukrainie. Dost?p: https://ua.news/pl/world/sovet-evropy-soberetsya-na-ystorycheskyj-sammyt-yz-za-vojny-v-ukrayne/ [05 grudnia 2022]..

W dniu 29 czerwca 2022 r. zostal przygotowany raport Biura Wysokiego Komisarza Narodow Zjednoczonych ds. Praw Czlowieka na podstawie wynikow Misji Obserwacyjnej Praw Czlowieka ONZ na Ukrainie (UNHRM), obejmuj^cej okres od 24 lutego do 15 maja 2022 roku. Raport odnotowal bezprawne zabojstwa ze stratami ludnosci cywilnej w ponad 30 osadach w obwodach Kijowskim, Czernihowskim, Charkowskim i Sumskim. Zostaly one popelnione pod koniec lutego i w marcu, kiedy tereny te znajdowaly si? pod kontrol^ Sil Zbrojnych Federacji Rosyjskiej New report by UN Human Rights shows the shocking toll of the war in Ukraine. 2022. Available from: https://ukraine.un.org/en/188268-new-report-un-human-rights-shows-shocking-ton-war-ukraine/ [04 December 2022]..

W nast?pstwie okrucienstw popelnionych przez rezim Wladimira Putina na ukrainskiej ludnosci cywilnej w listopadzie 2022 roku poslowie Parlamentu Europejskiego uznali Rosj? za panstwowego sponsora terroryzmu i za panstwo „stosuj^ce terroryzm”. Poslowie Parlamentu s^ zdania, ze umyslne ataki i okrucienstwa popelniane przez sily rosyj skie i ich pelnomocnikow wobec ludnosci cywilnej na Ukrainie, niszczenie infrastruktury cywilnej oraz inne powazne n aruszenia prawa mi?dzynarodowego i humanitarnego stanowi^ akty terroru i zbrodnie wojenne Parlament Europejski oglasza Rosj? panstwem sponsoruj^cym Terroryzm. 2022. Dost?p: https://www.europarl. europa.eu/news/pl/press-room/20221118IPR55707/parlament-europejski-oglasza-rosje-panstwem- sponsorujacym-terroryzm/. [02 grudnia 2022].. A wi?c, artykul b?dzi? opieral si? na wyzej wymienionych raportach, artykulach, analizie tresci roznych organizacji mi?dzynarodowych, osob publicznych, mediow ukrainskich i zagranicznych, informacjach z media spolecznosciowych.

Sformulowanie celow artykulu

Celem artykulu jest dokonanie analizy rosyjskich zbrodni wojennych popelnianych pod czas wojny rosyjsko-ukramskiej. Rowniez celem jest analiza poszczegolnych przepisow oraz norm MPHKZ, ktore zostaly zlamane lub okreslone jako czyn o charakterze zbrodni wojennej. Przyklady pokazane w danej publikacji dotycz^ pojedynczych zbrodni, ale tak naprawd? to ich skala jest duzo wi?ksza. Glownym zadaniem tego artykulu jest ukazanie skali zniszczen i licznych naruszen praw czlowieka oraz mi?dzynarodowego prawa humanitarnego popelnianych przez Rosjan. Kolejnym zadaniem jest analiza przedstawionych czynow rosyjskich sil zbrojnych, ktore naruszaj^ zapisy mi?dzynarodowych konwencji oraz lami^ fundamentalne zasady mi?dzynarodowego prawa human itarnego.

Przedstawienie glownego materialu badawczego

W wyniku okropnych oraz brutalnych dzialan wojennych Federacji Rosyjskiej na terytorium Ukrainy doszlo do wielu powaznych naruszen praw czlowieka oraz norm prawa humanitarnego. Byly to przede wszystkim: naruszenie prawa do zycia, naruszenie wolnosci od tortur i zlego traktowania, samowolne morderstwa i wymuszone zagini?cia, naruszenie prawa wlasnosci, zniszczenie infrastruktury cywilnej, przemoc seksualna zwi^zana z wojn^, zorganizowane przemieszczenie ludnosci cywilnej oraz inne. Dokladne ustalenie liczby zabitych i rannych podczas szalej^cej wojny jest niemozliwe. Wedlug oceny Biura Wysokiego Komisarza Praw Czlowieka (podaje pewne szacunki oparte na danych Misji Obserwacyjnej ONZ ds. Praw Czlowieka na Ukrainie, ktora dziala na Ukrainie od 2014 roku) od 24 lutego do 3 lipca 2022 roku na terytorium Ukrainy zgin?lo 4889 osob, a kolejne 6263 zostalo rannych. Tak naprawd? rzeczywista liczba ofiar jest znacznie wyzsza niz udokumentowane dane, ktore s^ regularnie przegl^dane. O ile wiadomo, wi?kszosc zgonow i obrazen spowodowane s^ uzyciem broni wybuchowej dalekiego zasi?gu, w tym uderzen ci?zkiej artylerii, systemy rakiet wielokrotnego startu, mozdzierze oraz awiacj?.

