Прынята лічыць, што асноўнай тэмай «няўдачнікаў» з'яўляюцца грошы і абсмейванне іх улады над некаторымі людзьмі. Хоць цэнтральнай падзеяй становіцца згуба буйной сумы, усё, што з гэтым звязана, мае толькі ўскоснае значэнне. Камедыя ўяўляе сабой хутчэй разважанні старэе чалавека - галоўнага героя - пра сэнс жыцця: у нейкі момант ён верыць, што менавіта грошы могуць даць яму любоў, павага людзей, шчасце, але па меры развіцця дзеянні ўзнікаюць усё новыя і новыя матывы, тэмы, думкі. Узаемаадносіны герояў не паддаюцца адназначным трактоўкі, прымушаюць і гледача (чытача) задумацца аб тым, што ж кожны з нас з сябе ўяўляе. Зошчанка не адступае ад камедыйнага жанру, аднак «Хай няўдачнік плача» відавочна набліжае яго да драмы псіхалагічнай, якая пры зліцці з «водевильной» формай магла б адкрыць невядомыя дагэтуль драматургічныя магчымасці.

Усе разгляданыя камедыі, вядома, не пазбаўленыя недахопаў, і ўсё ж іх значэнне як для творчасці Зошчанка, так і для гісторыі нашай драматургіі значна істотней, чым здаецца. Пісьменнік знаходзіцца ў пачатку шляху, які пры нармальным плыні падзей мог прывесці да зацвярджэння ў савецкім тэатры асаблівага мастацкага кірунку, сапраўды, не мае ў Расеі глыбокіх каранёў і сур'ёзных традыцый. Але штучна перапынены, гэты шлях не атрымаў развіцця, а Зошчанка так і не трапіў у лік вядучых драматургаў. Яго п'есы сёння забытыя, не будучы асэнсаванымі і вывучанымі. Спробы некаторых рэжысёраў 60-х гадоў вярнуць да іх цікавасць ні да чаго не прывялі, хоць асобныя спектаклі (напрыклад, «парусінавыя партфель» Тэатра ім. А.С. Пушкіна) карысталіся поспехам. Нават у нашы дні драматургія Зошчанка практычна не ўключаецца ў выдаюцца зборнікі яго твораў, пры тым, што некаторыя п'есы, і, у прыватнасці, «Вельмі прыемна», наогул ніколі цалкам не былі апублікаваныя.

Патрапіўшы ў страшную няміласць, пісьменнік не перастаў займацца драматургіяй. Ён пакінуў два варыянты камедыі «Справа аб разводзе» для лялечнага тэатра і велізарная колькасць варыянтаў камедыі, выкрывае капіталістычную рэчаіснасць, якой даваў розныя назвы: «Тут вам будзе весела», «Двайнік», «Шчасце зямное» і інш

Дзеянне ў «Справе пра развод» адбываецца ў паўднёвым горадзе, дзе ідзе актыўная работа па арашэння раней бясплодных земляў, праца, магчымая «толькі пры сацыялізме». Напісаная «на заказ», у адказ на дзяржаўную кампанію па барацьбе з разводамі, гэтая п'еса як раз з'яўляецца «камедыяй палажэнняў» - і толькі: у кожнай фразе выразна адчуваецца імкненне аўтара нікога не пакрыўдзіць, нічым не «зганьбаваць рэчаіснасць». Ад гэтага героі пазбаўленыя не толькі недахопаў, але нават звычайных чалавечых слабасцяў, а значыць - і чалавечых асаблівасцяў, г.зн. індывідуальнасці. Канфлікт - прычына разводу - цалкам надуманы і пазбаўлены ўсялякага сэнсу: жонка знаходзіць у мужа запіску ад даўняй знаёмай, муж бачыць жонку ў акне, пасылае камусьці паветраны пацалунак, шэраг далейшых супадзенняў - дастаткова недарэчных - прыводзіць іх да вырашэння развесціся.

