Стьілістьічньія функцыі парцэляцыі у дыялогу (на матэрыяле мастацкіх твopaÿ У. Караткевіча)

Размещено на http://www.allbest.ru/

Магілёяскі дзяржаяны яніверсітэт імя А.А. Куляшова

Стьілістьічньія функцыі парцэляцыі у дыялогу (на матэрыяле мастацкіх твopaя У. Караткевіча)

В.М. Шаршнёва кандыдат філалагічных навук, дацэнт

У артыкуле гаворка ідзе аб стътстычнай ролі парцэляцън у мастацкіх творах У. Караткевіча. Тлумачыцца, што мастацкая стытзацыя дыялогу павінна максімальна дакладна перадаць адсутнасць устаноукі на афщыйныя зносты, якая з'яуляецца асноунай прыкметай камуткацыйнага акта у вусным мауленні. Даецца характарыстыка чатырох асноуных функцый парцэляцын: эмацыгина-вышучальнай, экспрэЫуна-граматычнай, выяуленчай і характаралагічнай. Асобна акцэнтуецца увага на тжсталагічнай ролі парцэляцын, яе уплыве на фарміраванне тдывуальнага аутарскага стышю.

Ключавыя словы: тэкст, дыялог, парцэляцыя, парцэлят, эмацыйна-выяуленчая функцыя, экспрэсна-граматычная функцыя, выяяленчая функцыя, характаралагічная функцыя, тэкстаугваральная функцыя, індьівідуальньї аугарскі стріль.

Shershneva О. STYLISTIC FUNCTIONS OF PARCELLING IN DIALOGUE (on the basis of the literary works by V. Korotkevich)

The article deals with the stylistic role of parcelling in the artistic works by V. Korotkevich. It is explained that the artistic stylization of the dialogue should convey as accurately as possible the avoidance of formal communication, which is the main feature of the communication act in oral speech. The characteristic of four main functions of parcellation is given: emotional, expressive-grammatical, pictorial and characterological. Special attention is paid to the textual role of parcelling, its influence on the formation of the author 's individual style.

Keywords: text, dialogue, parcelling, emotional function, expressive and grammatical function, pictorial function, characterological function, text-forming function, individual style.

Уводзіны

У першую чаргу дыялог успрымаецца як “ланцуг рэплж” [1, с. 114], аб'яднанне якіх забяспечвае сэнсавую і граматычную звязнасць названай формы маялення. Асоб- ныя рэплікі дыялогу арганізуюцца я залежнасці ад зместу папярэдніх або ад аутарскіх каментарая і яспрымаюцца толькі я іх адзінстве. Так, паводле Т. Г. Вінакур, на мояны склад кожнага выказвання `^заемна яплывае непасрэднае яспрыняцце маяленчай дзейнасці субяседнікая” [2, с. 119].

Варта заяважыць, што вербальныя сродкі выказвання вуснага і стшлізаванага ма- стацкага дыялогу пэУным чынам адрозніваюцца. Гэта адрозненне звязана я першую чаргу з адметнасцю функцый гутарковага і мастацкага стылю, а значыць, і функ- цый рэальнай і яяянай размовы (фатычная функцыя гутарковага і эстэтычная функцыя мастацкага стылю). На выбар мояных сродкая сувязі рэплік аказвае яплыя не толькі апісваемая спуацыя, характар персанажая, мэта зносін і інш., але і мастацкае светаяспрыняцце пісьменніка, яго яласная ацэнка ашсваемых падзей. Інакш кажучы, выбар сродкая сувязі рэплік у стылізаваным мастацкім дыялогу выступае паказчыкам індывідуальнага стылю пісьменніка. В. А. Лапцева звязвае спецшфіку адлюстраван- ня камунікацыйнай сітуацні я мастацкім тэксце перш за ясё з характерам адрасата (успрымальшка, чытача) і фактарам адрасанта (суб'ект маялення, аятар). У адрозненне ад натуральнага дыялогу, які прадугледжвае наяянасць таго, хто гаворыць, і таго, хто слухае, мастацкі дыялог аднанакіраванш. Ён арыентаваны на чытача “па прычыне адсутнасці адрасата я момант гутаркі” [3, с. 50], менавіта праз апрацаваны аятарам дыялог чытач атрымлівае інфармацыю аб усіх неабходных кампанентах сітуацыі. Камунікатыяны падыход да тэксту дазваляе суаднесці сітуацшю, апісаную я мастацкім творы, з рэальнымі падзеямі. Узнаяляючы пэяную мауленчую спуацыю, пісьменнік можа па-рознаму падбіраць і кампанаваць яе элементы.

