Сувязь работы з буйнымі навуковымі праграмамі і тэмамі. Работа выканана на кафедры стылістыкі і літаратурнага рэдагавання факультэта журналістыкі Інстытута журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта ў межах навукова-даследчай работы кафедры “Журналісцкі тэкст у лінгвістычнай парадыгме" (шыфр НДР: 070 (043.3) + +808.26 (043.3) +8.2.08 (043.3)).

У дысертацыі выкарыстаны матэрыялы, атрыманыя падчас выканання навукова-даследчай работы па гранту Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь “Інтэртэкстуальнасць: тыпалагічныя і індывідуальныя мадыфікацыі публіцыстычнага маўлення” (код тэмы - 860/93; № дзяржрэгістрацыі - 20080808; шыфр НДР: 070. (043.3) +808.26 (043.3)), а таксама пры ўдзеле ў выкананні калектыўнай навукова-даследчай работы “Мова і стыль сродкаў масавай інфармацыі на сучасным этапе" (код тэмы - 944/93; № дзяржрэгістрацыі - 1000128; шыфр НДР: 070. (043.3) + +808.26 (043.3)).

Мэта і задачы даследавання. Мэта дысертацыйнага даследавання - вызначэнне месца, ролі і функцыянальнай прызначанасці інтэртэксту ў дыскурсе друкаваных сродкаў масавай інфармацыі праз устанаўленне спецыфікі праяў інтэртэкстуальнасці ў сучасным публіцыстычным маўленні.

Дасягненне пастаўленай мэты прадугледжвае вырашэнне наступных агульных і прыватных задач:

вызначыць сукупнасць аб'ектыўных прынцыпаў вылучэння інтэртэкстуальных сродкаў, іх відаў, а таксама форм і тыпаў інтэртэкстуальнасці;

выявіць асноўныя заканамернасці і шляхі развіцця публіцыстычнага маўлення ў постмадэрнісцкім дыскурсе;

акрэсліць крытэрыі ацэнкі інтэртэкстуальных элементаў, уключаных у публіцыстычны твор;

кваліфікаваць праблему выкарыстання інтэртэкстуальных элементаў журналістамі ў публіцыстычных матэрыялах з гледжання тэорыі і практыкі рэдагавання;

правесці рэдактарска-канцэптуальны аналіз уключэння інтэртэкстуальных адзінак у структуру публіцыстычнага твора.

Аб'ект дысертацыйнага даследавання - публіцыстычнае маўленне як складнік дыскурсу друкаваных беларускіх СМІ.

Прадметам вывучэння і апісання ў дысертацыйным даследаванні з'яўляецца інтэртэкст - адзін з найбольш распаўсюджаных эмацыянальна-вобразных сродкаў і структурна-кампазіцыйных прыёмаў пабудовы сучаснага медыятэксту, што разам з іншымі экстра - і інтралінгвістычнымі фактарамі, якім падпарадкоўваецца журналісцкая дзейнасць, рэгламентуе працяканне працэсаў яго (публіцыстычнага тэксту) функцыянавання, успрымання і інтэрпрэтацыі.

Выбар аб'екта і прадмета даследавання абумоўлены пашыранай інтэртэкстуалізацыяй публіцыстычнага маўлення як адной з характарыстык сучаснай манеры журналісцкага пісьма.

Асноўныя палажэнні, якія выносяцца на абарону

Эклектычнасць метадаў і рознабаковасць навуковых падыходаў, якія пануюць у галіне даследаванняў тэорыі інтэртэкстуальнасці, прыводзіць да збыткоўнага і неўпарадкаванага напаўнення яе дэфінітыўна-паняційнай базы, што перашкаджае яе тэарэтычнаму асэнсаванню і практычнаму ўвасабленню. Патрабуе дакладнага дэфініравання сістэма класіфікацыі ўласна інтэртэкстуальных сродкаў (цытат, алюзій, рэмінісцэнцый і прыёму інтэрстылёвага таніравання) і іх відаў; неабходна тэрміналагічнае размежаванне з'явы інтэртэкстуальнасці і генетычна роднасных ёй з'яў (метатэкстуальнасці, паратэкстуальнасці, архітэкстуальнасці і гіпертэкстуальнасці) і іх фармальных праяў.

