Лексико-грамматические средства реализации категории информационности в эпистолярии Ф. С. Кмиты-Чернобыльского (на примере писем - сообщений и писем-просьб)

Размещено на http://www.allbest.ru/

Лексико-грамматические средства реализации категории информационности в эпистолярии Ф. С. Кмиты-Чернобыльского (на примере писем - сообщений и писем-просьб)

Д. А. Руклянский

аспирант

Могилевский государственный университет имени А. А. Кулешова

Лексіка-граматычныя сродкі рэалізацыі катэгорыі інфармацыйнасці ў эпісталярыі Ф.С. Кміты-Чарнабыльскага (на прыкладзе лістоў-паведамленняў і лістоў-просьбаў)

Д. А. Руклянскі

аспірант

Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. А. Куляшова

Мэта дадзенага артикула - вызначыць і апісаць некаторыя лексіка-граматычныя сродкі рэалізацыі катэгорыі інфармацыйнасці ў эпіста- лярыі Ф.С. Кміты-Чарнабыльскага. Аб'ект дасле- давання - лісты-паведамленні і лісты-просьбы. языковой лексика грамматический кмита чернобыльский

Інфармацыйнасць з 'яўляецца адной з галоў- ных катэгорый тэкстаў, у тым ліку і эпіста- лярных. Гэтая катэгорыя мае гнасеалагічную накіраванасць, паколькі яна адказвае за змястоў- ны бок тэксту і ў мове выражаецца праз яе элементы на кожным моўным узроўні: фанетыч- ным, марфемным, марфалагічным, лексічным і сінтаксічным.

У нашым артыкуле разглядаецца рэаліза- цыя інфармацыйнасці праз фармуляр, што змяш- чае фонавую і новую інфармацыю, а таксама паведамленне і просьбу, таму што іменна яны ў эпісталярыі ствараюць асноўнае інфармацый- нае ядро.

Ключавыя словы: эпісталярый, стылявая своеасаблівасць пісем (лістоў), катэгорыя інфар- мацыйнасці, фармуляр, паведамленне, просьба, перлакуцыйны эфект.

Ruklianski D. TEXTUAL CATEGORY OF INFORMATIVENESS IN EPISTOLARY GENRE OF F.S. KMITA-CHERNOBYLSKI

The purpose of the article is to analyse informativeness as a textual category and its ways of implementation in the epistolary genre of F. S. Kmita-Chernobylski. The object of the research is the epistolary works of F. S. Kmita-Chernobylski.

Informational content is one of the main text categories, including epistolary ones. This category has an epistemological orientation, since it is responsible for the content side of the text and is expressed in the language through its elements at each language level: phonetic, morphemic, morphological, lexical and syntactic.

The article discusses the implementation of informativeness through a form containing background and new information, as well as message and request, because they reveal the main information core in the epistolary genre.

Keywords: epistolary genre, stylistic originality of letters, category of informativeness, form, message, request, perlocution effect.

Уводзіны

I [убліцыстычііая літаратура XVI ст. зай- мае значнае месца ў духоўна-культурнай спадчыне беларусаў і мае статус агульнана- цыянальнага культурнага набытку сярод ін- шых твораў. Да ліку публіцыстычнага пісь- менства, безумоўна, належаць і лісты-паслан- ні Ф.С. Кміты-Чарнабыльскага - старасты горада Оршы, што знаходзіўся недалёка ад мяжы Маскоўскай дзяржавы. Ф.С. Кміта-Чар- набыльскі стварыў цэлую сістэму шпіянажу і такім чынам аб усім падрабязна дакладваў ураду Вялікага Княства Літоўскага, а такса- ма іншым уплывовым асобам аб становішчы спраў у Польшчы і Літве пры каралю Генрыху. І ў час міжкаралеўя, пасля таго як кароль Генрих пакінуў Польшчу, дакладвалася аб агіта- цыі адносна запрашэння на польскі прастол сына рускага цара Івана Грознага. Разам з тым у сваіх допісах Ф.С. Кміта-Чарнабыльскі рас- павядае аб адносінах рускіх да перакопскіх та