Мастацкая стылізацыя дыялогу павінна максімальна дакладна перадаць адсутнасць усмноУкі на афіцыйныя зносшы, якая, на думку А.А. Земскай, з^ляецца асноянай прыкметай камунікацыйнага акта я вусным маяленні [4, с. 6]. Пры мастацкай апрацоуцы вуснага маулення дастаткова распаусюджаным прыёмам з'яуляецца парцэляцыя, сутнасць якой “заключаецца у расчляненні адзінай сінтаксічнай структуры - сказа - на некалькі штанацыйнна-сэнсавых адзінак - фраз, для таго каб узмацняць вобразнасць, перадаць аутарскія адносіньї, вылучыць тую ці іншую частку паведам- лення” [5, с. 509]. 1нтанацыйна аддзяляючы дадатковае паведамленне ад асноунай яго часткі, парцэляцыя становіцца адным са сродкау вылучэння кампазіцыйна і ідэйна важных момантау рэплікі, павышае імпліцытную шфармацыйнасць сказау, набліжае мауленне да гутарковага.

Парцэляваныя канструкцыі, утвараючы асобы тып выказвання, прымаюць удзел у фарміраванні тэксту, выконваюць спецыфшныя функцыі. Парцэляцыя успрымаецца як адзін з прыёмау, праз які ажыццяуляецца далучальная міжфразавая сувязь [6, с. 178]. Афармленне парцэлята як структурна самастойнай сінтаксічнай адзінкі дапамагае ак- цэнтаваць увагу на змесце вылучанай часткі, узмацніць найбольш важную шфармацыю, стварыць у выказванні “новы (дадатковы) рэматычны цэнтр (або некалькі рэматычных цэнтрау)” [7, с. 217], [8, с. 217].

Паводле І. У Савіцкай, “сінтаксічная трансфармацыя, якая фармальна выражаецца праз графічнае выдзяленне часткі сказа у асобную сінтаксему, актуалізуе не толькі сэнса- выя адценні думкі, але і аутарскую інтанацыю як важны паказальнік актуальнага члянен- ня выказвання. Парцэляцыя становіцца адметным спосабам штанацыйнага афармлення празаічнага ці паэтычнага радка, сінтаксічна-рытмічнай арганізацыі мастацкага маулення. Іншшмі словамі, парцэляцыя з'яуляецца сродкам актуалиацып важнай, з пазіцыі аутара, у сэнсавых адносінах інфармацыі [9, с. 264]. Зыходзячы з працытаванага, можна зрабіць выснову, што аутарка лічиць парцэляцыю адным са сродкау выражэння суб'ектыуна- мадальнага значэння, у якім праяуляюцца адносіны аутара да паведамлення.

В.А. Астаф'ева, Т.А. Каласкова вызначаюць універсалізм парцэляцыі шэрагам фактарау: 1) амаль поунай адсутнасцю абмежаванняу у рэалыацыи, 2) разнастайнасцю камушкатыуных і стылютычных функцый; 3) валоданнем найбольш яркай уласцівасцю гутарковага сінтаксісу, які вызначаецца сваёй перарывістасцю, супрацьпастауленай сштагматычнасщ і разгорнутасці кніжнага сінтаксісу [10, с. 161].

