Historians of the Catolic University of Lublin in the years 1918-1939

Размещено на http://www.allbest.ru/

Institute of History,

Center for Research on the History of the Catholic University of Lublin,

John Paul II Catholic University of Lublin

HISTORIANS OF THE CATHOLIC UNIVERSITY OF LUBLIN IN THE YEARS 1918--1939

Grzegorz MISIURA

Doctor, Adjunct

Lublin



Annotation

historian catholic university lublin

The article presents the results of research on historians working at the Catholic University of Lublin in the interwar period, i.e., 1918--1939. It was the first period of the Lublin University activity, which was interrupted by the outbreak of World War II. History was one of the most important sciences practiced at the Faculty of Humanities. A group of several historians working in the studied period often experienced personnel changes. Among them were researchers of international renown, such as Prof. Stanislaw Ptaszycki, who came from the University of St. Petersburg, or Prof. Stanislaw Smolka, former rector of the Jagiellonian University in Krakow and a member of international scientific societies. The first one later became the Chief Director of the State Archives but commuted to lectures from Warsaw to Lublin. At that time, he contributed to the development of national archival science. Prof. Konstanty Chylinski made a ministerial career, working in the capital as Deputy Minister of Religious Denominations and Public Education. Among the Church historians who worked at the Catholic University of Lublin at that time, one should mention priest Jan Czuj, who after the war became the first rector of the Academy of Catholic Theology, or priest Czeslaw Falkowski, later bishop ordinary of the diocese of Lomza. Previous research on historians of Lublin, conducted thirty years ago, did not give definite results, so they should be re-run thoroughly. It is necessary to determine the number of historians again and reflect on its characteristics. For this, the prosopographic method was chosen.

Keywords: history, historians, interwar period, Institute of History, Catholic University of Lublin, prosopography.



Anotacja

Grzegorz MISIURA Doctor, Adiunkt, Instytut Historii, Osrodek Badan nad Dziejami KUL, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawla II (Lublin, Polska)

HISTORYCY KATOLICKIEGO UNIWERSYTETU LUBELSKIEGO W LATACH 1918--1939

Artykul prezentuje wyniki badan dotycz^ce historykow pracuj^cych w Katolickim Uniwer- sytecie Lubelskim w okresie mi^dzywojennym, tj. w latach 1918--1939. Byl to pierwszy okres dzialalnosci lubelskiej Wszechnicy, ktory zostal przerwany przez wybuch II wojny swiatowej. Historia byla jedn^ z najwazniejszych nauk, uprawianych na Wydziale Nauk Humanistycznych. Kilkunastoosobowa grupa historykow, pracuj^cych w badanym okresie, cz^sto ulegala zmianom personalnym. Byli wsrod nich badacze o mi^dzynarodowej renomie, np. prof. Stanislaw Ptaszycki, przybyly z Uniwersytetu w Petersburgu, czy prof. Stanislaw Smolka, byly rektor Uniwersytetu Jagiellonskiego w Krakowie i czlonek mi^dzynarodowych towarzystw naukowych. Ten pierwszy zostal pozniej Naczelnym Dyrektorem Archiwow Panstwowych, ale dojezdzal na wyklady z Warszawy do Lublina. Przyczynil si^ wowczas do rozwoju krajowej archiwistyki. Ministerial^ karier^ zrobil natomiast prof. Konstanty Chylinski, pracuj^c w stolicy jako wiceminister wyz- nan religijnych i oswiecenia publicznego. Z historykow Kosciola, ktorzy pracowali wtedy na KUL-u, wymienic nalezy ks. Jana Czuja, ktory po wojnie zostal pierwszym rektorem Akademii Teologii Katolickiej, czy ks. Czeslawa Falkowskiego, pozniejszego biskupa ordynariusza diecezji lomzynskiej. Dotychczasowe badania nad historykami lubelskimi, prowadzone trzydziesci lat temu, nie daly jednoznacznych wynikow, dlatego nalezy jeszcze raz gruntownie je przeprowadzic. Nalezy od nowa ustalic liczbf historykow i zastanowic sif nad jej charakterystyk^. Do tego wybrano metodf prozopograficzn^.

Slowa klucze: historia, historycy, dwudziestolecie migdzywojenne, Instytut Historii, Katolicki Uniwersytet Lubelski, prozopografia.



Tekst gіуwny

Historia jest jednym z niewielu kierunkow, ktora od samego pocz^tku az do chwili obecnej byla wykladana na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawla II. Nie zmienilo sif jej miejsce w strukturze uniwersyteckiej, tzn. na Wydziale Nauk Huma- nistycznych [1, S. 353]. Pierwszym okresem, w ktorym j^ wykladano w ramach tzw. Grupy Historycznej, stanowi^ lata 1918--1939 -- od pocz^tku jej istnienia jako dyscypliny uniwersyteckiej az do momentu wybuchu II wojny swiatowej.