Перлакутыўны эфект журналісцкай дзейнасці знаходзіцца пад перманентным уплывам такіх фактараў, як прызначанасць тэкстаў СМІ для масавай аўдыторыі і іх шырокая распаўсюджанасць; аператыўнасць, перыядычнасць і рэгулярнасць стварэння і выхаду ў свет медыятэкстаў; дубліраванне і валентнасць зместу паведамленняў; калектыўнае аўтарства; сацыяльная неаднароднасць чытацкай аўдыторыі; дэмакратызацыя грамадства, якія апасродкуюць з'яўленне ў сучаснай журналістыцы постмадэрнісцкай манеры пісьма. Адной з галоўных яе характарыстык з'яўляецца пашыраная інтэртэкстуалізацыя сучаснага публіцыстычнага маўлення, якая можа як станоўча, так і негатыўна ўплываць на працэсы дэкадзіравання і інтэрпрэтацыі паведамлення чытачом (слухачом, гледачом).

У выніку перманентнага і неабгрунтаванага выкарыстання ў медыятэкстах, у тым ліку і ў трансфармаваным выглядзе, а таксама клішыравання інтэртэксты пераўтвараюцца ў сімулякры, якія пры сваім знешнім (фармальным) падабенстве да арыгінальнага першаснага тэксту не ўтрымліваюць у сабе яго змястоўна-сэнсавых характарыстык. Гэтая акалічнась спараджае страту інтэртэкстам ілакутыўных сіл, што не дазваляе яму наладзіць з кантэкстам (медыятэкстам, які яго прымае) унутрытэкставых і пазатэкставых (міжтэкставых і міждыскурсных) сувязей і адпаведна перадаць рэцыпіенту (нават пры распазнаванні “чужога" тэксту) імпліцытнага значэння прэтэксту.

На падставе вывучэння прэцэдэнтных феноменаў (выказванняў, імёнаў, сітуацый і тэкстаў), да якіх звяртаецца супрацоўнік СМІ пры стварэнні медыятэксту, мэтазгодна праводзіць аналіз светапогляднага стаўлення журналіста да ўласнага твора і акаляючай рэчаіснасці, ствараць яго маўленчы партрэт. Характарыстыка ідыястылю выдання, кожнага канкрэтнага журналіста дазваляе выявіць, наколькі часта пэўны інтэртэкстуальны элемент сустракаецца ў сучасным публіцыстычным дыскурсе (у канкрэтным СМІ), наколькі ён захаваў і ці можа рэалізаваць свае экспрэсіўныя здольнасці, што ў сваю чаргу спрашчае працэс карэкціроўкі стылістычнага рэгістра медыятэксту.

Пашыранасць выкарыстання інтэртэкстуальных адзінак у сучасным публіцыстычным маўленні патрабуе наяўнасці дакладна распрацаванай методыкі навуковай ацэнкі ўключэння ў структуру журналісцкага твора “чужых” тэкстаў. На падставе аналізу пазіцыянавання “чужога" тэксту ў аўтарскім, ацэнкі маркёраў інтэртэкстуальнага ўключэння, вызначэння мэт выкарыстання інтэртэкстуальных адзінак у медыятэксце і іх функцыянальнай характарыстыкі, а таксама прагназавання ўзаемадзеяння медыятэксту магчыма праводзіць рэдактарска-канцэптуальны аналіз інтэртэкстуальных украпін як структурна-кампазіцыйных і змястоўна-сэнсавых адзінак журналісцкага твора.