Усе адзначаныя уласцівасці парцэляцыі накіроуваюць да яе магчымага выкары- стання у стылізаваным дыялагшным мауленні. У сувязі з шплщытнай насычанасцю дыялагічнага маулення парцэлят становіцца адным са сродкау вылучэння шфармацыйна і кампазщыйна важных момантау зносін, а значыць, і падсвядомага узаемадзеяння аутара і чытача. Інтэнсіунасць і шматаспектнасць выкарыстання парцэляваных кан- струкцый у дыялагічным мауленні дае падставы успрымаць іх як неад'емны складнік індывідуальнага аутарскага стылю У Караткевіча, што і пацвярджаецца на прыкладзе дыялогау, узятых з рознажанравых творау: раманау “Нельга забыць”, “Чорны замак Альшанскі”, аповесці “Дзікае паляванне караля Стаха”, апавядання “Ладдзя роспачы”.

Асноуная частка

Дыялагічнае мауленне займае у творах У Караткевіча значнае месца, што паказвае схільнасць аутара да актыунага супрацоуніцтва з чытачом. Пісьменнік, не навязваючы сваю думку, нібш дае магчымасць паслухаць гаворку персанажау і на падставе пачута- га зрабіць самастойныя высновы.

Празаічншя творы У Караткевіча прапануюць аб'ектыуны разгорнуты матэрыял, актуальны для шматаспектнай характарыстыю парцэляваных канструкцый. Яго зварот да парцэляцын з мэтай стылиацын гутарковага маулення дастаткова распаусюджаны і апрауданы: аутар максімальна набліжае атсаны дыялог да рэальнага, нават з захаван- нем адпаведных сітуацыі настрою, штанацын, пауз. Напрыклад:

[Андрэй]: -- Не ведаю. Нам давядзецца вьіпіць чашу у семдзесят... Як бацькам. І, магчыма, для нас ёсць толькі адзін выхад. Адзіньї шлях. Жыць кожную секунду. Думаць, рухацца, _рабіць кожную хвіліну. Тады, напэуна, за семдзесят год пражывеш, не менш за дрэва, якое трыста год стаіць на месцы... Варта паспрабаваць ваусякім разе.

Андрэй усміхнууся сваім думкам: “І яшчэ кахаць. Той, хто кахае, -- бессмяротны. Ён у кожную хвіліну перажывае стагоддзе. І ён -- вораг смерці. Таму, што смерць не для кахання, не для маці тваіх дзяцей. А ужо для дзяцей, для твайго бяссмерця -- менш

за усё. Толькі кахаць (“Нельга забыць”);

Перавозчык ішоу да апошніх дзвярэй.

Увесь абмяклы, увесь грузлы, ён ішоу... ішоу... ішоу і спытуся толькі каля павуціння. Павярнууся. Абвёу людзей сінімі вачыма.

-- Не трэба, -- сказау ён. -- Я дам. Я аддам. Бо я аднаго толькі прагну. Забыиия... Забыиия... Забыцця (“Ладдзя роспачы”).

Падкрэсленыя парцэляты дапамагаюць чытачу вылучыць у маяленні найбольш важныя моманты, адлюстраваць каштсунасць і сэнс жыцця, перадаць не толькі хваля- ванне, узрушанасць, але і япэяненасць у правільнасці сваіх думак. Дыстантны зварот да папярэдне акрэсленай тэмы дапамагае максімальна затрымаць увагу на экспрэс^на аформленых канструкцыях, тым самым паказаяшы іх эмацыянальную і змястоуную насычанасць, істотнасць для яспрыняцця не толькі філасофскага зместу спецьіфічна арганізаванай сентэнцыі, але і для характарыстыю персанажа.

Расійскі лінгвіст А.П. Скавароднікая называе чатыры аснояныя функцыі парцэляцыі [11, с. 87]: эмацыйна-вылучальную, экспрэсіяна-граматычную, выяяленчую і характаралагічную.