Другі варыянт п'есы адрозніваецца ад першага толькі наяўнасцю пралогу, дзе тлумачыцца, чаму яна прысвечана, і ўзмацненнем «станоўчасьці» і без таго станоўчых персанажаў. Вядома, асобныя рэплікі, фразы, сітуацыі ўсё роўна сведчаць аб тым, што тэкст напісаны чалавекам таленавітым, валодаюць драматургічнай формай, аднак, «Справа аб разводзе» можна лічыць не толькі творчай няўдачай, але і тыповай «бесканфліктнай» п'есай.

Вядома, у якая стварылася сітуацыі камедыя не магла быць пастаўлена і не магла быць надрукавана, што тлумачыць і адмова К. Сіманава апублікаваць яе ў «Новым свеце», хоць той і аргументаваў яго прычынамі іншага, мастацкага парадку. На думку Сіманава, п'еса вельмі ўмоўная, і тое агульнае асуджэнне і абсмейванне капіталістычных законаў і нораваў, якое ў ёй ёсць, менавіта вельмі агульнае, не прымацаванае да цяперашняга, вельмі жорсткаму і суроваму і які ўнёс вельмі шмат у становішча, часу. Далей гаворыцца, што Зошчанка паказаў «Амерыку эпохі Аль Капоне», у той час як цяперашняя Амерыка значна страшней. Хутчэй за ўсё, пасля заўваг Сіманава Зошчанка і ўнёс у больш познія варыянты размовы пра атамную бомбу, камуністычнай партыі і інш Аднак гэта ніколькі не дапамагло і з шкадаваннем трэба прызнаць, што пры ўсёй фармальнасці аргументаў ў агульнай ацэнцы п'есы Сіманаў меў рацыю. Больш за тое, камедыя наогул паказвае не столькі Амерыку, колькі савецкія ўяўленні пра яе. Сам Зошчанка, відавочна, не надта ведаў, які ён - гэты капіталістычны свет, таму яго героі нагадваюць знаёмых нам яшчэ з даўніх часоў абывацеляў перыяду «Паважанага таварыша», а іх размовы пра беспрацоўе, біржы, акцыях і канкурэнцыі - палітычныя перадавіцы савецкіх газет 40-х гадоў.

Апошнія п'есы Зошчанка ніколі не былі надрукаваныя. Спачатку - з-за яго апалы, а пасля, напэўна, з-за нежадання кампраметаваць і без таго страшна пацярпелага ад улады пісьменніка: сучасны чалавек і сапраўды можа прыняць Зошчанка за тыповага савецкага кан'юнктуршчыкаў. На самай жа справе гэтыя камедыі як раз сведчаць аб тым, што Зошчанка супраціўляўся доўга, значна даўжэй, чым гэта было магчыма, і забыцца пра іх, не надаваць ім увагі нельга хоць бы таму, што яны падкрэсліваюць глыбіню якая напаткала яго трагедыі.

Тэатр Зошчанка - гэта 10 п'ес, 8 аднаактовых камедый, 2 лібрэта, мноства сцэнак (для сатырычных часопісаў 20-30-х гг. «Бузотер», «Смехач», «Бегемот» - пад рознымі псеўданімамі), мініяцюры для эстрады. Ён пісаў для тэатра і аб тэатры. Так ці інакш, канкрэтны аналіз не абыходзіцца без прыцягнення рамкі гульнявых тэатральных катэгорый: тэрміны «клаунада рэчаў», «твар і маска» - абавязковы суправаджаў аналізу інструментар.

І ўсё ж - што такое Тэатр Зошчанка, яго карані, традыцыі, прырода і характар, жанравыя асаблівасці? Тэатр Зошчанка - з'ява шматбаковае, не замацаванае толькі традыцыйнымі паняццямі «прадстаўлення». Ён разгортваецца адразу на некалькіх сцэнічных пляцоўках: 1. побыт; 2. проза; 3. уласна тэатр, прарастае скрозь побыт. Думаю, што Тэатр Зошчанка - спосаб ўзаемадзеяння з побытам, спосаб існаваць, жыць, выжываць, а не гінуць у гэтым свеце.