тар і палпычным становішчы ў сябе і суседзяў, якія знаходзіліся побач. Відавочную цікавасць выклікае не толькі асоба аршанскага стара- сты, але і самабытная прырода яго лістоў, якім уласціва стылявая арыгінальнаць, нягледзячы на той факт, што “ў традыцыі функцыяналь- най стылістыкі эпісталярны стыль заўсёды быў нейкай “фігурай замоўчвання” і застаец- ца такім дагэтуль” [1, с. 58]. Так, Я.Ф. Карскі адзначае ўнікальнасць эпісталярнай спадчыны Ф.С. Кміты-Чарнабыльскага, дзе поўна і яскрава раскрываецца асоба пісьменніка. Тэма- тычная разнастайнасць, інфармацыйная насы- чанасць, багацце эпітэтаў, вобразаў, сюжэтаў ператварае яго лісты ў займальны і выдатны помнік старабеларускай літаратуры XVI ст. [2, с. 108]. Паводле ацэнкі А.Ф. Коршунава, лісты Ф.С. Кміты-Чарнабыльскага “выходзяць за рамкі службовых данясенняў і набываюць характар вострапубліцыстычных артыкулаў” [3, с. 19]. М.В. Абабурка падкрэслівае наяў- насць у пасланнях Ф.С. Кміты-Чарнабыль- скага “яскравай нчбліцыстычііасці. кніжнай вобразнасці, пераважна з рознага роду цытат, а таксама вялікай колькасці фальклорных вы- разных сродкаў (найперш прыказкі, прымаўкі, фразеалагізмы і традыцыйііыя параўнанні) <...>” [4, с. 67]. Вядомы даследчык старабела- рускай пісьменнасці І.В. Саверчанка, даклад- на вызначыўшы спецыфіку публіцыстычна- га стылю, адносіць эпісталярную спадчыну Ф.С. Кміты-Чарнабыльскага да сінкрэтычнай літаратуры, што выражаецца ў арганічным спалучэнні публіцыстычнага і эпічна-мастац- кага пачатку [5, с. 19].

Разам са стылістычнай нестандартнасцю дадзенаму помніку ўласціва семантычнае, кампазіцыйнае і камунікацыйнае адзінства, што ўяўляецца вынікам узаемадзеяння яго тэкставых катэгорый: дыялагічнасці, часу і прасторы, тэкставай мадальнасці, суцэльнасці і звязнасці тэксту (маўлення), а таксама інфар- мацыйнасці, якая з'яўляецца адной з асноў- ных, важных тэкставых катэгорый, паколькі перапіска ёсць форма камунікацыі: інфарма- ванне, абмен інфармацыяй, забеспячэнне вы- канання загадаў і распараджэнняў пісьмовымі спосабамі волевыяўлення.

Катэгорыя інфармацыйнасці разглядаец- ца лінгвістамі як змястоўны параметр тэкс- ту - прадукту маўленчай дзейнасці чалавека. Да разраду змястоўных адносяцца катэгорыі, што характарызуюць працэс адлюстравання ў тэксце аб'ектыўнай дзейнасці і здзяйсняюць “сувязь паміж тэкстам і аб'ектыўнай рэчаісна- сцю, адлюстраванай у тэксце” [6, с. 84]. Вы- вучэнне катэгорыі інфармацыйнасці “цесна звязана з кантэкстнай семантыкай і павінна таксама ўлічваць існаванне пэўнага глабаль- нага кантэксту, які суправаджае моўную ка- мунікацыю” [6, с. 84]. Пры фарміраванні катэ- горыі інфармацыйнасці кожная адзінка звяза- на з цэлым тэкстам, гэта значыць, назіраецца “сумеснае дзеянне лексічных і граматычных сродкаў, вобразнай сістэмы, сінтаксічнай ар- ганізацыі, кампазіцыі” [6, с. 84].