Obl?zenie miasta Mariupol przez wojska rosyjskie bylo uosobieniem wspolczesnej katastrofy humanitarnej i najbardziej pami?tn^ ilustraj lekcewazenia przez wojska rosyjskie zycia ludzkiego, infrastruktury cywilnej oraz najbardziej elementarnych zasad konfliktu zbrojnego, w tym zasad rozroznienia, proporcjonalnosci i ostroznosci. Uderzenia broni^ wybuchow^ (np. niekierowane pociski balistyczne) na g?sto zaludnione obszary miejskie spowodowaly doslownie zniszczenie wi?kszosci miasta. Ostrzal tych terenow pochlon^l zycie tysi?cy mieszkancow i obrocil w ruin? infrastruktur? miejsk% w tym szkoly, szpitale i teatr, w ktorym schronilo si? kilkuset cywilow, w tym wiele dzieci. Szacuje si?, ze zgin?lo co najmniej 20-22 tysi?cy cywilow w czasie obl?zenia Mariupola У Маріуполі загинули щонайменше 22 тисячі людей. Доступний на: https://www.ukrinform.ua/rubric- ato/3491665-u-mariupoli-zaginuli-sonajmense-22-tisaci-ludej.html/. [23 січня 2023].. Wedlug wladz ukrainskich sily rosyjskie wielokrotnie odmawialy udzielenia niezb?dnej pomocy humanitarnej i medycznej ludnosci cywilnej w Mariupolu oraz nie zgadzaly si? na otwarcie korytarzy humanitarnych dla tych, ktorzy chcieli bezpiecznie opuscic miasto na teren ko ntrolowany przez rz^d Ukrainy.

Podobny los spotkal wiele innych ukrainskich miast oraz wsi. Setki cywilow zostalo zabitych i rannych w dzielnicach mieszkaniowych Charkowa (drugiego co do wielkosci miasta Ukrainy). Od pocz^tku wojny sily rosyjskie poddaj^ Charkow intensywnym i masowym ostrzalom, w wi?kszosci z amunicji kasetowej i niekierowanych rakiet. Wiele innych miast, w szczegolnosci Czernihow, S umy, Siewierodonieck, Izium doswiadczylo intensywnych i masowych bo mbardowan, ktore maj^ miejsce regularnie i trwaj^ kilka dni, tygodni, a nawet miesi?cy. Federacja Rosyjska wystrzeliwuje na obszary miejskie niekierowane rakiety z amunicji kasetow^, jak w przypadku ataku na stacj? kolejow^ Kramatorsk, gdzie 8 kwietnia 2022 r. podczas proby ewakuacji zgin?lo kilkadziesi^t osob, a setki zostalo rannych. Ataki przeprowadzono takze na inne cele cywilne, w szczegolnosci na centrum handlowe w miescie Krzemienczuk, gdzie 27 czerwca 2022 roku trafila rakieta; na budynek mieszkalno-rekreacyjny w Siergiejewce w obwodzie odeskim, gdzie w atakach rakietowych 1 lipca 2022 roku zgin?lo co najmniej 21 osob, a 38 innych zostalo rannych, w tym kilkoro dzieci Росіяни завдали ракетного обстрілу по Сергіївці на Одещині: кількість загиблих зросла до 21. 2022. Доступ на: https://espreso.tv/okupanti-zavdali-raketnogo-udaru-po-zhitlovomu-budinku-v-bilgorod-

dnistrovskomu-rayoni-odeshchini-e-zagibli. [28 листопада 2022]..

W wielu miej scowosciach bombardowania odci?ly dostawy pr^du, gazu i wody, a takze dostawy zywnosci i innych niezb?dnych artykulow, podczas gdy lokalni mieszkancy zostali zmuszeni do przetrwania ze skromnych zapasow. Ze wzgl?du na zagrozenie atakami lotniczymi i rakietow ymi wielu z tych, ktorzy nie mogli lub nie chcieli uciekac, zostalo zmuszonych do schronienia si? w nie do zniesienia warunkach: w zimnych piwnicach, na klatkach schodowych, w podziemnych schronach i na stacjach metra. Personel szpitala mial trudnosci z leczeniem pacjentow, ktorzy (w tym osoby na intensywnej terapii, kobiety w ci^zy, dzieci) podobno musieli byc przenoszeni do schronow oraz piwnic z powodu cz?stego ostrzalu. Z koniecznosci oraz braku mozliwosci wyjazdu nie ktore szpitale zamienily si? w centra pomocy humanitarnej.

Na terenach polozonych na polnocny zachod od Kijowa, ktore znajdowaly si? pod kontrol^ sil rosyjskich lub byly przedmiotem gwaltownych walk, mozna osobiscie zobaczyc slady niektorych raz^cych naruszen praw czlowieka i MPH. Pomimo usuni?cia gruzow i wst?pnego rozminowania nadal mozna zobaczyc niewiarygodne ludzkie cierpienie oraz zniszczenia mienia spowodowane ostrzalem i intensywnymi walkami, a takze przerazaj^ce czyny, z jakimi musieli si? zmierzyc miszkancy tych krajow. Wedlug ukrainskich wladz na terenach kontrolowanych przez wojska rosyjskie w obwodzie kijowskim znaleziono co najmniej 1200 cial. Zostalo udokumentowano co najmniej 300 takich przypadkow. W Buczy (jest to miasto na polnocny zachod od Kijowa licz^ce przed wojn^ 36 tys. mieszkancow), dopiero po wycofaniu wojsk rosyjskich, wedlug wst?pnych danych, znaleziono 278 cial, w wi?kszosci cywilow. Po dochodzeniach liczba ofiar smiertelnych wzrosla kilkakrotnie. W dochodzeniu Amnesty International udokumentowano 22 takich przypadkow w Buczy i okolicach, z ktorych wi?kszosc uznano za pozas^dowe zabojstwa. Oprocz atakow na zwyklych mieszkancow cz?sto dochodzilo do atakow na przedstawicieli l okalnych wladz. Tak wi?c Olga Sukhenko, soltys wsi Motyzyn w obwodzie buczanskim i wszyscy czlonkowie jej rodziny zostali zamordowani; burmistrz miasta Gostomel, Jurij Prylypko, zostal zastrzelony przez rosyjskie wojsko podczas jazdy cywilnym samochodem z dwoma lokalnymi wolontariuszami Воєнні злочини під час війни Росії проти. 2023. Доступ на: https://www.wiki-data.uk-ua.nina.az/ Воєнні_злочини_під_час_війни_Росії_проти_України_(2022).html [26 листопада 2022]..