Zagadnienie historykow lubelskich bylo przedmiotem analiz, jako czfsc projek- tu badawczego pt. «Polskie Srodowiska Historyczne II Rzeczypospolitej», prowa- dzonego pod kierunkiem prof. Jerzego Maternickiego [2, S. 48--94]. Zalozeniem metody bylo zebranie informacji na temat zycia i dzialalnosci ludzi, ktorzy zajmo- wali sif historic zarowno «zawodowo» (pracuj^c jako historycy), jak rowniez jako «profesjonalisci» (prowadz^c badania historyczne, niekoniecznie w ramach obo- wi^zkow zawodowych). Tym samym wyodrfbniono historykow sensu largo, sensu stricto oraz nalez^cych do elity polskiego swiata historycznego [2, S. 52--53, 55, 61]. Przeprowadzono kilka konferencji poswifconych tej tematyce, a w 1985 r. zor- ganizowano tak^ na temat srodowiska lubelskiego, z ktorej referaty opublikowano rok pozniej [3, S. 201--216; 4, S. 217--267; 5, S. 268--274; 6, S. 275--294; 7, S. 295--303; 8, S. 304--315].

Podsumowania wynikow badan dokonali Grazyna Karolewicz oraz Andrzej Stfpnik [9, S. 91--120; 10, S. 67--92]. Badaniem objfto «badaczy sensu stricto [...], traktuj^cych historif jako glowny b^dz znacz^cy przedmiot swych zaintere- sowan badawczych, jak i historykow sensu largo, paraj^cych sif historic niejako na marginesie innych dyscyplin nauki». W rezultacie ustalono nazwiska 73 osob [9, S. 95]. Wsrod nich byli zarowno absolwenci studiow historycznych, jaki i nauczycie- le tego przedmiotu w szkolach Lublina i Lubelszczyzny, zbieracze-regionalisci oraz inni naukowcy zajmuj^cy sif historic poszczegolnych dziedzin wiedzy W publikacji [4] podano 80 nazwisk historykow. Wykaz ten obejmowal wyl^cznie pracownikow naukowych KUL, z podzialem na wyodrfbnione obszary naukowe. Mozna wifc zauwazyc, ze wraz z postfpem badan liczba osob ulegla redukcji, skoro w nastfpnych latach w artykule [9], w gronie historykow znalazlo sif 46 pracownikow naukowych Uczelni, a w ich innym artykule [10] -- 55..

To powoduje jednak, ze do grona historykow zaliczono pracownikow uniwer- syteckich, np. filozofa ks. Idziego Radziszewskiego, socjologa ks. Aleksandra Wojcic- kiego, teologa o. Jacka Woronieckiego, czy prawnika Ignacego Czumf. Trudno sif jednak zgodzic, zeby zaliczyc ich do grona «typowych » historykow, poniewaz nie studio - wali tej dyscypliny. Badania te zawieraly tez braki w ustaleniach. Jezeli z grona history- kow wyl^czy sif tez nauczycieli szkolnych i regionalistow, wowczas pozostan^ w tym gronie wyl^cznie nauczyciele akademiccy. Analizowanie ich dzialalnosci moze ukazac np. ich pracf w Uniwersytecie w pierwszym okresie jego dziaiainosci, zainteresowania badawcze, czy tez wskazac osrodki ksztalcenia i uzyskiwania stopni naukowych.

Podstawowym materialem zrodlowym byly informatory uniwersyteckie. Spisy te przewaznie byly drukowane na pocz^tku roku akademickiego i nie uwzglfdnialy dalszych zmian, np. w roku akademickim 1923/1924 wyklady mial prowadzic bp Michal Godlewski, ale ich nie obj^l [11, S. 8--9]. Listf nazwisk nalezalo zweryfiko- wac z innymi opracowaniami, jak slowniki i encyklopedie [12; 13, S. 141--159; 11, S. 5--52; 14, S. 11--36; 15, S. 73--87].

Glown^ metod^ badawcz^ byla prozopografia. Czasami stosowano metodf komparatystyczn^, porownuj^c otrzymane wyniki z wynikami badan prowadzony- mi wczesniej na szerszej grupie historykow lubelskich.

Liczba, pochodzenie i wiek

Jezeli za historykow Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z lat 1918--1939 uzna sif wykladowcow pracuj^cych wtedy na Uniwersytecie i prowadz^cych zajfcia o te- matyce dziejow ludzkosci, uzyska sif wowczas liczbf 14 profesorow. Wsrod nich -- rzecz oczywista -- wifkszosc pracowala ze studentami historii na WNH. Niektorzy z nich byli przypisani do Wydzialu Teologicznego, prowadzic zajfcia z historii Ko- sciola dla studentow teologii, ale zajfcia te byly rowniez dla studentow historii. Ten obszar wiedzy nalezy rowniez zaliczyc do historii, poniewaz przedmiotem jej badan s^ dzieje -- tyle, ze Kosciola.