На думку І.Р Гальперына, “кожная адзінка мовы мае пэўны змест і патэнцыяльна нясе ў сабе некаторую колькасць інфармацыі. <.. .> Ін- фармацыйнасць моўнай адзінкі - гэта мера зме- сту дадзенай адзінкі ў канкрэтнай рэалізацыі” [7, с. 15]. Разам з гэтым І.Р Гальперын адзначае, што катэгорыя інфармацыйнасці можа выра- жацца ў такіх формах, як паведамленне, апісан- не, разважанне і інш. [7, с. 31]. М.П. Кацюрова ўказвае на тое, што “катэгорыя інфармацыйна- сці - абавязковая прымета тэксту і можа пра- яўляцца ў розных формах - ад нулявой, калі ў тэксце няма нічога новага, а толькі паўтараецца ўжо вядомае, да канцэптуальнай, для выяўлен- ня якой неабходны дэталёвы аналіз тэксту. <.> Інфармацыйнасць у якасці катэгорыі тэксту абумоўленая яго функцыянальна-стылявой і жанравай специфікам” [8, с. 110].

Такім чынам, на падставе сказанага ін- фармацыйнасць варта разглядаць як абавязко- вую, неад'емную тэкставую катэгорыю, што ўключае розныя паводле свайго прагматычна- га прызначэння складнікі - моўныя элементы (адзінкі), праз якія адлюстроўваецца светараз- уменне аўтара, выражанае ў пэўнай маўленчай форме.

Асноўная частка

Паводле меркавання Н.У Глухіх, даслед- чыцы эпісталярных справавых дакументаў, катэгорыя інфармацыйнасці выразна рэалізу- ецца праз фармуляр, а таксама паведамленне і просьбу [9, с. 40].

а) У фармуляры ў тэкстах падаецца фона- вая і новая для адрасата інфармацыя. Да фона- вай адносім прэзентацыю камунікантаў - най- менне, указанні на пасаду, тытулаванне, служ- бовыя адзнакі: Ясневельможный милостивый пане, воевода виленский, пане а пане, пане мой милостивый! [10, с. 78]; Ясневельможный милостивый пане Троцкий, пане, пане мой милостивый [10, с. 85]; Ясневельможный милостивый пане подскарби, пане а пане мой милостивый! [10, с. 101]; Велебный в Кристусе, а ясневельможный милостивый княже бискупе виленский, пане а пане и государю мой милостивый! [10, с. 50]; Найяснейший милостивый господарю, королю наш милостивый! [10, с. 63]. Новымі, інфармацыйна прыкметнымі звесткамі ў прыведзеных лістах з'яўляюцца даты і месца напісання пісем: Писан у в Ор- шы, июня 30 дня, року 1574 [10, с. 78]; Дан з Орши, року 1574, августа 5 [10, с. 85]; Писан у в Оршы, месяца сентябра 20, року 1574 [10, с. 101]; Писан у в Орши, месяца марца 3 дня, року 1574 [10, с. 50]; писан в Орши, месяца июня 1, року 1574 [10, с. 63]. На наш погляд, дадзеныя элементы ў якасці новай інфармацыі ўласцівыя ўсім лістам ф.С. Кміты-Чарнабыль- скага.