У якасці асноянай успрымаецца эмацыйна-вылучальная функцыя, якая так ці інакш праяяляецца я любой парцэляванай канструкцык Па сутнасці, сама з'ява парцэляцыи і служыць менавіта для таго, каб аформіць частку сказа я самастойнае вы- казванне, указаць важныя для абмеркавання дэталк У гэтых адносінах выразным пры- кладам можа стаць наступнае дыялагічнае адзінства:

Смерць усміхалася, як шэсць тысяч год таму:

-- Ты спадзяешся убачыць прабацьку Абрама?

-- Не вельмі, -- непрыкметна кпіу Втліваха. -- Але ж павтны былі кудысьц падзец- ца уладары, патрыярхі, біскупт? Яны ж столькі крычалі аб небе.

-- А цяпер яны бяднейшыя за апошняга раба на зямлі. Бо у царстве маім раб не адчувае нічога. А яны -- адчуваюць. І пустэчу, і тое, што нічога няма.

-- Хай жыве справядлівасць, -- сказау Втліваха. -- То ім, атрымоуваецца, усё ж дадзена неуміручасць душы?

Бязвокая паляпала яго па плячы. Нібшта бразготкай з сухім гарохам.

-- Ты хочаш такога бяссмерця? Пасля улады над целамі і жыццямі, над землямі і праудай -- не адчуваць нічога, акрамя свайго мозгу? Не валодаць целам, не мець магчымасш нЫым_распараджацца? Бачыць, як шчаслівтя засынаюць, як планеты па-

ступова закоуваюцца у лёд. Быць чымсьш накшталт паралітика, які збярог яснасць розуму, але ведае, што гэта будзе цягнуцца вечна, і не мець надзеі на уратавальніцу, на мяне. Хочаш такога бяссмерця? (“Ладдзя роспачы”).

Неабходнасць драблення выказвання прадыктавана самой сггуацыяй зносін - жаданнем пераканаць суразмояцу, а значыць, падабраць аргументы настолькі важкія, што яны змогуць змяніць яго пункт погляду, ацаніць і прызнаць слушнасць іншай, да гэтага непрымальнай пазщык Асобнае афармленне сэнсава і граматычна звязаных з папярэднш выказваннем частак сказа дапамагае стварыць паязы, уласщвыя для вус- нага маялення.

Выяяленчая функцыя накіравана на мастацкую канкрэтызацыю адлюстрава- нага пры разнастайных апісаннях сітуацьій, з'яя, асоб. Пры дапамозе гэтай функцыі адбываецца вылучэнне важнага з пункту погляду мастацка-вобразнай канкрэтызацыи элемента, узмацненне вы^ленчага кантрасту; ствараецца так званы эфект запаволе- нага кадра, калі паступова засяроджваецца явага на кожным прадмеце апісання або асобным баку mя^ra дзеяння, прыметы і інш. Напрыклад:

-- Чакай, -- сказала Смерць. -- Ты і цяпер хацеу бы жыць? Ведаючы, што цябе ча- кае? Атрымаушы маленечкую адтэрмтоуку? (“Ладдзя роспачы”).

Парцэляцыя часта пабудавана на градацыу калі кожны наступны парцэлят больш грунтояны, пераканальна моцны я адносінах да папярэдняга.

Леановіч маучау, нешта абдумваючы. Зірнуу на гадзіннік. Машынальна зірнуу і Горау. Дванаццаць гадзін. Быццам у адказ праз рык навальніцьі данесліся далёюя глухія удары саборнай зватцы горада.

-- І яшчэ адна прычына, -- сказау нарэшце Леановіч. -- Вераб'іная ноч. Рака усхадзілася. Можна патапіць паром. І вас. Ілюдзей (“Нельга забыць”);

Яна [Грынкевшава - В. Ш.] схіліла галаву, а потым, праз імгненне, ускінула на Горава цёмныя вочы.

- Але мне лягчэй. Людзі заясёды людзі. Людзі паясюль людзі... Дай вам бог шчасця за добрае сэрца. Шчасця з невядомай мне рускай жанчынай, такой самай добрай як вы.