Wedlug wladz lokalnych w Buczy rosyjskie wojsko strzelalo na oslep do mieszkancow na ulicach oraz do tych, ktorzy probowali ewakuowac si? samoch odami. Niektorzy z zabitych zostali zastrzeleni podczas poszukiwania zywienia i podstawowych artykulow pierwszej potrzeby. Syn jednej z ofiar opisal, jak na jego oczach rosyjski zolnierz zastrzelil ojca z bliskiej odleglosci z karabinu. Sam chlopiec szcz?sliwym trafem unikn^l smierci, chociaz rowniez zostal kilkakro tnie postrzelony. Jedna kula przeleciala tuz obok jego glowy. Udaj^c martwego, chlopczyk lezal przez kilka minut obok ciala ojca, po czym udalo mu si? wydostac i uciec. W niektorych przypadkach rosyjskie wojsko rzekomo zabijalo cywilow za ich rzeczywist^ lub rzekom^ pomoc dla ukrainskiej armii oraz sil obrony terytorialnej, cz?sto po tym, jak wojsko przeszukalo ich telefony w poszukiwaniu kompromituj^cej informacji. Niektore ofiary znaleziono ze zwi^zanymi r?kami i podobno byly torturowane lub zle traktowane przed zabiciem. Cz?sto rosyjskie wojsko nie zezwalalo na usuwanie cial zabitych, pozostawiaj^c je na ulicach przez wiele dni, a w niektorych przypadkach nawet tygodni. Krewni oraz przyjaciele ofiar cz?sto mogli chowac je tylko w plytkich oraz tymczasowych grobach. Zdj?cia niektorych cial pojawily si? pozniej w pierwszych doniesieniach mi?dzynarodowych mediow po wycofaniu wojsk rosyjskich.

Brutalne walki na przedmiesciach Kijowa, w Irpieniu, pochlon?ly zycie co najmniej 267 cywilow i, wedlug lokalnych wladz, zniszczyly okolo polowy infrastruktury. Z Irpienia ewakuowano 95% ludnosci, czyli okolo 100 tysi?cy mieszkancow. Ostrzal wojsk rosyjskich zniszczyl tez 15 wiezowcow. Rosyjskie wojsko zaatakowalo szkoly, stacj? wodoci^gow^ i stadion lokalny. W sumie w okresie luty - marzec 2022 roku zweryfikowano uszkodzenie lub zniszczenie w calosci co najmniej 482 wielopi?trowych i prywatnych budynkow mieszkalnych w Buczy, Irpeniu i Hostomlu. Ponad 2 tys. prywatnych mieszkan i domow zostalo zniszczonych albo stalo si? nieprzydatnych do zamieszkania. Przed wycofaniem si? wojska rosyjskie zniszczyly wyposazenie komunalne oraz szkoly i szpitale. Z miejscowego domu kultury pozostaly tylko mury, a w wyniku jego ostrzalu zawalil si? dach. Ponadto wiele wiezowcow i domow mieszkalnych w Irpieniu doznalo ogromnych zniszczen: wybite dziury, spalone fasady, wysadzone okna w wyniku eksplozji itd.

W miescie Borodianka (polnocny zachod od Kijowa), ktore zostalo trafione przez nacieraj^ce sily rosyjskie niekierowanymi rakietami i ci?zkimi bombami zgin?lo co najmniej 40 osob. Niektore domy zostaly calkowicie zniszczone, inne zostaly tak zniszczone, ze nie mozna ich juz odbudowac. Niektore sekcje i sciany tych domow zawalily si?, odslaniaj^c wewn?trzn^ struktur?, podczas gdy inne mialy gigantyczne dziury. Fasady oraz wn?trza wielu domow poczernialy od ognia. Budynki i place zabaw zostaly zniszczone gruzem oraz oznaczone jako niebezpieczne. Wiele dotkni?tych budynkow mieszkalnych stalo si? calkowicie niezdatnych do zamieszkania, a mieszkancy lokalni zostali zmuszeni do ich opuszczenia.