б) Інфармацыйнасць можа праяўляцца і праз паведамленне і просьбу. Так, інфар- мацыйны патэнцыял паведамленняў раскры- ваецца праз дзеясловы ў часавых формах абвеснага ладу і дзеепрыслоўі, а таксама кан- струкцыі з часавым значэннем: <...> Даю ведать в(ашим) п(анским) в(ельможностям), своим милостивым паном: сегодня, в суботу, в ночы сентябра осмогонатцат, третее годины в ноч, з Смоленска воевода смоленский дал ми ведать через писане и посланцы свои, иж государ его, великий князь посланцов е(го) к(оролевской) м(илости), государя нашого, милостиво от себе отпустил и пры них посланника своего на име Петра Давыдова до посланьца своего Федора Елизарева Елчанино- ва посылает, которые дня завтрешняго, в неделю, сентябра 19, на границах панства е(го) к(оролевской) м(илости) становитисе моют, абым стречу, корм и подводы напротивку им и купецким людем на тот рок выслал <...>[10, с. 98]. Дадзены фрагмент з сучаснага пункту гледжання ўяўляецца як складаны сказ з рознымі відамі сувязі, састаўныя часткі якога ускладнення ўдакладняльнымі канструкцыямі з акалічнасным значэннем (“сегодня, в суботу, в ночы сентябра, осмогонатцат, третее годины в ноч”; “дня завтрешняго, в неделю, сентябра 19”). Сам тэкст добра падзяляецца на сінтагмы. што спрыяе дакладнай, выразнай перадачы асноўнай інфармацыі і такім чынам пазбаўляе рэцыпіента ад двухсэнсоўнасці ці неадназначнасці ўспрымання паведамлення. Разгледзім такі мікратэкст:

Новины, годные ведомости в(ашей) п(а- нов) в(ельможности), моих милостивых панов, которых тых часов, марца третегонад- цать дня, в суботу, отсюль з Орши, взялшы достаточную справу од Алексея, слуги мещанина виленского Лукаша Мамонича, через того ж Алексея, не могучи способен быть власному посланьцу моему на истраву чого дати, до его милости князя бискупа виленского до Вильна есми выслал, с пильностию е(го) п(ан- ской) м(илости) просечи о то, абы тот лист мой в так вельце важных справ и новинах, иж бы его милость там, оттоль скарбным паном государским росказалши, дал на истраву, або своим коштем до Кракова до в(аших) п(ан- ских) в(ельможностей) без мешканя переслати рачил. <...> воевода смоленский писал до подстаросьцего моего оршанского и вже се и не раз о то упоминает, иж посланник князя великого, в скором деле до ваших милостей панов рад Коруны польское и Великого княжества Литовского от него посланы, у Смоленску задержан. Коло чого ку справе достаточной лист того воеводы власны до ваших панскихмилостей посылам <...> [10, с. 55].

Гэты ўрывак - тэкст са складаназалежных сказаў, структура якіх ускладненая дзеясло- вамі і іх формамі (“не могучи способен дати”, “есми выслал, “взялшы справу”, “с пильностию просечи”, “паном росказалши”, “дал на истраву”, “переслатирачил”, “писал и не раз о то упоминает”), а таксама акалічнас- нымі часавымі канструкцыямі (“тых часов”, “марца третегонадцать дня”, “в суботу”). Дадзеныя элементы прыдаюць дынамічнасць. жывасць і доказнасць пасланню, робяць яго інфармацыйна карысным і важным для ра- зумення. Яшчэ арыгінальны прыклад: <...> Яком первей сего неоднокрот до е(го) королевской) м(илости) писал и до в(аших) п(ан- ских) м(илостей), панов своих милостивых, посылал и писал, и сам отсюль, по колькукрот зъежджаючы, оповедал и учыл и мовил, даючи ведать, иж тот замок государский оршанский жадного опатреня на собе не мает яко у забудованю стен, так и в недостатку стрельбы, пороху и пушкаров, так ку обороне ниц люду служебного, в недостатку жыв- ностий. Хлеба, соли, круп, мяса - того всего згола ничего нет [10, с. 81]. Аўтар распавядае аб цяжкім становішчы аршанскага замка і ад- сутнасці дапамогі з боку высокапастаўленых асоб, выкарыстоўваючы часавыя формы дзе- яслова з дзеепрыслоўямі (“писал”, “посылал и писал”, “по колькукрот зъежджаючи”, “оповедал иучыл и мовил”, “даючи ведать”). На гэтай аснове можна зрабіць вывад, што дадзеныя інфармацыйныя элементы, акрамя паведамляльнай, набываюць і функцыю пад- трымлівання кантакту.