- Не трэба, пані, - сказая Горау

-- Маучыце, -- сказала яна амаль сурова. -- Чым я магу аддзякаваць за усё? Толькі словам. Дай вам Бог шчасця. І вам, і дзецям, і усім нашчадкам вашым. Дай Бог, каб мае унукі ніколі не варагавалі з вашымі (“Нельга забыць”).

Сумесна з градацыяй парцэляцыя выводзщь у цэнтр увагі члены рада, размеш- чаныя па нарастальнай сэнсавай або эмацыйнай значнасці, засяроджвае явагу на язрастанні градонімау на рэалиацыи Узмоцнєюй верагоднасці.

У кожным з працытаваных прыкладая парцэляты павышаюць экспрэс^насць вы- казвання, калі трэба не проста зрабіць акцэнт на дэталу але і язмацніць агульны эма- цыйны стан. Вы^ленчая функцыя парцэляцыі дапамагае яспрымаць яе пераважна як экспрэс^ны сінтаксічны прыём пісьмовай літаратурнай мовы, пры якім сказ дэфар- муецца, дзеліцца на самастойныя адрэзкі я адпаведнасці з тамі эмоцыямі, якімі аятар надзяляе сваіх персанажау

У гэтых адносінах да вня^ленчай вельмі блізкая характаралагічная функцыя парцэляцыі, якая звычайна прымяняецца для характарыстыкі аб'екта маялення. Пры- кладам рэалізацыі названай функцыі могуць быць дыялагічныя адзінствы (элементы дыялапчных адзінствая) з рамана “Нельга забыць”. Парцэляты прыведзеных ніжэй рэплік у абодвух выпадках вылучаюць найбольш важныя, вызначальныя я дадзены момант, з пункту погляду сябра (першы прыклад) і маці (другі прыклад), рысы аднаго і таго ж чалавека - Андрэя.

І. -- Яніс памаучау. Яму цяжка было зноу пачынацьразмову. Але ён, відаць, не змог змоучаць гэтага, як паслядоуны латгалец. І таму сказау жорстка:

-- Яшчэ раз табе скажу: не падабаецца мне усё гэта, не тая гэта жанчына.

-- А дзе лепшыя ёсць?

-- Паусюль.

-- А чаму гэта яна “не тая”?

-- Не тая. Жанчына павінна радасць і запал даваць або боль такі, што, здаецца, лёг бы і памёр. А гэта што? Шэрае балота звычайнага. І горш за усё, што ты сам гэта адчуваеш, толькі не прызнаешся. Ты паглядзі на сябе, які ты стау? Знерваваны, прыбты нейкі. Вершы бяскрылыя пачау пісаць. Кінь яе, кажу, пакуль не позна.

ІІ. -- Мне здаецца, -- не слухаючы яго [Андрэя. - В.Ш.], сказала маці, -- усё гэта ад хворага сумлення. І я вельмі баюся за цябе. Ты занадта іхні. І зусім не стрыманы. Бацькавай сільї у цябе няма. Ты знойдзеш нешта. Яму можна будзе аддаць частку сва- ёй душы. А ты аддасіусяго сябе. Да канца... Усё адно што гэта будзе: справа, вершы. А можа, жанчына.

Працытаваныя прыклады даволі значна аддаленыя адзін ад аднаго, характары- стычныя рэплт зыходзяць з вуснау розных персанажау, але ужо толькі па парцэлятах можна меркаваць аб іх унутраным сэнсавым адзінстве: і сябар, і маці лічаць магут- най сілу кахання. Толькі сябар перасцерагае ад разбуральнага уплыву жанчыны, якая знаходзіцца побач з Андрэем, а маці мяркуе, што нястрыманы Андрэй аддасць усяго сябе да канца толькі сапрауднаму пачуццю.

У творах У Караткевіча характаралагічная функцыя часта выражаецца пры стварэнш кантэкстау няуласна простай мовы:

Змяу цыгарэту Прыгожы ён [Мар'ян. - В.Ш.], калі думае. Не тое, што мая варажская храпа. І дурніца ж гэная праклятая баба, ягоная былая жонка. Ах, матыль серабрысты! Ах, сю-сю! Ах, Кафка! Ах, сцэна! А сама ані у сцэне, ані у Кафцы ані у зуб нагою (“Чорны замак Альшанскі”).