Асабісты ўклад саіскальніка. Дысертацыя ўяўляе сабой самастойнае навуковае даследаванне, усе вынікі і абагульненні якога апублікаваны ў працах аўтара. Падчас выканання даследавання на асабіста выбраным і сістэматызаваным фактычным матэрыяле (каля 3000 ілюстрацый інтэртэкстуальных уключэнняў у структуру публіцыстычнага твора з матэрыялаў сучасных беларускіх друкаваных СМІ) былі выяўлены асноўныя заканамернасці і шляхі развіцця публіцыстычнага маўлення ў постмадэрнісцкім дыскурсе; праведзены рэдактарска-канцэптуальны аналіз уключэння ў структуру публіцыстычнага твора інтэртэкстуальных адзінак; апісаны прынцыпы вылучэння інтэртэкстуальных сродкаў, іх відаў, форм і тыпаў інтэртэкстуальнасці.

Апрабацыя вынікаў дысертацыі. Поўны тэкст дысертацыі быў абмеркаваны на пасяджэнні кафедры стылістыкі і літаратурнага рэдагавання факультэта журналістыкі Інстытута журналістыкі Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (пратакол № 3/11-12 ад 30.09.2011 г.). Асноўныя палажэнні дысертацыі дакладваліся на міжнародных і рэспубліканскіх канферэнцыях: “Беларуская журналістыка-2006" (Мінск, 21 крас., 2006); “Рэгіянальная прэса: традыцыі, вопыт, перспектывы" (Мінск, 27 кастр., 2007); “Журналістыка-2007: надзённыя праблемы. Перспектывы" (Мінск, 6-7 сн., 2007); “Журналістыка-2008: стан, праблемы і перспектывы" (Мінск, 11-12 сн., 2008); “Журналістыка-2009: стан, праблемы і перспектывы" (Мінск, 3-4 сн., 2009); “Журналистика в 2008 году: Общественная повестка дня и коммуникативные практики СМИ" (Масква, 9-11 лют., 2009); “Молодежь XXI века - будущее Российской науки" (Растоў-на-Доне, 18-21 мая, 2009); “Надзённыя праблемы лексікалогіі і анамастыкі славянскіх моў" (Мазыр, 22-23 крас., 2010); “Молодежь XXI века - будущее Российской науки" (Растоў-на-Доне, 17-20 мая, 2010); “Журналістыка-2010: стан, праблемы і перспектывы" (Мінск, 8-9 сн., 2010); “Журналістыка-2011: стан, праблемы і перспектывы" (Мінск, 8-9 сн., 2011).

Апублікаванасць вынікаў. Асноўныя палажэнні і вынікі дысертацыйнага даследавання адлюстраваны ў 23 навуковых працах саіскальніка, у тым ліку 5 артыкулах, апублікаваных у рэцэнзуемых навуковых часопісах (2,23 аўтарскіх аркушы), 5 - у зборніках навуковых прац (1,29 аўтарскага аркуша), 11 - у зборніках матэрыялаў і тэзісаў навуковых канферэнцый (1,77 аўтарскага аркуша), 2 - у іншых навуковых выданнях (0,55 аўтарскага аркуша). Агульны аб'ём апублікаваных прац па тэме дысертацыі склаў 5,84 аўтарскіх аркушаў.

Структура і аб'ём дысертацыі

Дысертацыя складаецца з уводзінаў, спісу ўмоўных абазначэнняў і скарачэнняў, агульнай характарыстыкі работы, трох глаў, якія ўтрымліваюць 7 малюнкаў, заключэння, бібліяграфічнага спісу (спіс выкарыстаных крыніц - 194 пазіцыі, спіс публікацый саіскальніка - 23 пазіцыі) і дадатку. Агульны аб'ём дысертацыі складае 218 старонак, з якіх ілюстрацыі займаюць 2 старонкі, дадатак - 89 старонак.

Асноўны змест дысертацыі

У першай главе “Экстралінгвістычная сутнасць інтэртэкстуальнага эфекту журналісцкай дзейнасці" даецца апісанне гісторыка-культурнага фону актуалізацыі інтэртэксту ў эпоху постмадэрнізму, аналізуюцца праявы постмадэрнісцкай манеры пісьма ў публіцыстыцы, вызначаюцца асаблівасці рэцэпцыі публіцыстычнага твора ў эпоху постсучаснасці, разглядаюцца экстра - і інтралінгвістычныя перадумовы ўзнікнення тэорыі інтэртэкстуальнасці.