Што да просьбы як спосабу выражэння думкі, то яна, накіраваная на адрасата, з'яўля- ецца галоўным прагматычным дзеяннем, вынікі якога павінны пайсці на карысць адра- санту: <...> Покорне прошу, для милосердия божого, рачте на недостаток мой вейзреть, милостиве ся до е(го) к(о)р(олевской) м(и)л(о- сти) з мест своих панских причинить, заслу- жоное мое, которое жебы ми с скарбу е(го) к(о)р(олевской) м(и)л(ости) было заплачено <...> [10, с. 47].

Спосаб выражэння просьбы ў лістах Ф.С. Кміты-Чарнабыльскага адносіцца да шматпланавага прадуманага акта, праз які ад- расант паступова падводзіць адрасата да кан- крэтнай просьбы, падрыхтоўвае яго, тлума- чыць, аргументуе прычыну звароту: Новины, годные ведомости вашей панскей милости, пана моего милостивого, з сего краю в особливом листе моем по достатку выписавши до всех вобих мости панов рад Великого княжества Литовского, моих милостивых панов, через <.> посланца моего выслал.

Только покорне чолом бью пану моему милостивому, абы тот посланец мой, которому и в инших потребах и долеглостях моих устне росказал перед вашею милостию, моим милостивым паном, проповедеть и преложить яко о тот замок государской, так и во власной речи моей, покорне и ниско чолом бью пану моему милостивому о немешканую отправу, абым достатечную о всё тое от вашей милости, понов рад, мел и власные потребки мои одержал [10, с. 47].

Выкарыстанне дадатковай, падкрэсленай інфармацыі павінна дапамагчы дасягнуць перлакуцыйнага эфекту: <.> А особливе по- корне прошу: рачте, ваша панская милость, выписати и науку дати, гды ж з ласки божей государя маем, и неприятель о том ве, яковым титулом маю до воеводы писати? Бо з Смоленска овде до Орши от воеводы посланники его приежджают частые, жадаючи буде якие причины около долгов, або яких скарг, а больш, абы о государю и о всяком повоженю с причин тых ведати могли. На што все мне от в(аших) п(анских) м(и)л(остей) неомешканое науки потреба <...> [10, с. 49].

У адным з лістоў (10) [10, с. 60-62] аўтар спрабуе сканструяваць шэраг аргументаў, якія павінны ўпэўніць адрасата аказаць дапамогу аўтару. У дадзеным пасланні просьба аўта- ра тлумачыць прычыну звароту да адрасата. Яна неабходная для таго, каб пабуджэнне дасягнула канкрэтнага станоўчага эфекту, а наяўнасць дадатковай інфармацыі дапамагае пазбегнуць магчымых пыданняў адрасата. Тут прадстаўлены мнагаактны спосаб выражэння просьбы, што здзяйсняецца пры дапамозе ар- гументацыі, пабудаванай у выглядзе складана- га маўленчага акту з двух узроўняў:

1. а) Освецоные а ясневельможные, милостивые панове рада Великого княжества литовского, панове а панове мои милостивые! Тых часов, месяца апреля 11 дня, на самый Великдень, в обед здесе до Орши приехал посланец от воеводы смоленского, дворанин князя великого на име Иван Зверов, который дал мне листы зашытые за печатми самого князя великого. Один лист писаный до его милости панов рад Коруны польское, а другий лист писаный до ваших панских вельможностей, панов рад Великого княжества Литовского. Которые листы в целости, яко мне ест даны, до ваших панских милостей посылам и за то покоре прошу, абых от ваших милостей, панов моих милостивых, о то писание до себе мел, естли тые листы врыхле до ваших панских милостей дойдут. Бо тут посланец воеводы смоленьского коло того пильное всказание до мене мел и просьбу чинил, иж бых тых листов не омешкал послать, днем и ночью до ваших панских милостей поспешить.