W 1986 r. G. Karolewicz ustalila liczbf 80 historykow uniwersyteckich przed- wojennego Lublina [4, S. 250--260], z czego 12 wykladalo przedmioty z historii. Brak tam bylo ks. Leona Wasilkowskiego oraz ks. Aleksandra Murata. Cztery lata pozniej ta sama autorka, razem z A. Stfpnikiem, zaproponowala now^ listf historykow lubelskich II Rzeczypospolitej. W ich gronie znalezli sif nie tylko przedstawi- ciele nauki, ale rowniez nauczyciele oraz regionalisci [9, S. 119--120]. Wsrod nich bylo 11 nauczycieli akademickich. Oprocz dwoch wczesniejszych, nie bylo tam ks. Henryka Cichowskiego.

Obecne badania wykazaly, ze w latach 1918--1939 na KUL-u pracowalo 14 hi- storykow, takze Kosciola [16, S. 54]. Byli to sami mfzczyzni, poniewaz proces femi- nizacji zacz^l sif w uniwersyteckim srodowisku lubelskich historykow po II wojnie swiatowej [10, S. 70] Pierwsz^ kobiet^ historyk byla Halina Hamerska, zatrudniona jako asystent w roku akademickim 1945/1946 [13, S. 150].. Szczegoly przedstawia tabela 1.

Wsrod historykow bylo tyle samo swieckich, jak i duchownych -- po 7. Ci swiec- cy pracowali na WNH, a ksifza na Wydziale Teologicznym (historia Kosciola). Wy- j^tkiem jest ks. Aleksander Murat, ktory pracowal na WNH. Wsrod duchownych bylo 2 zakonnikow -- franciszkanin i filipin -- oraz 5 ksifzy diecezjalnych -- z lubelskiej, mohylewskiej, plockiej, tarnowskiej i wloclawskiej.

Tabela 1

Liczba historykow pracuj^cych na KUL-u w latach 1918--1939

Kryterium	Liczba	Razem
Swieccy	Diecezjalni	5	7	14
Ksifza	Zakonni	2	7

Zrodlo-. Informatory (Katolickiego) Uniwersy- tetu Lubelskiego 1918--1939; Karolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwer- sytetu Lubelskiego w okresie mifdzywojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994.

Tabela 2

Pochodzenie spoleczne

Pochodzenie spoleczne	Liczba	Procent
Ziemianskie	5	35,7
Urzfdnicze	4	28,6
Inteligenckie	2	14,3
Robotnicze	2	14,3
Chiopskie	1	7,1
R a z e m	14	100,0

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gigi- lewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Ka- rolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Kato- lickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mifdzywojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994

Tabela 3

Lata narodzin

Lata	Liczba
1853--1870	2
1871--1890	10
1891--1910	1
1911 i pozniej	1

Tabela 4

Lata zgonow

Lata	Liczba
1924--1940	5
1941--1960	5
1961--1980	3
1981 i pozniej	1

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gi- gilewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Karolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Kato-lickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mifdzywojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994

Urodzili sif w czasach, gdy ziemie polskie byly pod zaborami. Wifkszosc z nich -- w granicach bylego Krolestwa Polskiego. Bylo ich 6 (42,9 %). Na dru- gim miejscu znalezli sif badacze, ktorzy urodzili sif na terenie zaboru rosyjskie- go -- 5 (35,7 %). Terytorium to obejmo- walo zarowno gubernie rosyjskie (2), jak rowniez tzw. gubernie zachodnie, czyli obszar dawnych ziem wschodnich I Rze- czypospolitej (3; wszyscy oni pochodzili z terenow dzisiejszej Ukrainy). Najmniej pochodzilo z terenow zaboru austriackie- go (Galicji) -- 3 (21,4 %).

Jesli chodzi o pochodzenie srodowi- skowe -- 7 historykow bylo z miast, jak i ze wsi. Interesuj^co przedstawia sif nato- miast ich pochodzenie spoleczne.