Такім чынам, тэатр Зошчанка - гэта ўмова існавання пісьменніка, як рэальнага чалавека і персанажа, гэта ўнікальны інструмент, здольны выявіць і наглядна прад'явіць аўдыторыі разбураныя жыццёвыя і гістарычныя сувязі. Праблема абсурду ўяўляецца вельмі істотнай. Зощенковский матэрыял - абсурдныя структуры штодзённасці. Цікава тут іншае: тэксты Зошчанка ў цэлым і тэатр - у прыватнасці - гэта як бы абсурд, узяты ў рамку, у двукоссі, прадстаўляны ўсім наглядна, са сцэны, публічна - як экзыстэнцыйная і адначасова асабліва канкрэтная, жыцьцёвая, сацыяльна замацаваная катэгорыя - як непарушнае прылада побыту, быцця. Тэатр Зошчанка - спроба знайсці ключ да гэтых абсурдным прыладам і, як ні парадаксальна, - знайсці іх законы. У гэтым сэнсе, асаблівая, амаль хваравітая літаратурныя, патрэба ў літаратуры ў Зошчанка - адзін са шляхоў да разгадкі. Зошчанка неабходныя літаратурныя апазнавальныя знакі, гатовы літаратурны свет са сваёй цвёрдай іерархіяй, каштоўнаснай замацавання, неабходны, каб з яго дапамогай арыентавацца ў абсурдным свеце.

3. «…Пярэстым пацеркамі вашага лексікону…» Метадычныя рэкамендацыі да вывучэння апавяданняў М. Зошчанка ў VI класе

зошчанко драматургічны тэатр рассказ

Па словах В.Г. Бялінскага зразуменне камічнага - вяршыня эстэтычнага адукацыі. Няма сумневу, што пашырэнне кола чытання творамі пісьменнікаў-сатырыкаў служыць гарманічнаму літаратурны прагрэс школьнікаў, паглыбляе іх прадстаўлення пра спосабы аднаўлення жыцця ў літаратуры ў святле эстэтычнага ідэалу мастака слова, які можа праявіцца і ў зацвярджэнні, і ў адмаўленні. У 90-я гады ў праграме па літаратуры (21, с. 21) увайшлі творы М. Зошчанка, якія даюць дабратворны матэрыял для размовы аб смешным ў жыцці і мастацтве. Для чытання і вывучэння ў 5 класе прапануюцца апавяданні з цыкла «Леля і Мінько» («Вялікія вандроўнікі»), а ў літаратурны курс 6 класа ўключаны апавяданні «галёшы» і «Сустрэча» (аглядна творчасць М. Зошчанка асвятляецца ў 9 і 11 класе).

Мы звяртаемся да аповядах якія вывучаюцца ў 6 класе.

На ўступным занятку перад чытаннем і вывучэннем апавяданняў «галёшы» і «Сустрэча» мэтазгодна пазнаёміць шасцікласнікаў з М. Зошчанка як майстрам гумару і сатыры. Ён нарадзіўся 9 жніўні 1894 года ў сям'і мастакоў-перасоўнікаў Міхаіла Іванавіча Зошчанка. Скончыўшы гімназію працягваў адукацыю на юрыдычным факультэце Пецярбургскага універсітэта, а ў 1915 годзе пайшоў добраахвотнікам на фронт, быў паранены, атручаны газамі. Пісьменнік так распавядае пра сябе ў аўтабіяграфічных раздзелах кнігі «Перад узыходам сонца»:

«У пачатку рэвалюцыі я вярнуўся ў Петраград.