Na terenach kontrolowanych przez wojska rosyjskie na dzien 15 maja 2022 roku zagin?la duza liczba osob, w tym dzieci. Odnotowano rowniez wiele przypadkow, w ktorych sily rosyjskie lub sily kontrolowane przez Rosj? przetrzymywaly ludzi w odosobnieniu po ich wycofaniu si? z terytorium Ukrainy. Liczy si?, ze co najmniej 270 przypadkow wymuszonych zagini?c i arbitralnych zatrzyman mozna przypisac rosyjskiemu wojsku oraz silom kontrolowanym przez Rosj?. Podobno niektore z domniemanych ofiar zostaly zwolnione; niektore zostali znalezieni martwe z ranami postrzalowymi lub sladami gwaltownej smierci; w wi?kszosci pozostalych udokumentowanych przypa dkach ludzie nadal s^ uznawani za zaginionych. Podobnie jak w przypadku zabojstw pozas^dowych, rzeczywista liczba uprowadzen i wymuszonych zagini?c jest prawdopodobnie znacznie wyzsza. Wladze ukrainskie odnotowaly blisko 800 przypadkow roznego rodzaju naruszen prawa do wolnosci, z ktorych kazdy mogl miec wi?cej niz jedn^ ofiar?, a od pocz^tku wojny ukrainska policja otrzymala ponad 9 tys. zgloszen o osobach zaginionych . Udokumentowano co najmniej 459 przypadkow samowolnego zatrzymania ludnosci cywilnej przez rosyjskie wojsko od pocz^tku inwazji i odnotowano, ze co najmniej 40 osob padlo ofiar^ wymuszonych zagini?c. Z kolei co najmniej 60 osob zostalo uprowadzonych, przetrzymywanych w niezidentyfikowanych miejscach, a pozniej wypuszczono na wolnosc.

Wedlug mera Kijowa, w obwodzie kijowskim rosyjskie wojsko uprowadzilo 12 przedstawicieli lokalnych wladz i zast^pilo ich wlasnymi mianowanymi. Cz?sc ofiar wypuszczono po kilku dniach lub tygodniach. Wielu zwolnionych twierdzilo, ze byli przesluchiwani, torturowani lub zle traktowani w areszcie oraz zmuszani do udzialu w tworzeniu obci^zaj^cych filmow wideo. Ponadto w niektorych rejonach obwodu kijowskiego wojsko rosyjskie zatrzymalo pewn^ liczb? cywilow, ktorych wycofjc si? na terytorium Bialorusi i Federacji Rosyjskiej zabrali ze sob^ i umiescili w zakladach penitencjarnych w celu wykorzystania ich jako jencow wojennych do ewentualnych pozniejszych wymian, co z kolei jest zakazane przez prawo mi?dzynarodowe.

Znaczna liczba obywateli Ukrainy, w tym dzieci, z miejsc kontrolowanych przez Rosj? lub obszarow dotkni?tych aktywnymi dzialaniami wojennymi znalazla si? na terytoriach kraju niekontrolowanych przez rz^d Ukrainy lub na terytorium Federacji Rosyjskiej. Cz?sc z nich zostala schwytana i wywieziona sil^. Inni prawdopodobnie nie mieli innego wyboru, jak tylko ewakuowac si? w te obszary. Niektorzy mogli zostac wprowadzeni w bl^d i przekonani do w yjazdu obietnicami pomocy humanitarnej. Wedlug wladz ukrainskich l^czna liczba takich osob przekracza 1,2 mln. Wedlug jednej z rosyjskich agencji informacyjnych od lutego 2022 r. do Federacji Rosyjskiej wjechalo ponad 1 mln obywateli Ukrainy, w tym ponad 250 tysi?cy dzieci. Wielu ukrainskich m?zczyzn, a takze kobiet w wieku ponizej 60 lat, ktorzy trafili na terytoria niekontrolowane przez wladze ukrainskie lub na terytorium Federacji Rosyjskiej, s^ zmuszani do poddania si? tzw. „filtracji”, podczas ktorych s^ oni aktywnie przesluchiwani, poddawane rewizji osobistej, sprawdzane ich telefony, fotografowane i pobierane odciski palcow.

Istnieje wiele doniesien o zwi^zanej z wojn^ przemocy seksualnej (w tym gwaltach, gwaltach zbiorowych, grozbach przemocy seksualnej, zmuszaniu do obserwowania seksualnego wykorzystywania partnera lub dzieci) rzekomo popelnianej przez rosyjskie wojsko w roznych kontrolowanych przez nich cz?sciach Ukrainy. Stanem na dzien 3 czerwca zgloszono 124 domniemane przypadki przemocy seksualnej zwi^zanej z wojn^ (97 z nich dotyczylo kobiet i dziewcz^t, 19 m?zczyzn, siedmiu chlopcow i jedna osoba o nieznanej plci). 20 maja 2022 r. Rada Europy wsparla seminarium eksperckie zorganizowane dla ukrainskich prokuratorow na temat sledztwa w sprawie przemocy seksualnej zwi^zanej z wojn^. Organizacja Narodow Zjednoczonych i rz^d Ukrainy rowniez podpisaly dokumenty ramowe dotycz^ce wspolpracy w zakresie prz ygotowania oraz realizacji priorytetowych interwencji wymiaru sprawiedliwosci, ktore dotycz^ pelnego zakresu uslug dla ofiar, w tym uslugi medyczne w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, medyczn^ oraz specjalistyczn^ opiek? psychologiczn% a takze pomoc prawn^ oraz finansow^ Меморандум о последствиях войны в Украине в отношении прав человека. 2022. Доступ: https://rm.coe.int/commdh-2022-18-memorandum-on-the-human-rights-consequences-of-the-war-/1680a7bebd/ [01 декабря 2022]..