Эпоха постмадэрну мае наступныя тыпалагічныя характарыстыкі і прыкметы: перагляд канцэпцыі ідэі самакаштоўнасці асобы і бязмежных магчымасцей розуму; распаўсюджанне містыцызму; інтарэс да ўсяго пазанавуковага і калянавуковага; прыход поліцэнтрызму на змену еўропацэнтрызму; актуалізацыя экалагічных і сацыяльных пытанняў; пераацэнка каштоўнасцей эпохі мадэрну. Як светапогляднай канцэпцыі ўспрымання эпохі постмадэрну ўласцівы сэнсава-знакавая і катэгарыяльная стракатасць, накіраванасць на глабальную плюральнасць; устаноўка на ўспрыманне рэчаіснасці ў якасці хаатычна фрагментарнай і семіятызаванай са своеасаблівым “стылем мыслення”; кпліва-здзеклівае, іранічна-ёрніцкае стаўленне індывіду да рэальнасці.

У постсучасным дыскурсе погляд на асобу стваральніка тэксту пераасэнсоўваецца, увага з творчай індывідуальнасці аўтара пераакцэнтоўваецца на яго твор. Успрымальнік жа тэксту (чытач) можа адвольна інтэрпрэтаваць тэкст. У сітуацыі постмадэрну парушаюцца камунікатыўны і прагматычны прынцыпы функцыянавання публіцыстычнага тэксту, калі кожны з рэцыпіентаў разумее сэнс паведамлення ў залежнасці ад пазамоўных фактараў яго ўспрымання, у выніку чаго дыялагічныя сувязі паміж журналістам і чытачом губляюцца, а камунікатыўная мэта іх наладжвання не дасягаецца.

Узнікненне тэорыі інтэртэкстуальнасці абумоўлена вялікім аб'ёмам эмпірычнай інфармацыі, назапашанай да пачатку - сярэдзіны ХХ ст.: войны і рэвалюцыі, геаграфічныя адкрыцці, тэхнічныя вынаходніцтвы, інавацыйныя навуковыя і сацыяльныя тэорыі, глабалізацыйныя, палітычныя і грамадскія міграцыйна-эміграцыйныя працэсы, развіццё міжнародных сувязей, актуалізацыя экалагічных пытанняў і г. д. Пры распрацоўцы тэорыі, у аснову якой Ю. Крысцевай пакладзены ідэі “дыялагічнага (чужога) слова (голасу) ” М. Бахціна, рэдуплікуецца абумоўленасць існавання дыялагічных (полілагічных) адносін паміж рознымі дыскурсамі.

Росквіт усеагульнай інтэртэкстуальнасці як дыялогу твораў сусветнай культуры стаў адметнай рысай постмадэрнізму. Цытаванне з'яўляецца асаблівасцю постсучаснага літаратурнага, у тым ліку і публіцыстычнага, дыскурсу і адной з галоўных характарыстык постмадэрнісцкай манеры пісьма разам з рэалістычнай выяўленчасцю і фантасмагарычнасцю, мастацкасцю і навуковасцю, побытавай апісальнасцю і філасафічнасцю, сур'ёзнасцю і іранічнасцю, традыцыйнасцю і тэхналагічнасцю, рацыяналістычнасцю і містычнасцю, вострай палітызаванасцю і эратычнасцю, строгай аналітычнасцю і гульнёвым пачаткам, сінкрэтызмам заходняй і ўсходняй культур.

Высокачастотнымі сёння з'яўляюцца выпадкі неапраўданага прымянення інтэртэксту, калі яго выкарыстанне мяжуе з парушэннем прафесійнай этыкі журналіста, што яўна выражаецца ў непрыхаваным сарказме, ёрнічанні, здзеку.