Я не адчуваў ніякай тугі па мінулым. Наадварот, я хацеў пабачыць новую Расію, не такую ??сумную, як я ведаў. Я хацеў, каб вакол мяне былі здаровыя, квітнеючыя людзі, а не такія, як я сам, - схільныя да маркоты, меланхоліі і суму. Ніякіх так званых «сацыяльнага расслаення» я не адчуваў.

За тры гады я змяніў дванаццаць гарадоў і дзесяць прафесій.

Я быў: міліцыянтам, рахункаводам, шаўцом, инструктуором па птушкагадоўлі, тэлефаністам памежнай аховы, огентом крымінальнага вышуку, сакратаром суда, справаводам.

Гэта было не цвёрдае шэсце па жыцці, гэта было - замяшанне.

Паўгода я зноў правёў на фронце ў чырвонай Арміі - пад Нарвай і Ямбургом.

Але сэрца было сапсавана газамі, і я павінен быў падумаць аб новай прафесіі.

У 1921 годзе я стаў пісаць апавяданні».

Ужо праз 3-4 гады М. Зошчанка набывае шырокую вядомасць як майстар сатырычных апавяданняў, а праз дзесяць гадоў пасля пачатку яго літаратурнай дзейнасці выходзіць шеститомное сход «смешных і пацешных твораў» пісьменнікаў, якія карыстаюцца «ненаедны чытацкім попытам».

А пасля высокай ацэнкі Зошчанка-сатырыка Максімам Горкім, які прапанаваў пісьменніку «пярэстым пацеркамі вашага лексікону адлюстраваць-вышыць нешта накшталт гумарыстычнай» Гісторыі культуры», з-пад пяра пісьменніка выходзіць яго знакамітая» Блакітная кніга». У гэтай «смешны і сатырычнай кнізе», якая прадстаўляе, па словах яе аўтара, «кароткую гісторыю чалавечых адносін», Міхаіл Зошчанка, разважаючы аб прафесіі пісьменніка-сатырыка, кажа, што на першы, павярхоўны погляд усе іншыя прафесіі здаюцца значна смялей і даступней чалавечай душы.

Бухгалтар, напрыклад, адмыслова неяк так складае лічбы паміж сабой на карысць спрагненага чалавецтва, каб яно, так бы мовіць, не занадта пракраўся ў грашовым сэнсе.

Іншы там які-небудзь тып з акцёрскай браціі энергічна спявае з эстрады і сваім, скажам козлетоном адцягвае людзей ад разнастайных жыццёвых пакут.

Там які-небудзь, я не ведаю, прафесар, гадаванец акадэмічных навук, рашуча ўсё ведае і зноў-такі ўсіх здзіўляе сваімі неверагоднымі ведамі.

Хірург рэжа розныя язвы і карбункул на нашых скорапсавальных целах, здольных кожную хвіліну загніць і зачервиветь. Вадалаз адпампоўвае ваду і нырае на дно марское. Дворнік беражэ дом і адкрывае брамку.

І толькі сатырыка накшталт як бы не людзі, а сабакі. Але, разважаючы пра «грубай, крыклівай і малосимпатичной» прафесій сатырыка, пісьменнік знаходзіць у ёй і некаторыя прывабныя якасці - прафесія гэта таксама патрэбная і карысная ў грамадскім сэнсе. Яна абсякае дурняў і перасцерагае разумных ад іх дурных учынкаў. Яна пашырае кругагляд і мабілізуе увагу то адных, то іншых на барацьбу то з тым, то з гэтым. Яна ілюструе усякага роду рашэнні і пастановы, а таксама прыносіць вядомую карысць у сэнсе перавыхавання людскіх кадраў.

Так што прафесія, спрэчцы няма, у вышэйшай ступені не так ужо асабліва бездапаможная.

Далей у класе чытаецца апавяданне «галёшы».

Пасля чытання аповяду, настаўнік, правяраючы характар ??яго ўспрымання шасцікласнік, будзе імкнуцца высветліць, чаму ён здаўся школьнікам смешным, якія характары і сітуацыі прыцягнулі ўвагу вучняў.