Watro tez wspomniec o takim naruszeniu praw czlowieka jak przymusowy pobor do wojska. Istnieje wiele podtwierdzonych doniesin o przymusowym poborze m?zczyzn przez ugrupowania zbrojne powi^zane z Federaj Rosyjsk^ (pod koniec lutego 2022 roku). Cz?sc m?zczyzn pracowala w sektorze publicznym, zwlaszcza w placowkach oswiatowych, na terytorium kontrolowanym przez ugrupowania zbrojne powi^zane z Federaj Rosyjsk^. Ich pracodawcy albo lokalne „komisariaty” wojskowe wymagaly od nich natychmiastowego przybycia do wyznaczonych punktow zbiorki. Inni zostali zatrzymani na ulicy przez przedstawicieli lokalnych „komisariatow” oraz sil^ zabrani do punktow zbiorki. Poborowi m?zczyzni, ktorzy w wi?kszosci nie maj^ przeszkolenia w zakresie doswiadczenia wojskowego, MPH, pierwszej pomocy medycznej, otrzymali mundury bez insygniow i wyslani zostali na lini? frontu w ci^gu kilku dni od powolania. M?zczyzni znalezli si? w sytuacji, w ktorej odmowa poboru prowadzilaby sciganie karne na mocy „ustawodawstwa” samozwanczych „republik”, podczas gdy pobor do wojska bylby w swietle prawa ukrainskiego uwazany za przest?pstwo. Zmuszanie cywilow s^ do sluzby w ugrupowaniach zbrojnych stowarzyszonych z Federaj Rosyjsk^ oznacza zmuszanie ich do sluzby w silach zbrojnych panstwa nieprzyjacielskiego, co stanowi powazne naruszenie MPH Ситуація з правами людини в Україні в контексті збройного нападу Російської Федерації (24 лютого -.

Wedlug stanu na listopad 2022 r. na Ukrainie wszcz?to ponad 41 tys. post?powan karnych w sprawie zbrodni wojennych popelnionych przez rosyjskie wojsko. Ponad 95% tych post?powan kwalifikuje si? na podstawie art. 438 Kodeksu karnego Ukrainy - naruszenie praw i zwyczajow wojennych травня 2022 року). 2022. Доступний на: https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/countries/ua/ 2022-08-17/2022-06-UkraineArmedAttack-UKR.pdf. [02 грудня 2022].

¹⁵ Судові процеси щодо обвинувачення російських військових: чи діють гарантії ст.6 ЄКПЛ? 2023. Доступний на: https://helsinki.org.ua/articles/sudovi-protsesy-shchodo-obvynuvachennia-rosiyskykh-viyskovykh- chy-diiut-harantii-st-6-yekpl/ [13 січня 2023].. Sily Zbrojne Rosji systematycznie lami^ Konwencje Genewskie o traktowaniu jencow wojennych (dalej - Konwencje). Na przyklad, artykul 3, ktory zakazuje wszelkiego nieludzkiego traktowania lub traktowania, ktore moze uwlaczac honorowi i godnosci osoby; zaden jeniec wojenny nie moze byc poddany okaleczeniu fizycznemu; wobec jencow wojennych nie mog^ byc stosowane zadne tortury fizyczne lub moralne ani zadne inne formy przymusu w celu uzyskania od nich jakichkolwiek informacji. Jency wojenni, ktorzy odmawiaj^ odpowiedzi, nie mog^ byc zastraszani, zniewazani, n?kani ani ograniczani ich praw (art. 17).

Rosja lamie normy Konwencji przetrzymuj^c jencow wojennych w instytucjach systemu penitencjarnego strony rosyjskiej. Naruszenie artykulu 21 Konwencji, ktory stanowi, ze tylko z wyj^tkiem przypadkow przewidzianych w postanowieniach niniejszej Konwencji dotycz^cych sankcji karnych i dyscyplinarnych, jency wojenni nie mog^ byc przetrzymywani w kwaterach zamkni?tych ani pozbawiani prawa do opuszczenia lokalu, chyba ze srodek ten jest konieczny dla ochrony ich zdrowia. Naruszony zostal takze art. 22 Konwencji, ktory stanowi, ze poza szczegolnymi przypadkami uzasadnionymi interesem samych wi?zniow, nie powinni oni byc umieszczani w budynkach wi?ziennych.

Rowniez mamy do czynienia z brakiem informacji o jencach wojennych i falszywymi odpowiedziami wladz okupacyjnych. Zgodnie z art. 23 Konwencji, panstwa przetrzymuj^ce musz^ przekazywac odpowiednim panstwom za posrednictwem posrednikow (panstw opiekunczych) wszelkie przydatne informacje o polozeniu geograficznym obozow jenieckich. Dzis zaden jeniec wojenny nie ma mozliwosci pozostawania w stalym kontakcie ze swoimi bliskimi. Jest to n aruszenie art. 122 Konwencji, ktory stanowi, ze kazda ze stron konfliktu musi powolac oficjalne Biuro Referencyjne dla pozostaj^cych pod jej kontrol^ jencow wojennych. Jency wojenni, ktorzy przebywali w bylej kolonii w Oleniwce obwodu donieckiego, przebywali w bliskiej odleglosci od strefy aktywnych dzialan wojennych, co stanowi bezwarunkowe naruszenie Konwencji. Rosja lamie tez bezposredni nakaz: jency wojenni po wzi?ciu do niewoli s^ jak najszybciej ewakuowani do obozow znajduj^cych si? w strefie oddalonej od strefy walk na tyle, aby byli bezpieczni (art. 19 Konwencji) Росія порушує всі норми Женевських конвенцій. 2022. Доступ на: https://sich-pravo.org/rosua-porushuie- vsi-normy-zhenevskykh-konventsij-u-povodzhenni-z-vijskovopolonenymy/ [01 грудня 2022]..