У даследаваннях з'явы інтэртэкстуальнасці ў творах культуры вызначана праблемнае поле: вылучэнне функцый інтэртэксту ў аўтарскім тэксце; размежаванне з'явы інтэртэкстуальнасці на чытацкую (даследчую) і аўтарскую, знешнюю і ўнутраную, кодавую і тэкставую, вербальную і невербальную, вертыкальную і гарызантальную, рэферэнцыяльную і тэкстатыпалагічную; класіфікацыя тыпаў інтэртэкстуальнасці; вызначэнне відаў інтэртэкстуальных адзінак; аналіз і характарыстыка роляў аўтара і чытача пры стварэнні, трансляцыі і рэцэпцыі твора; даследаванне тэксту-інтэрпрэтанта, праз асэнсаванне якога адбываецца чытацкае разуменне функцыі ўключэння інтэртэксту ў аўтарскі тэкст.

Творчую дзейнасць супрацоўнікаў сродкаў масавай інфармацыі сёння апасродкуюць, акрамя інтралінгвістычных, і экстралінгвістычныя фактары: прызначанасць тэкстаў СМІ для масавай аўдыторыі і іх шырокая распаўсюджанасць; аператыўнасць, перыядычнасць і рэгулярнасць іх стварэння і выхаду ў свет; дубліраванне і валентнасць зместу інфармацыйных паведамленняў; калектыўнае аўтарства і інтэртэкстуальнасць; неаднароднасць чытацкай аўдыторыі; дэмакратызацыя грамадства і інш.

Другая глава “Інтэртэкстуальнасць: трансфармацыя творчай манеры пісьма журналіста” прысвечана апісанню тыпалагічных характарыстык і крытэрыяў класіфікацыі інтэртэкстуальных прыёмаў (цытат, алюзій, рэмінісцэнцый, прыёму інтэрстылёвага таніравання) і іх відаў, характарыстыцы прэцэдэнтных феноменаў у дыскурсе беларускіх СМІ, вывучэнню інтэртэксту як прыёму арганізацыі сучаснага публіцыстычнага твора.

Адным з эфектыўных і да апошняга часу найбольш распаўсюджаных эмацыянальна-вобразных сродкаў пабудовы публіцыстычнага тэксту з'яўляецца яго інтэртэкстуалізацыя: увядзенне ў аўтарскі твор “чужога" тэксту або яго часткі, экспліцытная або імпліцытная спасылка на твор іншага аўтара, згадванне шырока вядомых чытацкай аўдыторыі (прэцэдэнтных) імёнаў, гістарычных дат і сітуацый, выкарыстанне абсцэнных, жаргонных і іншых лексем абмежаванага ўжытку.

Сёння ў філалагічнай навуцы адсутнічае адзінае гледжанне на праблему класіфікацыі інтэртэкстуальных адзінак, форм і тыпаў інтэртэкстуальнасці, відаў інтэртэксту. Вучоныя для вырашэння азначаных пытанняў спрабуюць прымяняць аўтарска-чытацкую канцэпцыю, набыткі тэорыі перакладу і герменеўтыкі, аналіз асобасных уласцівасцей стваральніка паведамлення і яго ўспрымальніка, вывучаюць унутрымоўныя і пазамоўныя фактары ўтварэння тэксту, тыпалагічныя ўзаемасувязі прэтэксту і тэксту-рэцыпіента, характарыстыкі прэцэдэнтнасці і ўзаемаўплыву адных стылёвых кірункаў на іншыя. Падобная эклектычнасць метадаў прыводзіць да збыткоўнага напаўнення дэфінітыўнай базы тэорыі інтэртэкстуальнасці, што адмоўна адбіваецца на працэсе яе канчатковай фармулёўкі і, як вынік, прыпыняе яе далейшае развіццё.

Прафесійнае, апраўданае выкарыстанне прэцэдэнтных феноменаў дазваляе супрацоўніку СМІ дасягнуць не толькі кантактаўстанаўляльнага і перлакутыўнага эфектаў журналісцкай дзейнасці, але і семантычнага, што станоўча адбіваецца на камунікатыўных якасцях медыятэксту, у той час як неабгрунтаваныя спасылкі на прэцэдэнтныя імёны, выказванні, тэксты і сітуацыі перагрувашчваюць публіцыстычны твор другаснай інфармацыяй, якая перашкаджае ўспрыманню паведамлення чытачом.