Кароткая арыенціровачны гутарка пераканае ў тым, што смешнае на ўзроўні «героі і падзеі» спасцігаецца большасцю вучняў. Але сакрэты камічнага ў аповядзе неабходна шукаць у працэсе удумлівай і марудлівай працы над мастацкім тэкстам, паступова авалодваючы асаблівасцямі Смехова звычкі пісьменніка, яго «мудрым смехотворчеством». Не можа не прыцягнуць увагі ужо самы пачатак апавядання. Мэтазгодна прапанаваць школьнікам ўспомніць, як пачынаюцца ўжо знаёмыя ім літаратурныя творы. «У адной з аддаленых вуліц Масквы, у шэрым доме з вялікімі калонамі, антрэсолях і скрыўленым балконам, жыла некалі пані, удава, акружаная шматлікай дворнага». Пачатак Тургенеўскай апавядання «Муму» кажа пра месца дзеяння і ўяўляе аднаго з герояў. «Апошні дзень перад Калядамі прайшоў. Зімовая ясная ноч наступіла. Зірнулі зоркі. Месяц велічна падняўся на неба пасвяціць добрым людзям і ўсяму свету, каб усім было весела чараваць і славіць Хрыста». У зачын «Ночы перад Калядамі» Гогаль кажа пра час дзеяння. «Цар з царыцаю развітаўся, / / ??У шлях-дарогу снарады, / / ??І царыца каля акна / / Села чакаць яго адна». У пушкінскім пралогу «Казкі аб мёртвай царэўне і сямі волатах» - канкрэтная сітуацыя: цар з'ехаў.

Пытанне класа:

Чым жа адрозніваецца пачатак аповеду Зошчанка ад пачатковых радкоў твораў вам ужо знаёмых?

Каментар навучэнцаў:

Аповяд пачынаецца незвычайна - ўводным словам вядома. Уступныя словы выказваюць стаўленне гаворыць да паведамляюць. Але, па сутнасці справы, яшчэ ні пра што не сказана, а вядома ўжо прагучала. Слова вядома па сваім значэнні павінна падвесці вынік сказанаму, але яно апярэджвае сітуацыю і паведамляе ёй нейкі камічны эфект. Разам з тым незвычайнае ў пачатку апавядання уступнае слова падкрэслівае ступень паведамленне звычайна - «страціць галёшы у трамваі няцяжка».

Звярнуўшыся да тэксту апавядання, вучні знойдуць у ім вялікая колькасць уступных слоў (вядома, галоўнае, можа) і кароткіх уступных прапаноў (гляджу, думаю, маўляў, уявіце сабе) і адзначаць іх сэнсавае значэнне ў маўленчай інтанацыі апавядання. Галоўныя рысы прапановы, пачаткоўца аповяд, ўзгадняецца з прапановай у сярэдзіне аповяду: «Гэта значыць, страшэнна ўзрадаваўся». Магчыма навучэнцы самастойна пракаментуюць яго. Камічны падтэкст гэтай прапановы, пачаткоўца абзац, забяспечваецца выкарыстаннем тлумачальнага саюза гэта значыць, Які ўжываецца для далучэння членаў прапановы, якія тлумачаць выказаную думку, і які не выкарыстоўваецца ў пачатку прапановы, тым больш абзаца.

Засяродзіўшы ўвагу навучэнцаў на асобных элементах апавядання «галёшы», мы ўжо здолелі паказаць нязвыкласць апавядальнай манеры пісьменніка. Яе асаблівасць яшчэ і ў тым, што Зошчанка вядзе апавяданне не ад свайго асобы, не ад асобы аўтара, а ад асобы містычнай персоны.

Што ж гэта такое значыць? - Пачаў Гаўрыла. - Ён замкнуўся?