Wedlug Sluzbu Bezpieczenstwa Ukrainy w okresie od 24 lutego do 20 pazdziernika 2022 r. okupacyjne sily rosyjskie przeprowadzily 14 608 ostrzalow na terytorium Ukrainy, z czego glowna cz?sc spadla na Donieck (4 276), Charkow (3 504), Zaporoze (1192), Sumy (1099), Dnipropietrowsk (1086) oraz obwody mikolajowski (1058) i chersonski (754). Od 24 lutego 2022 roku organy scigania Ukrainy rozwazaj^ przest?pstwa zwi^zane z agresj^ Federacji Rosyjskiej na Ukraine na peln^ skal?. Wedlug danych Biura Prokuratora Generalnego na dzien 24 pazdziernika 2022 r. wszcz?to sledztwa w sprawie 60 101 przest?pstw zwi^zanych z konfliktem zbrojnym. Wi?kszosc post?powan (40 221) wszcz?to na podstawie faktow naruszenia praw i zwyczajow wojennych, czyli norm MPH (art. 438 KKU Кримінальний кодекс України. Відомості Верховної Ради України, 2001, № 25-26, ст. 131. Доступ: https://xn--80aagahqwyibe8an.com/ukrainy-kodeksy/kriminalniy-kodeks-ukrajini-vidomosti.html [02 лютого 2023].) Special report of the Ukrainian Parliament Commissioner for Human Rights on the observance of the rights of persons affected by the armed aggression of the Russian Federation against Ukraine (for the period February 24 - October 31, 2022). Available from: https://ombudsman.gov.ua/storage/app/media/Доповіді/ДоповідьАнгл.pdf [31 December 2022]..

Chociaz Federacja Rosyjska od 16 marca 2022 r. przestala byc czlonkiem Rady Europy, Rosj? nadal wi^z^ zobowi^zania wynikaj^ce z Europejskiej Ko nwencji Praw Czlowieka. Rosja nadal jest czlonkiem spolecznosci mi?dzynarodowej, a wi?c jest strong licznych traktatow oraz standardow dotycz^cych mi?dzynarodowego prawa praw czlowieka oraz MPH, ktore maj^ zastosowanie w sytuacjach konfliktow zbrojnych Меморандум о последствиях войны в Украине в отношении прав человека. 2022. Доступ: https://rm.coe.int/commdh-2022-18-memorandum-on-the-human-rights-consequences-of-the-war-/1680a7bebd/ [01 декабря 2022]..

W pazdzerniku 2022 roku po decyzji Konferencji Przewodnicz^cych Parlamentu Narod ukrainski otrzymal od Parlamentu Europejskiego nagrod? im. Sacharowa w 2022. Nagroda im. Sacharowa zostala przyznana Odwaznemu Narodowi Ukrainskiemu reprezentowanemu przez wylonionych w wyborach prezydenta oraz przywodcow i spoleczenstwo obywatelskie za wolnosc mysli. Nagroda ta przyznawana jest co roku przez Parlament Europejski. Ustanowiono j^ w 1988 roku, aby uhonorowac osoby i organizacje broni^ce praw czlowieka i podstawowych wolnosci Narod ukrainski otrzymal od Parlamentu Europejskiego nagrod? im. Sacharowa w 2022. 2022. Dost?p: https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press-room/20221017IPR43706/narod-ukrainski-otrzymal-od- parlamentu-europejskiego-nagrode-im-sacharowa-w-2022/ [03 grudnia 2022].. Swiadczy to moim zdaniem o niezlamnosci ukrainskiego narodu w tej tak trudnej walce za swoje terytorium oraz niezawislosc i odwag?. Jednak zadna nagroda nie jest watra tego cierpienia, tych strat, tych smierci oraz tych zniszczen, z ktorymi maj^ do czynienia ukraincy obecnie.

Wnioski

A wi?c, w danym artykule zostala dokonana analiza rosyjskich zbrodni wojennych popelnianych pod czas wojny rosyjsko-ukrainskiej. Rowniez dokonano analiz? poszczegolnych przepisow oraz norm MPHKZ, ktore zostaly zlamane. Zostaly pokazane przyklady pojedynczych zbrodni wojennych: Irpen, Bucza, Borodyanka, Charkow, Mariupol - staly si? ucielesnieniem zniszczen i okropnosci wojny rosyjsko-ukrainskiej.

Ukazano skal? zniszczen i licznych naruszen praw czlowieka oraz MPH popelnianych przez Rosjan. Pokazano, ze do powaznych naruszen praw czlowieka i norm MPH doszlo w wielu miejscowosciach obwodu kijowskiego (np. w Hostomlu, Browarach, Bogdanowce, Zalesiu, Wielkiej Dymerce, Peremodze, Katiuzance), a takze w innych cz?sciach Ukrainy. Zrodlem opisanych powyzej zniszczen oraz niekoncz^cych si? ludzkich cierpien byly brutalne dzi alania Federacji Rosyjskiej.