Цытата (трансфармаваная і ўласна цытата), алюзія (айкуменічная, антрапанімічная, астранімічная, гідранімічная, заанімічная, сітуацыйная, тапанімічная, тэанімічная, урбанімічная, хрананімічная), рэмінісцэнцыя (імпліцытная і экспліцытная) і прыём інтэрстылёвага таніравання (інтэрстылёвыя ўкрапіны і інтэрлексемы) з'яўляюцца ўласна відамі інтэртэксту. Іншыя прыклады выкарыстання “чужога" тэксту ў аўтарскім або лічацца праявамі асноўных відаў інтэртэкстаў - цытацыі (плагіят, псеўдацытата, пастыш, цэнтон, аплікацыя і г. д.), або маюць дачыненне да сумежных лінгвістычных з'яў (архі-, гіпер-, мета-, паратэкстуальнасці).

Цытата з'яўляцца элементным складнікам прэцэдэнтнага тэксту ў журналісцкім творы. Найчасцей крыніцамі цытат у СМІ бываюць словы і афарызмы сусветна вядомых пісьменнікаў, тэксты песень, анекдоты, рэкламныя слоганы, выказванні літаратурных і кінагерояў, прамовы палітыкаў і грамадскіх дзеячаў, вучоных і военачальнікаў, іншых гістарычных асоб. Чужы тэкст пры цытаванні можа захоўваць сваё першапачатковае значэнне ці мадыфікавацца станоўча-іранічна ці з негатыўна-ёрніцкім адценнем. Значнай трансфармацыі ў медыятэкстах падлягаюць найбольш вядомыя афарызмы.

Рэмінісцэнцыя ў медыятэксце выкарыстоўваецца з мэтай пераймання або паўтарэння пэўных літаратурных матываў і сюжэтных ліній, параўнання падзей, характараў і лёсаў персанажаў з прэцэдэнтных для журналіста крыніц з жыццёвымі абставінамі рэальных герояў-сучаснікаў, што апісваюцца і аналізуюцца ў публіцыстычным матэрыяле, развіцця традыцыі, узбагачэння сэнсу артыкула дадатковай інфармацыяй. Неапраўданае выкарыстанне рэмінісцэнцыі перашкаджае адэкватнаму ўспрыманню любога медыятэксту, у тым ліку і публіцыстычнага артыкула.

Алюзія ў сістэме яе шматаспектных праяў з'яўляецца самым распаўсюджаным з усіх інтэртэкстуальных прыёмаў наладжвання дыялагічнай сувязі паміж журналістам і чытачом. З-за сваёй канкрэтна-намінатыўнай спецыфікі астранімічная, гідранімічная, тапанімічная, урбанімічная і хрананімічная алюзіі, як правіла, не маюць сутворчага элементу, але іх выкарыстанне дапамагае журналісту зрабіць паведамленне больш зразумелым і адназначным, выключыць магчымае двоечытанне. У той жа час айкуменічная, антрапанімічная, заанімічная, сітуацыйная і тэанімічная алюзіі, у сваёй большасці, валодаюць патэнцыйнай кантэкстуальнасцю, што дазваляе выкарыстоўваць іх для стварэння пэўных асацыяцый і канатацый, патрэбнага каларыту, умоў для ўключэння чытача ў моўную гульню.

Сутнасць прыёму інтэрстылёвага таніравання заключаецца ва ўключэнні ў журналісцкі тэкст лексікі абмежаванага ўжытку з мэтай аднаўлення ў журналісцкім тэксце пэўных рэалій жыцця. У выніку падзеі, якія аналізуюцца ў публіцыстычным матэрыяле, атрымліваюць адпаведнае вербальнае ўвасабленне “чужога голасу”, як бы з вуснаў героя публікацыі - прадстаўніка субкультуры, контркультуры. Чытачам журналіст не прапаноўвае ўласнае гледжанне на ўзнятую праблему, а дае ёй эмацыянальна-ацэначную інтэрпрэтацыю з адценнямі іроніі, сарказму, здзіўлення, кпінаў і г. д.