Аўтар піша пра прыезд пасланца, като- ры перадаў адрасанту два дзяржаўныя лісты і даручыў тэрмінова адправіць іх польскаму каролю і панам ВКЛ, нягледзячы на фінанса- вую няздольнасць аўтара выканаць загад. Па- ведамляючы аб гэтых падзеях, адрасант, такім чынам, паступова падрыхтоўвае поле для вы- ражэння ўласна просьбы.

б) Только то и сами ваши панские вель- можности ведать рачыте, иж мне, слузе ваших милостей пограничному, о посылки таковые трудно для того, иж на страву давать не маю чого. И яко велекроть о то до ваших панских милостей пишу, оповедаючи и чолом биючы, и просечы, абых поратоване на то, которое з скарбу его королевской милости мел.

Тут бачым, што аўтар лагічна падводзіць адрасата да разумення неабходнасці выканаць тое, аб чым ён просіць. Плауны пераход ад па- ведамлення апошніх падзей да ўласна прабле- мы адрасанта адбываецца пры дапамозе часці- цы толькі. Паказчыкам пункту погляду адра- санта з'яўляецца сказ з каўзальным значэннем (“о посылки таковые трудно для того, иж на страву давать не маю чого”), а таксама пэў- на-асабовы сказ, структура якога ўскладненая дзеепрыслоўным зваротам: “пишу, оповедаю- чи и чолом биючы, и просечы”. Такім спосабам адрасант спрабуе ўпэўніць у сваім меркаванні адрасата.

в) Ваши милости, панове мои милостивые, не только мене, слуги ваших милостей, в недостатку моим ратовать в том, але и отпису жадного до мене, служебника ваших панских милостей, чинить не рачыте. Як відаць, выяўляецца прыцягненне ўвагі да цяжкасцей адрасанта, імкненне падвесці да выгаднага для адрасанта пункту погляду праз перлакуцыйнае ўздзеянне з выкарыстаннем фраз са значэннем пакорлівасці самога адра- санта: “слуги ваших милостей”, “служебника ваших панских милостей”. Акрамя гэтага, бачым, што да асноўнай праблемы - няпро- стае матэрыяльнае становішча - далучаецца іншая - ігнараванне адрасанта адрасатам, ад- сутнасць адваротнай камунікацыі з яго боку, што выражаецца фразай “отпису жадного до мене чинить не рачыте”. Гэта ўзмацняе ўсю сур'ёзнасць сітуацыі і яшчэ больш акцэнтуе ўвагу на адсутнасці грошай.

г) <...> Я вже, слуга ваших милостей, мам за свое. Нехай же тое з Оршы иншы хто з товарыства моего, слуг ваших милостей, скоштуе. И тепер на тое выслане, абы не была ласка служебника его милости пана подскарбего, пана Головни, и тых листов до ваших панских милостей не мел бых чым выслать. Аж пан Головня, видечи так пильную потребу, тому посланцу на страву дал, а я не маю за што хлеба купить; з голоду з слугами и шкапами здыхам.

Варта адзначыць, што ў дадзенай частцы адрасант з мэтай дасягнення максімальнага перлакуцыйнага эфекту выкарыстоўвае кан- струкцыю з часціцай нехай: Нехай же тое Оршы иншы хто з товарыства моего, слуг ваших милостей, скоштуе. Прычым тут назіра- ецца двухбаковая сэнсавая сувязь: з аднаго боку, вяртае ўвагу адрасата да папярэдняй часткі пісьма: нехай же тое з Оршы иншы скоштуе, таму што на страву давать не маю чого, отпису жадного до мене чинить не рачыте; з другога боку, удакладняе сутнасць просьбы новымі, інфармацыйна каштоўнымі дэталямі з мэтай заклікаць адрасата да спачування: я не маю за што хлеба купить; з голоду з слугами и шкапами здыхам.