Dokonano takze analiz? przedstawionych czynow rosyjskich sil zbrojnych, ktore naruszaj^ zapisy mi?dzynarodowych konwencji oraz lami^ fundamentalne zasady mi?dzynarodowego prawa humanitamego. Celowe zabijanie ludnosci cywilnej jest to niew^tpliwie pogwalcenie praw czlowieka i stanowi zbrodni? wojenn^. W wyniku dzialan zolnierzy rosyjskich na terytorium Ukrainy ujawniono powazne przeszkody w pelnym i skutecznym przestrzeganiu, ochronie oraz realizacji praw mieszkancow tego kraju.

Список джерел

1. Воєнні злочини під час війни Росії проти. 2023. Доступ на: https://www.wiki-data.uk- ua.nina.az/Воєнні_злочини_під_час_війни_Росії_проти_України_(2022).html [26 листопада 2022].

2. Кримінальний кодекс України. Відомості Верховної Ради України, 2001, № 25-26, ст.131. Доступ: https://xn--80aagahqwyibe8an.com/ukrainy-kodeksy/kriminalniy-kodeks-ukrajini-vidomosti.html [02 лютого 2023].

3. Меморандум о последствиях войны в Украине в отношении прав человека. 2022. Доступ: https://rm.coe.int/commdh-2022-18-memorandum-on-the-human-rights-consequences-of-the-war-/1680a7bebd/ [01 декабря 2022].

4. Росія порушує всі норми Женевських конвенцій. 2022. Доступ на: https://sich- pravo.org/rosiia-porushuie-vsi-normy-zhenevskykh-konventsij-u-povodzhenni-z- vijskovopolonenymy/ [01 грудня 2022].

5. Росіяни завдали ракетного обстрілу по Сергіївці на Одещині: кількість загиблих зросла до 21. 2022. Доступ на: https://espreso.tv/okupanti-zavdali-raketnogo-udaru-po-zhitlovomu-budinku- v-bilgorod-dnistrovskomu-rayoni-odeshchini-e-zagibli [28 листопада 2022].

6. Ситуація з правами людини в Україні в контексті збройного нападу Російської Федерації (24 лютого - 15 травня 2022 року). 2022. Доступний на: https://www.ohchr.org/sites/ default/files/documents/countries/ua/2022-08-17/2022-06-UkraineArmedAttack-UKR.pdf [02 грудня 2022].

7. Судові процеси щодо обвинувачення російських військових: чи діють гарантії ст.6ЄКПЛ? 2023. Доступний на: https://helsinki.org.ua/articles/sudovi-protsesy-shchodo-obvynuvachennia-rosiyskykh-viyskovykh-chy-diiut-harantii-st-6-yekpl/ [13 січня 2023].

8. У Маріуполі загинули щонайменше 22 тисячі людей. Доступний на: https://www .ukrinform .ua/rubric-ato/3491665-u-mariupoli-zaginuli-sonaj mense-22-tisaci-ludej .html/ [23 січня 2023].

9. Besarab, O. 2022. Rada Europy zbierze si? na historycznym szczycie z powodu wojny w Ukrainie. Dost?p: https://ua.news/pl/world/sovet-evropy-soberetsya-na-ystorycheskyj-sammyt-yz-za- vojny-v-ukrayne/ [05 grudnia 2022].

10. Komentarz MSZ Ukrainy do Raportu Misji Ekspertow Mechanizmu Moskiewskiego OBWE w kontekscie wojny Federacji Rosyjskiej z Ukrainy. 2022. Dost?p: https://poland.mfa.gov.ua/pl/news/comment-mfa-ukraine-report-osce-moscow-mechanism-mission- experts-context-war-russian-federation-against-ukraine/ [29 listopada 2022].

11. Narod ukrainski otrzymal od Parlamentu Europejskiego nagrod? im. Sacharowa w 2022.2022. Dost?p: https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press -room/20221017IPR43706/narod-ukrainski-otrzymal-od-parlamentu-europejskiego-nagrode-im-sacharowa-w-2022/ [03 grudnia 2022].

12. New report by UN Human Rights shows the shocking toll of the war in Ukraine. 2022. Available from: https://ukraine.un.org/en/188268-new-report-un-human-rights-shows-shocking-toll-war-ukraine/ [04 December 2022].

13. Parlament Europejski oglasza Rosj? panstwem sponsoruj^cym Terroryzm. 2022. Dost?p: https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press-room/20221118IPR55707/parlament-europej ski- oglasza-rosje-panstwem-sponsorujacym-terroryzm/ [02 grudnia 2022].

14. Polski instytut spraw mi?dzynarodowych. OBWE a wojna na Ukrainie. 2022. Dost?p: https://www.pism.pl/publikacje/obwe-a-wojna-na-ukrainie/ [28 listopada 2022].

15. Reakcja UE wobec rosyjskiej inwazji na Ukrain?. Jak zacz?la si? wojna w Ukrainie? Dost?p: https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-response-ukraine-invasion/ [30 listopada 2022].

16. Rosyjskie zbrodnie wojenne podczas agresji na Ukrain? w 2022 roku. 2022. Dost?p: https://ine.org.pl/rosyjskie-zbrodnie-wojenne-podczas-agresji-na-ukraine-w-2022-roku/ [26 listopada 2022].

17. Special report of the Ukrainian Parliament Commissioner for Human Rights on the observance of the rights of persons affected by the armed aggression of the Russian Federation against Ukraine (for the period February 24 - October 31, 2022). Available from:

https://ombudsman.gov.ua/storage/app/media/Доповіді/ДоповідьАнгл.pdf [31 December 2022].