Пакіньце яго, Гаўрыла Андреич, - прамовіў Сцяпан, - ён зробіць, калі абяцаў. Ужо ён такі… Ужо калі ён абяцае, гэта напэўна. Ён на гэта не тое, што наш брат. Што праўда, то праўда. Так.

Так, - паўтарылі ўсё і трасанулі галовамі. Гэта так. Так.

Дзядзька Хвост адчыніў акно і таксама сказаў: «Так».

Ну, мабыць паглядзім, - запярэчыў Гаўрыла, - а варта ўсё ж такі не здымаць. Гэй ты, Ерошка! - Дадаў ён, звяртаючыся да нейкага бледным чалавеку…»

Такім чынам, у Тургенева прамовіў, сказаў, запярэчыў, дадаў… А ў Зошчанка - кажу, кажуць, кажа… Тургенеў выкарыстоўвае синонимику, а Зошчанка нібы бы свядома «забывае» пра яе (а ў апавяданнях «Залатыя словы» і «Вялікія вандроўнікі» пераважаюць рэмаркі сказаў, сказалі, і, напэўна, таксама не выпадкова?).

Чаму пісьменнік выкарыстоўвае гэты прыём? Вучні здольныя самастойна адказваць на гэтае пытанне, інтанацыйна падкрэсліць ролю паўтору ў выразным чытанні і наступным пераказванні аднаго з фрагментаў аповяду. Славеснікаў мае права патрабаваць ад навучэнцаў ўключэння ў пераказ і цэлага шэрагу слоў і фразеалагізмаў, якія ўжо асэнсаваны імі ў працэсе разбору мастацкага тэксту.

Такім чынам, у апавяданні «галёшы» шмат жарты, і таму можна казаць пра яго як пра аповядзе гумарыстычным. Але ў аповядзе Зошчанка шмат праўды, што дазваляе ацаніць яго аповяд як сатырычны. Супраць чаго і супраць каго накіравана «смехотворство» пісьменніка? Наколькі дакладна ўлавіў аўтар апавядання асаблівасці такіх тыпаў, як «браткі», у «камеры», «старшыня дома»? Ці можна пагадзіцца з тым, што галёшы вярнулі яго ўладальніку «без клопатаў і без валакіты»? Які сэнс канцоўкі апавядання? Гутаркі па гэтых пытаннях не вызваляюць школьнікаў ад далейшых назіранняў за «пярэстым пацеркамі… лексікону» пісьменніка, бо ў лексіцы майстэрску падкрэслены прафесійныя асаблівасці дзеючых асоб аповяду, дзівяць «мілыя сэрцу канцылярскія выразы» («прадмет шырспажыву», «распіска аб нявыездзе аж да высвятлення»,» форменная пасведчанне «і г.д.), недарэчнае гаркавы. Высветліўшы, супраць каго накіраваны сатырычны прыцэл пісьменніка (волокитчики, бюракраты), школьнікі прыйдуць да высновы, што «прафесія» сатырыка, як казаў сам пісьменнік, «патрэбная і карысная ў грамадскім сэнсе».

Разбор мастацкага тэксту, які суправаджаецца чытаннем і перачытванне, настаўніцкім каментаром і супастаўленне, гутаркай і пераказам, накіраваны на ўдасканаленне ўспрымання твораў сатырычнага пісьменніка. Шырока вядомая карціна В.М. Васняцова «Царэўна Несмеяна». Вакол трона, на якім сядзіць царэўна, бушуе весялосць. Музыкі гуляюць на гуслях і балалайцы, блазны і скамарохі з прымаўкамі пусціліся ў скокі, нават прыдворныя «выкомаривают» і задаюць смешныя загадкі. За адчыненым акном бачная процьма народу, які спявае і танцуючага. Казачнае царства поўна смеху, але царэўна не смяецца. Нешта ёю страчана, нешта забыта… Для смеху неабходна не толькі камічнае ў жыцці, але і здольнасць да яго ўспрымання, пачуццё гумару. Паводле заўвагі эстэтыка Ю. Борева, пазбавіцца здольнасці смяяцца - значыць страціць важныя ўласцівасці душы. Актыўная форма гумару - досціп. Гумар дапамагае ўспрымаць камічнае, а досціп - ствараць смешнае. Творчай працай, якая завершыць вывучэнне аповяду Зошчанка, можа быць стварэнне невялікага гумарыстычнага апавядання, заснаванага на смешным эпізодзе або падзеі. Гэты вусны або пісьмовы аповяд дазволіць праверыць, як навучэнцы ўспрымаюць смешнае, і галоўнае, ці ўмеюць яны яго ствараць.