У трэцяй главе “Карэкціроўка стылістычнага рэгістра медыятэксту" апісваецца методыка правядзення рэдактарска-канцэптуальнага аналізу інтэртэкстуальных адзінак у публіцыстычным маўленні, абгрунтоўваюцца крытэрыі ацэнкі інтэртэкстуальных адзінак у структуры журналісцкага твора: ідэнтыфікацыя інтэртэкстуальнага прыёму і яго віду; пазіцыяванне “чужога" тэксту ў аўтарскім; наяўнасць / адсутнасць маркёраў інтэртэкстуальнага ўключэння; вызначэнне мэт выкарыстання інтэртэксту (трансфармацыя “чужога" тэксту, парадзіраванне інтэртэкстуальнай адзінкі, імітацыя прэтэкставага матэрыялу, палеміка з прэцэдэнтным аўтарам, развіццё папярэдняй традыцыі, узбагачэнне сэнсу аўтарскага матэрыялу, нейтралізацыя сэнсу інтэртэксту); функцыянальная характарыстыка інтэртэксту; вылучэнне інтэртэкстуальных штампаў у медыятэксце; прагназаванне ўзаемадзеяння медыятэксту і інтэртэксту.

Пазіцыі, якую займае “чужы" тэкст у аўтарскім (рубрыкі і падрубрыкі, загаловак, падзагаловак, лід, аўтарскі тэкст, постпазіцыя - заключная частка), дэманструе, наколькі частотным, тэкстаўтваральным і канцэптуальна арганізуючым уяўляецца інтэртэкст у стратэгіі і тактыцы падачы матэрыялаў канкрэтным СМІ.

У залежнасці ад інтэнцый журналіста пры выкарыстанні інтэртэкстуальнага матэрыялу ў публіцыстычным творы “чужы" тэкст можа вылучацца розным чынам або быць немаркіраваным. Двукоссе выконвае сігнальную функцыю, актуалізуе ўвагу чытача на тэкставай анамаліі, якой з'яўляецца інтэртэкст. Сустракаюцца ў сучасных друкаваных СМІ і сінкрэтычныя формы вылучэння інтэртэксту, калі журналіст для дэманстрацыі ўжывання “чужога" тэксту акрамя двукосся выкарыстоўвае спасылку на ўласнае ці творчае імя аўтара прэцэдэнтнага тэксту, а таксама згадвае прэтэкст. Журналіст можа графічна і вербальна не адзначаць прысутнасць “чужога" тэксту ва ўласным творы, разлічваючы на папулярнасць выкарыстанага выслоўя. Працэнт немаркіраваных “чужых” тэкстаў у журналісцкіх матэрыялах значна пераважае колькасць дакладна аформленых з рэдактарскага гледжання інтэртэкстуальных уключэнняў. З экстралінгвістычных фактараў, што абумоўліваюць дзеянне журналісцкага тэксту, у наяўнасці падобнай з'явы ў сучасным публіцыстычным дыскурсе можна назваць аператыўнасць і калектыўнае аўтарства ў стварэнні медыятэксту. Унутрымоўным фактарам выкарыстання інтэртэксту ў журналісцкім творы без актуалізацыі яго наяўнасці можна лічыць постмадэрнісцкую манеру пісьма з яе гульнёвым пачаткам.

Аналіз функцыянавання інтэртэксту ў сучасных беларускіх СМІ дазволіў вылучыць наступныя мэты яго ўвядзення ў журналісцкі тэкст: трансфармацыя “чужога" тэксту; парадзіраванне інтэртэкстуальнай адзінкі; імітацыя прэтэкставага матэрыялу; палеміка з прэцэдэнтным аўтарам; развіццё папярэдняй традыцыі; узбагачэнне сэнсу аўтарскага матэрыялу; нейтралізацыя сэнсу інтэртэксту. Вынік праверкі і ўдакладнення адпаведнасці інтэнцый журналіста па выкарыстанні інтэртэкстуальных адзінак і іх рэалізацыі ў публіцыстычным творы можа быць як станоўчым, калі падстаўна даказваецца мэтазгоднасць уключэння “чужога" тэксту ў структуру аўтарскага, так і адмоўным, калі немагчыма выявіць і абгрунтаваць з гледжання тэорыі і практыкі рэдагавання лагічных, сюжэтных, кампазіцыйных і іншых падстаў для інтэртэкстуалізацыі медыятэксту