References

1. Voienni zlochyny pid chas viiny Rosii proty. 2023. Dostup na: https://www.wiki-data.uk- иа.шпа.а2/Воєнш_злочини_під_час_війни_Росії_проти_Украши_(2022) .html [26 lystopada 2022].

2. Kryminalnyi kodeks Ukrainy. Vidomosti Verkhovnoi Rady Ukrainy, 2001, № 25 -26, st.

131. Dostup: https://xn--80aagahqwyibe8an.com/ukrainy-kodeksy/kriminalniy-kodeks-ukrajini-vidomosti.html [02 liutoho 2023].

3. Memorandum o posledstviyah vojny v Ukraine v otnoshenii prav cheloveka. 2022. Dostup: https://rm.coe.int/commdh-2022-18-memorandum-on-the-human-rights-consequences-of-the-war- /1680a7bebd/ [01 dekabrya 2022].

4. Rosiia porushuie vsi normy Zhenevskykh konventsii. 2022. Dostup na: https://sich- pravo.org/rosiia-porushuie-vsi-normy-zhenevskykh-konventsij-u-povodzhenni-z- vijskovopolonenymy/ [01 hrudnia 2022].

5. Rosiiany zavdaly raketnoho obstrilu po Serhiivtsi na Odeshchyni: kilkist zahyblykh zrosla do 21. 2022. Dostup na: https://espreso.tv/okupanti-zavdali-raketnogo-udaru-po-zhitlovomu-budinku- v-bilgorod-dnistrovskomu-rayoni-odeshchini-e-zagibli [28 lystopada 2022].

6. Sytuatsiia z pravamy liudyny v Ukraini v konteksti zbroinoho napadu Rosiiskoi Federatsii (24 liutoho - 15 travnia 2022 roku). 2022. Dostupnyi na: https://www.ohchr.org/sites/default/ files/documents/countries/ua/2022-08-17/2022-06-UkraineArmedAttack-UKR.pdf [02 hrudnia 2022].

7. Sudovi protsesy shchodo obvynuvachennia rosiiskykh viiskovykh: chy diiut harantii st.6YeKPL? 2023. Dostupnyi na: https://helsinki.org.ua/articles/sudovi-protsesy-shchodo-obvynuvachennia-rosiyskykh-viyskovykh-chy-diiut-harantii-st-6-yekpl/ [13 sichnia 2023].

8. U Mariupoli zahynuly shchonaimenshe 22 tysiachi liudei. Dostupnyi na: https://www.ukrinform.ua/rubric-ato/3491665-u-mariupoli-zaginuli-sonajmense-22-tisaci-ludej.html/ [23 sichnia 2023].

9. Besarab, O. 2022. Rada Europy zbierze si? na historycznym szczycie z powodu wojny w Ukrainie. Dost?p: https://ua.news/pl/world/sovet-evropy-soberetsya-na-ystorycheskyj-sammyt-yz-za- vojny-v-ukrayne/ [05 grudnia 2022].

10. Komentarz MSZ Ukrainy do Raportu Misji Ekspertow Mechaniz mu Moskiewskiego OBWE w kontekscie wojny Federacji Rosyjskiej z Ukrainy. 2022. Dost?p: https://poland.mfa.gov.ua/pl/news/comment-mfa-ukraine-report-osce-moscow-mechanism-mission- experts-context-war-russian-federation-against-ukraine/ [29 listopada 2022].

11. Narod ukrainski otrzymal od Parlamentu Europejskiego nagrod? im. Sacharowa w 2022.2022. Dost?p: https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press -room/20221017IPR43706/narod-ukrainski-otrzymal-od-parlamentu-europejskiego-nagrode-im-sacharowa-w-2022/ [03 grudnia 2022].

12. New report by UN Human Rights shows the shocking toll of the war in Ukraine. 2022. Available from: https://ukraine.un.org/en/188268-new-report-un-human-rights-shows-shocking-toll- war-ukraine/ [04 December 2022].

13. Parlament Europejski oglasza Rosj? panstwem sponsoruj^cym Terroryzm. 2022. Dost?p: https://www.europarl.europa.eu/news/pl/press-room/20221118IPR55707/parlament-europej ski- oglasza-rosje-panstwem-sponsorujacym-terroryzm/ [02 grudnia 2022].

14. Polski instytut spraw mi?dzynarodowych. OBWE a wojna na Ukrainie. 2022. Dost?p: https://www.pism.pl/publikacje/obwe-a-wojna-na-ukrainie/ [28 listopada 2022].

15. Reakcja UE wobec rosyjskiej inwazji na Ukrain?. Jak zacz?la si? wojna w Ukrainie? Dost?p: https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/eu-response-ukraine-invasion/ [30 listopada 2022].

16. Rosyjskie zbrodnie wojenne podczas agresji na Ukrain? w 2022 roku. 2022. Dost?p: https://ine.org.pl/rosyjskie-zbrodnie-wojenne-podczas-agresji-na-ukraine-w-2022-roku/ [26 listopada 2022].

17. Special report of the Ukrainian Parliament Commissioner for Human Rights on the ob servance of the rights of persons affected by the armed aggression of the Russian Federation against Ukraine (for the period February 24 - October 31, 2022). Available from: https://ombudsman.gov.ua/storage/app/media/n,onoBiai^onoB^bAHra.pdf [31 December 2022].

Размещено на Allbest.ru