У аповядзе «Сустрэча» Зошчанка не змяняе свайго стылю. Пасля чытання аповяду школьнікі назавуць ўжо знаёмыя ім прыкметы апавядальнай манеры пісьменніка: частае выкарыстанне ўступных слоў, ужыванне прастамоўі, настойлівыя «пережимы» з рэмаркамі, суправаджаюць выказванні герояў, дасціпная гульня слоў, нескладаныя па складзе прапановы, пра якія Зошчанка казаў: «Я пішу вельмі сціснута. Фраза ў мяне кароткая… Можа быць таму ў мяне шмат чытачоў». Але пры чытанні «Сустрэчы» у класе менш смеху, чым пры ўспрыманні апавядання «галёшы» і прычына ў тым, што ў аповядзе «Сустрэча» няма такога ярка выяўленага камізму сітуацыі, які ўласцівы зощенковской «галёшы». Ва «Сустрэчы» раскрываецца іншая бок светаўспрымання пісьменніка, пра якую трэба весці размову са школьнікамі. Усе творчасць пісьменніка працята марай пра чалавека, пра каханне да яго, пра «светлым прыязнасці», якое будзе характарызаваць адносіны людзей у будучыні. І пра гэта ва ўласцівым яму стылі ён піша пастаянна і настойліва: «У нас, у агульным рахунку, публіка, што ні кажаце, прыкметна выправілася да лепшага. Многія сталі больш станоўчыя, сумленныя. Рабацягі. Прыкметна менш крадуць. Многія раптам зацікавіліся навукай. Чытаннем кніг. Некаторыя спяваюць. Шмат хто гуляе ў шахматы. Наведваюць музеі, дзе глядзяць карціны, статуэткі, наогул, чаго ёсць. Дыскутуюць. Лечацца. Ўстаўляюць сабе зубы. Гуляюць у парках і па набярэжнай. І гэтак далей.

І ў той час як раней гэтыя ж самыя дулись бы ў карты, аралі бы ў п'яным чадзе. І з гэтым можна павіншаваць насельніцтва. Віншуем! Палымяны прывітанне, сябры!»

У аповядзе «Сустрэча» апавяданне вядзецца, што ўласціва Зошчанка, ад асобы прыдуманай аўтарам персоны. Але за голасам «падстаўной апавядальніка» навучэнцы павінны пачуць і голас самога аўтара, што дазволіць ім зразумець галоўны сэнс твораў.

У аповядзе два дзеючых асобы - уласна апавядальнік і сустрэцца з ім «у пустынным месцы» чалавек, які апынуўся «харчавікі». На чыім жа баку перавагу школьнікаў? Адны аддаюць свае сімпатыі апавядальніка, іншыя - сустрэты ім хлапчуку. Значыць, неабходны аналіз тэксту. Вельмі важна, каб у зачын «Сустрэчы» (першыя чатыры абзаца) навучэнцы адчулі супярэчнасць у «філасофіі жыцця», у настойлівых сцвярджэннях апавядальніка - «вельмі люблю людзей», «…пры ўсёй сваёй гарачай любові не бачачы бескарыслівых людзей». Гэты шэраг можа быць і прадоўжаны навучэнцамі, так як у кожным з чатырох пачатковых абзацаў гэтыя супярэчнасці з'яўляюцца ці відавочна, або ў падтэксце.