2. <...> Ваши милости, панове мои милостивые, рачте о том ведать. А штом в листе моем до ваших панских милостей писал и завжды пишу о нендзы моей оршанской, прошу покорне, абы то ваших милостей панов моих милостивы, не ображало, бо голодному смерть на уме, и в таком опатреньи лепшей ми ест умреть, нижли жыву быть. А то вже, кому хотечи, оставляйте Оршу, а я уже до государа его милости еду. Большей силы моей стать не може, бо юж в обетницах старость зашла, а потом смерть найдет, а сором пропал. А естли каждый о собе мыслить, и я пак, милостивые панове, чы бестыя, абы о жывоте моим промышлять не мел? Будет добро - будет. А не будет - горш сего не будет. А ничого! Межи людей, а не на стороне згину. <.>.

Для таго каб атрымаць станоўчую рэак- цыю адрасата, адрасант выкарыстоўвае ўзмац- няльныя канструкцыі тыпу “писал и завжды пишу”, “прошу покорно”; аргументацию важ- насці дзеяння адрасата, заклік да спачування: “бо голодному смерть на уме, и в таком опа- треньи лепшей ми ест умреть, нижли жыву быть”; “большей силы моей стать не може, бо юж в обетницах старость зашла, а потом смерть найдет”; сказы са значэннем папярэд- жання аб магчымых наступствах, што могуць адбыцца ў выніку невыканання просьбы адра- сатам: “а то вже, кому хотечи, оставляйте Оршу, а я уже до государа его милости еду”.

Такім чынам. прыведзены факлычны матэрыял паказвае, што самым багатым, ін- фармацыйна шматпланавым для аналізу з'яўляецца паведамленне і просьба, бо іменна праз іх сутнасць дадзенай катэгорыі раскрыва- ецца ў поўным аб'ёме ў даследуемым помніку.

Заключэнне

СПІС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНЩ

1. Богданов, В. В. Речевое общение: прагматические и семантические аспекты / В. В. Богданов. - Л. : Изд.-во Ленингр. ун-та, 1990. - 88 с.

2. Карский, Е. Ф. Белорусы / Е. Ф. Карский. - Пг., 1921. - Т. 3, вып. 2. - 107 с.

3. Коршунаў, А. Ф. “Лісты” Ф. С. Кміты-Чар- набыльскага і “Баркулабаўская хроніка” - жывыя сведкі гісторыі / А. Ф. Коршунаў // Помнікі ста- ражытнабеларускай пісьменнасці. - Мінск : На- вука і тэхніка, 1975. - С. 4.

4. Абабурка, М. В. Паэтыка беларускай літа- ратуры XVI-XIX стст. : манаграфія / М. В. Абабурка. - Магілёў : МДУ імя А. А. Куляшова, 2011. - 200 с.

5. Саверчанка, І. В. Паэтыка і семіёты- ка публіцыстычнай літаратуры Беларусі XVIXVII стст. / І. В. Саверчанка. - Мінск : Беларус. навука, 2012. - 463 с.

6. Тураева, З. Я. Лингвистика текста : (Текст : структура и семантика) / 3. Я. Тураева. - М. : Просвещение, 1986. - 128 с.

7. Гальперин, И. Р. Текст как объект лингвистических исследований / И. Р Гальперин. - М. : Наука, 1981. - 138 с.

8. Котюрова, М. П. Информативность текста / М. П. Котюрова // Стилистический энциклопедический словарь русского языка / под ред. М. Н. Кожиной. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Флинта : Наука, 2006. - С. 108-111.

9. Глухих, Н. В. Деловой эпистолярный текст конца XVIII - начала XIX в. на Южном Урале: лингвистика текста : монография / Н. В. Глухих. - Челябинск, 2008. - 168 с.

10. Помнікі старажытнай беларускай пісьменнасці / склаў А. Ф. Коршунаў. - Мінск : Навука і тэхніка, 1975. - 248 с.