Працытаваны прыклад фармальна не з'яуляецца адзінкай дьіялагічнага маулення, а падкрэсленыя парцэляты, адпаведна, не могуць назвацца структурнай часткай рэплЫ. Аднак менавіта праз іх даецца агульная характарыстыка жонкі Мар'яна, ацэн- ка яе душэуных якасцей. А уяуленне чытача можа дапоуніць яе вобраз не толькі як мауленчай асобы, але і як чалавека.

Экспрэауна-граматычная функцыя парцэляцыі служыць для выражэння сінтаксічных адносін паміж асноунай часткай сказа і яго парцэлятам. Выкарыстанне пар- цэляваных канструкцый звязана з тэндэнцыяй да сцісласці, эканомнасщ выказвання і ад- начасова да шфармацыйнай і эмацыянальнай насычанасцк Сінтаксічна залежныя адзінкі маулення, адарваныя ад асноунай часткі, набываюць выразнасць, становяцца яркімі, экспрэшунымк Так, у якасці парцэлята могуць выступаць аднародныя і адасобленыя члены сказа, параунальныя канструкцыі, часткі складаназалежнага сказа. Вылучэнне названых канструкцый у асобны сказ, знарокавае іх успрыманне у якасці асобных элементау дапамагае асэнсаваць падтэкставую шфармацыю, здольную перадавацца граматычнымі сродкамі: сютэмнасць і частотнасць дзеянняу (пры парцэляцып аднародных членау сказа), параунальна-супастауляльны аспект (калі парцэлятам выступае параунальная канструк- цыя), ацэнка асобы, прадмета або дзеяння (у выпадку аддзялення адасобленых элементау), прычына, мэта, умова, магчымасць уступкі (звычайна пры дадатковай сэнсавай нагрузцы на змест даданых частак складаназалежнага сказа). Прыкладам экспрэауна-граматычнай функцыі парцэляцыі можа стаць афармленне наступных рэплік:

-- То-та ж бо, -- прыгнечана сказау Свеціловіч. -- Значыцца, не ён кароль Стах. Падарунак гэты якраз на яго карысць кажа. І учарашняя падзея (“Дзікае паляванне караля Стаха”).

1нтанацыйнае і пунктуацыйнае раздзяленне і аддаленне аднародных членау сказа накіроувае на раунапраунае успрыняцце значнасці абодвух для адэкватнай ацэню атсаных падзей. Той факт, што учарашняя падзея узгадваецца не адразу, не дае пад- ставы успрымаць яе як другасную. Наадварот, афармленне тфармацыи аб ёй у асобны сказ падкрэслівае істотнасць, сур'ёзнасць таго, што адбылося, узмацняе рэтраспек- цыйна-праспекцыйныя сувязі, спрыяе найлепшаму ажыццяуленню кагезіі. Усё адзначанае накіроувае на асобнае успрыняцце і асэнсаванне тэкстаутваральнай функцыи парцэляцыі, пацвярджэннем якой могуць паслужыць наступныя рэплікі з рамана “Нельга забыць”:

-- Я ведаю, ёсць многа добрых людзей, -- сказала яна, людзей з усёабдымным, з чалавечым сэрцам. Такіх як вы. Але што я магу зрабіць, калі мне усё жыццё будуць трьізніцца тыя дзесяць хвілін, на якія я спазнілася, калі для сэрца чалавека няма і не будзе забыцця... Дарагі мой чалавек. Я ведаю -- у мяне усё канфіскуюць. Мяне, хутчэй за усё, чакае Сібір;

-- Чакай, Яніс, -- голас ГрынкевЫа, калі той не крычау, быу мяккі і даволі ціхі, -- я думаю, што нам трэба на якую гадзіну расстацца. Усё адно, відаць, мы у гэтую ноч не заснём. Але ты спачатку не пра бутэльку думай, а пра жонку. Сядай, брат, і за гадзіну натшы ёй доугі, вельмі добры ліст. Пра усё натшы. І як мы з табою апельсты сёння на праспекце сеялі. І пра начны марш на кал^оры. А я да цябе зайду праз гадзіну, тады і пагамонім;

-- За што ты яго [Пружьшіна. - В.Ш.] так ненавідзіш? -- неуразумела спытау Вайвадс.