Мэтазгодна нагадаць вучням, што супярэчнасць паміж сцвярджэннямі і ўчынкамі, паміж бачнасцю і сутнасцю, з'яўляецца прыёмам стварэння камічнага і служыць адным са сродкаў характарыстыкі героя.

Пытанні да класа:

Якімі ж паўстае перад чытачом апавядальнік ў цэнтральнай частцы творы?

Як яго характарызуюць выразы: «Праз гэтую спякоту нават прыгажосць на розум не ідзе», «стаміўся да крайнасці», «пабег да мяне» і інш?

Чаму апавядальнік, відавочна збянтэжаны сустрэчай у шляху, усё ж звярнуў увагу на «небагатую» вопратку хлапчука?

Чаму ў сваіх разважаннях аб сустрэчы апавядальнік ўспамінае пра сандалях спадарожніка («сандалі трапаў»)?

Чаму, здавалася б, выпадковая сустрэча выклікала так шмат роздумаў у апавядальніка?

Адказ на апошняе пытанне запатрабуе увагі школьнікаў да тэксту усяго апавядання, у тым ліку і да яго заключнай часткі. У ходзе працы над тэкстам яны знойдуць наступныя выразы: «…цяпер наконт чаго знаходжуся ў роздум», «не магу вырашыць», «благога я тады нічога не падумаў», «увесь вечар я думаў наконт гэтага харчавік», «так і не ведаю у дакладнасці». Засяроджанасць пісьменніка на адной рысе героя, недарэчнае адпаведнасць паводзіны апавядальніка ў выпадковай сустрэчы як элемента стварэння камічнага прымусяць вучняў разважаць пра характар ??героя і ацаніць «шчырасць» яго сцвярджэнні аб любові да людзей.

Не так проста назваць рысы апавядальніка і вызначыць сатырычны прыцэл пісьменніка. Школьнікі будуць гаварыць пра фальшы, няшчырасці, няўдзячнасці, чэрствасці героя апавядальніка. І можа быць, не без дапамогі настаўніка яны Ахарактарызуйце яго як крывадушніка, як чалавека, пазбаўленага грамадскага далягляду, з крану, мяшчанскім поглядамі, які жыве дробнымі, асабістымі інтарэсамі

Пытанне класа:

А ці можна спадарожніка-хлапчука назваць сапраўды светлай асобай, бескарыслівым сімпатычным чалавекам?

Герой-апавядальнік, сцвярджаючы сімпатыю да людзей, сумняваецца ў іх шчырасці і бескарыслівасці. А спадарожнік, не канстатуючы «гарачую любоў», гатовы добрасардэчнай дапамагчы чалавеку.

І сімпатыі чытача, які марыць пра «светлым прыязнасці» і маральна дасканалым чалавеку, на баку хлапчука-спадарожку. Пісьменнік-сатырык, вядома ж, ўсведамляе, што смех - крытычная сіла, не толькі адмаўляю, але і сцвярджае.

Завяршыць вывучэнне апавяданняў Міхаіла Зошчанка мэтазгодна зваротам да эпіграфа, прыведзенага ў вучэбнай хрэстаматыі для VI класа (аўтар-складальнік В.П. Полухина): «Амаль дваццаць гадоў дарослыя лічылі, што я пісаў для іх забавы. А я для забавы ніколі не пісаў» (44, с. 207). Чаму Зошчанка так напісаў? Ці не таму, што ён быў схільны да «хандра, меланхоліі і суму»? А можа быць, таму што ён чакаў ад людзей высокай чытацкай культуры і разумення шматаблічны гумару і сатыры?

Школьнікі соотнесут словы пісьменніка з вывучанымі апавяданнямі, адштурхваючыся ад таго, што камічнае ў малюнку жыцця можа быць кранальным і з'едлівым, тонкім і грубым, лагодным і жорсткім, любоўным і сумным…

Заключэнне