Вызначэнне функцый, якія выконвае інтэртэкст у медыятэксце, дазваляе прааналізаваць светапогляднае стаўленне журналіста да ўласнага твора і рэчаіснасці. Аналіз спецыфікі функцыянавання ў сучасных беларускіх СМІ інтэртэкстуальных адзінак дазволіў выявіць іх поліфункцыянальную прыроду. Гэта значыць, што “чужы" тэкст у структуры аўтарскага здольны адначасова праяўляць уласцівасці і выступаць у якасці структурнай, кампазіцыйнай і сэнсавай адзінкі медыятэксту, спараджаць кантактныя ўнутры-, міжтэкставыя і міждыскурсныя сувязі, удзельнічаць у наладжванні дыялагічных (полілагічных) адносін як паміж роднаснымі, так і разнароднымі знакава-рытарычнымі сістэмамі, тлумачэннем чаго можа быць анталагічная шматзначнасць і шматвектарнасць інтэртэксту як культурна-лінгвістычнай з'явы, яго генетычная плюральнасць.

Медыятэксту ўласціва сорбцыя разнастайных сродкаў моўнай выразнасці. Аднак пры беспадстаўным тыражаванні вобразныя і экспрэсіўныя маўленчыя сродкі пераўтвараюцца ў штамп. Гэта тычыцца і інтэртэкстуальных адзінак. Прыцягненне ўвагі рэцыпіента інфармацыі да артыкула, тэле - або радыёперадач, увогуле да пэўнага сродку масавай інфармацыі - адна з галоўных задач медыябізнесу. Дасягаецца такая рэакцыя аўдыторыі, як паказвае практыка, у тым ліку і кідкімі інтэртэкстуальнымі загалоўкам, захапляльнымі назвамі рубрык тэле - і радыёпраграм, у аснову якіх кладзецца “чужы" тэкст. Паўторы і самапаўторы (у тым ліку і пры ўжыванні інтэртэксту) - адна з характэрных прыкмет постмадэрнісцкай манеры журналісцкага пісьма. Журналісты спрабуюць здзівіць чытача, прыцягнуць і засяродзіць ўвагу на артыкуле шляхам выкарыстання ў апошнім інтэртэксту, але наладжвання і падтрымкі кантакту паміж рэцыпіентам інфармацыі, журналістам і культурным кантэкстам, які ўзнікае ў артыкуле, можа не адбыцца.

Апошнім этапам правядзення рэдактарска-канцэптуальнага аналізу ўключэння ў структуру публіцыстычнага твора інтэртэксту з'яўляецца апісанне верагоднаснага механізму ўзаемадзеяння інтэртэксту і медыятэксту і наступная, пры неабходнасці, карэкціроўка журналісцкага тэксту. Працэдура засноўваецца на выніках аналізу арганічнасці / неарганічнасці карцін свету донара (крыніцы) і рэцыпіента інфармацыі, на падставе чаго вызначаецца ступень адпаведнасці / неадпаведнасці інтэнцый журналіста пры выбары канкрэтных інтэртэкстуальных адзінак або адмове ад іх выкарыстання пэўным схемам, сцэнарыям, чаканням і патэнцыйным ведам рэцыпіента.

Распрацаваная методыка дазваляе ў значнай ступені ўдасканаліць журналісцкі тэкст з гледжання правамернасці выкарыстання інтэртэкстуальных адзінак, якія ў пэўных выпадках могуць ствараць не закладзеныя аўтарам сэнсавыя структуры і псеўдарэаліі, перашкаджаць успрымальніку інфармацыі зразумець пададзены факт або падштурхнуць да памылковай яго інтэрпрэтацыі ці нават прафанацыі.

Заключэнне