-- Чалавек павінен быць шчырым. І верным свайму сэрцу. А значыць, і вершу. На усё жыццё.

Як відаць з прыведзеных прыкладау, тэкстаутваральная функцыя пацвярджаецца стварэннем пры дапамозе парцэлятау новага рэматычнага цэнтра; іх адносінамі да база- вай часткі і магчымасцю аб'яднання з ёй у адно цэлае; накіраванасцю да кантактнай/ды- стантнай папярэдняй або наступнай шфармацыц вылучэннем новых звестак, якія не ад- люстраваны па-за межамі дыялога, але маюць пэуны уплыу на далейшае развщцё падзей або тлумачаць тое, што адбылося. З'яуляючыся мікрагакстам, дыялагшнае адзінства дае магчымасць парцэляту у большай ступені, чым непарцэляванай канструкцыу рэалыаваць свой тэкстаутваральны патэнцыял, функцыянальнае прызначэнне якога заключаецца у падкрэслшанш на камушкатыуна-сштаксшным узроуні сэнсавых акцэнтау тэксту. парцэляцыя дыялог вуснае маўленне

Па сутнасці, тэкстаутваральная функцыя парцэляцыи аб'ядноувае усе пералшаныя вышэй функцыі і з'яуляецца вызначальнай пры фарміраванні шдывальнага пісьменніцкага стылю У Караткевіча.

Заключэнне

Своеасаблівасць мастацкага тэксту У Караткевіча заключаецца у арыентацыі на мауленчыя паводзіны персанажа, прычым мауленчае узаемадзеянне дазваляе успрымаць літаратурнага героя як асобу ва усёй сукупнасці прапанаваных у тэксце характарыстык. Дыялог у мастацкіх творах У Караткевіча адыгрывае галоуную кампазіцыйную ролю. Устаноука на аб'ектыунае адлюстраванне рэчаіснасці прыводзщь пісьменніка да таго, што ён выражае сябе праз дыялогі персанажау, што у значнай меры спрыяе аб'ектывацыі паведамлення: зводзіцца да мінімуму суб'ектыунасць апавядальніка, дамінуе пункт погляду і слова героя. Дыялог у такім выпадку мае высокую ступень шфармацыйнасцк ён змяняе падзеі, разгортвае сюжэт, раскрывае узаемаадносшы персанажау, вызначаючы лінію іх паводзін.

Размежаванне функцый парцэлятау у мастацкіх тэкстах У Караткевіча даволі умоунае, бо у адным і тым жа пунктуацыйна аддзеленым элеменце могуць рэалыоувацца дзве і больш функцый адначасова (характаралагічная і экспрэиуна- граматычная; выяуленчая і эмацыйна-вылучальная; характаралагічная і выяуленчая і інш.). Структурна-семантычны аналіз дыялагшных адзінствау У Караткевіча дазваляе сцвярджаць, што функцыянальная насычанасць дэфармаваных сказау залежыць не толькі ад інтралінгвістычных, але і ад экстралшгвютычных фактарау, і у першую чаргу ад сггуацыйнай абумоуленасці выкладу.

Дзякуючы свядомаму інтанацыйнаму аддзяленню ад сінтаксічна галоунай часткі, інфармацыя, якая змяшчаецца у парцэляце, у адпаведнасці з інтэнцыямі адрасна актуалізуецца, пры гэтым выказванне набывае асобую сэнсавую і эмацыйную выраз- насць. Парцэляваныя канструкцыі у стьілізаваньїм дыялогу ствараюць уражанне ха- рактэрнага для вуснага маулення непасрэднага фарміравання думкі і яе пастаяннага разгортвання. Ствараецца уражанне паслядоунага, паэтапнага удакладнення выказ- вання. Сінтаксічная трансфармацыя, уплываючы на актуалізацыю не толькі сэнса- вых адценняу, але і аутарскай штанацыц мае у стылізаваных дыялогах У. Караткевіча сваю специфіку, з'яуляецца прыкметным сродкам фарміравання яго індивідуальнага аутарскага стылю.

Функцыянальнае прызначэнне парцэляцыи як універсальнага сінтаксічнага прыёму звязана непасрэдна са структурай парцэляванага выказвання. Афармленне парцэлята як структурна самастойнай адзінкі дапамагае аутару акцэнтаваць увагу чытача на вылучаным элеменце. Сінтаксічная разнастайнасць парцэляваных канструкцый У Караткевіча сведчыць не толькі аб шдывщуальнасщ аутарскага стылю, але і аб імкненні пісьменніка смадэляваць мауленча-мыслщельную дзейнасць персанажа (пры афармленні дыялогау) і чытача (пры афармленні маналогау, аутарскай мовы) для максімальнага мастацка-эстэтычнага уздзеяння на рэцыпіента.

Спіс выкарыстаных крынщ

1. Валгина, Н. С. Современный русский язык: синтаксис: учебник / Н. С. Валгина. - 4-е изд., испр. - М.: Высшая школа, 2003. - 416 с.

2. Винокур, Т. Г. Диалог [Текст] / Т. Г. Винокур // Русский язык: энциклопедия / гл.ред. Ю. Н. Караулов. - М.: Большая Российская энциклопедия: Дрофа, 1998. - С. 119-120.

3. Лаптева, О. А. Русский разговорный синтаксис / О. А. Лаптева. - М.: Наука, 1976. - 398 с.

4. Земская, Е. А Русская разговорная речь: лингвистический анализ и проблемы обучения: учебное пособие / Е. А. Земская. - 4-е изд., перераб. и доп. - М.: Флинта: Наука, 2011. - 240 с.

5. Культура русской речи: энциклопедический словарь-справочник / под ред. Л. Ю. Иванова, А. П. Сковородникова, Е. Н. Ширяева и др. - М.: Флинта: Наука, 2003. - 840 с.

6. Рамза, Т. Р. Сінтаксіс: Тэарэтычны курс: вучэб. дапаможнік / Т. Р. Рамза ; пад агул. рэд. А. Я. Міхневіча. - Мінск: БДУ, 2003. - 202 с.

7. Энциклопедический словарь-справочник. Выразительные средства русского языка и речевые ошибки и недочеты [Электронный ресурс] / под ред. А. П. Сковородникова. - 3-е изд., стереотип. - М.: ФЛИНТА, 2011. - 480 с.

8. Солганик, Г. Я. Стилистика текста: учебное пособие / Г. Я. Солганик. - М.: Флинта, Наука, 1997. - 256 с.

9. Савіцкая, І. У. Парцэляцыя як асобая сінтаксічная з'ява (на матэрыяле складаных сказау) / І. У Савіцкая // Мова - Літаратура - Культура: матэрыялы VI Міжнар. навук. канф.: у 2 ч., Мінск 28-29 кастрычшка 2010 г. [Тэкст] / Беларускі дзярж. ун-т. - Мінск: РІВШ, 2011. - Ч. 1. - С. 236-239.

10. Астафьева, О. А Парцелляция сочинительной связи (на материале романа В. Д. Дудин- цева “Белые одежды”) / О. А. Астафьева, Т. А. Колоскова // Вестник КГУ им. Н. А. Некрасова, 2015. - № 3. - С. 161-165.

11. Сковородников, А П. Экспрессивные синтаксические конструкции в современном русском литературном языке [Текст] / А. П. Сковородников. - Томск: Изд-во Томского гос. ун-та - 1992. - 254 с.

Размещено на Allbest.ru