Wsrod warstw spolecznych nie bylo zadnej szczegolnie dominuj^cej. Najwif- cej ich wywodzilo sif z ziemian i urzfdni- kow (64,3 %). Wszyscy synowie ziemian pochodzili ze wsi, gdzie byly zlokalizowa- ne maj^tki rodzicow, natomiast wifkszosc synow urzfdnikow (3 z 4) pochodzila z miast. O ile synowie ziemian, a w mniej- szym stopniu takze urzfdnikow oraz in- teligencji, uzyskiwali wyksztalcenie wyz- sze, staj^c sif szeroko pojft^ inteligen j spoleczn^, o tyle nie bylo to takie proste w srodowiskach robotniczych i chlop- skich. Dotyczylo to 3 historykow, ktorzy poprzez ukonczenie studiow wyzszych nalezeli do inteligencji Inaczej przedstawia sif pochodzenie spoleczne u historykow lubelskich sensu largo: inteligenckie (45,2 %), chlopskie (21,9 %), ziemianskie (16,4 %), robotnicze (5,5 %), rzemieslnicze (2,7 %) [10, S. 76]..

Nalezy sif rowniez zastanowic, w ja- kim wieku byli historycy. Ich lata urodze- nia przedstawia tabela 3.

Najwifcej urodzilo sif w latach siedemdziesi^tych i osiemdziesi^tych XIX w., a wif c w chwili powstania Uniwersytetu mieli ok. 38--48 lat. Byli naukowcami, ktorzy posiadali sprecy- zowane zainteresowania badawcze, a takze publikacje. Mogli wif c angazowac sif w tworzenie nowej instytucji, jak^ byl Uniwersytet Lubelski. Najwczesniej przyszedl na swiat S. Ptaszycki, a najpoz- niej -- ks. A. Murat [19, S. 235--236; 20, S. 79--80]. Odnosnie do lat zgonow, to przedstawia tabela 4.

Najwifksza liczba historykow zmar- la do lat szescdziesi^tych XX w. Najwczesniej -- prof. S. Smolka, a najpozniej -- ks. A. Murat [21, S. 351--352; 20, S. 79--80]. Roman Konecki zgin^l w 1942 r. w obozie koncentracyjnym w Dachau [33, S. 533--534].

Mozna sif tez zastanowic nad dlugosci^ zycia historykow. Zaden z nich nie zmarl przed 40 rokiem zycia. Najkrocej z nich zyl o. Henryk (Andrzej) Cichowski -- 44 lata, a najdluzej Marcin Dragan -- 84 lata, ktory zmarl po zakonczeniu wojny [22, S. 114; 23, S. 170--171]. Najwifcej badaczy zylo powyzej 65 lat (64,3 % ogolu).

Wyksztalcenie i dzialalnosc naukowa

Wszyscy historycy uniwersyteccy okresu mifdzywojennego posiadali wyzsze wyksztalcenie, dzifki ktoremu mogli prowadzic dzialalnosc naukowo-dydaktyczn^. Nalezy sif zastanowic, gdzie uzyskiwali oni swoje stopnie naukowe. Czfsc z nich ksztalcila sif w krajach, gdzie nazwy poszczegolnych tytulow naukowych s^ inne niz te w polskim systemie edukacyjnym. Dlatego nalezalo zastosowac pewne uogol- nienia. Przyjfto, ze pierwszy uzyskany tytul odpowiadal polskiemu magisterium, kolejny -- doktoratowi, a nastfpny -- habilitacji. Przy takich zalozeniach miejsca uzyskiwania stopnia doktora wygl^daly nastfpuj^co:

Bylo 13 historykow, ktorzy posiadali przynajmniej stopien doktora U historykow sensu largo stopien doktora z historii uzyskalo 14 badaczy, 29 z historii uprawianej przez siebie dyscypliny i rowniez 29 w ramach innej specjalnosci [10, S. 78]. -- ks. A. Murat uzyskal wyl^cznie magisterium [20, S. 79--80]. Historycy lubelscy uzyskiwali stopnie doktora w siedmiu uniwersytetach: 3 polskich (6 badaczy -- 46,2 %) i 4 zagranicznych (Rosja, Szwajcaria, Niemcy -- 7, tzn. 53,8 %). Najwifksz^ popularnosci^ cieszyl sif Uniwersytet Jagiellonski w Krakowie, ktorego absolwenta- mi bylo 4 historykow, a takze Uniwersytet w Petersburgu -- 3.

Placowki naukowe, w ktorych uzyskiwano stopnie doktora habilitowanego, przedstawia tabela 6.

Stopien naukowy wyzszy niz doktor (w Polsce nazywany doktorem habilitowa- nym) uzyskalo 6 historykow -- 42,9 % ⁵. Tylko na Uniwersytecie w Petersburgu uzyskalo 2 historykow, a pozostale jednostki reprezentowalo po jednym z nich. W tym ostatnim przypadku byly to uniwersytety polskie. Wspomniec tez jeszcze nalezy, ze w 1954 r. M. Dragan uzyskal tytul do- centa na podstawie dorobku naukowego [23, S. 170--171]. Nie uzyskal stopnia doktora habilitowanego, dlatego tez nie uwzglfdniono go w przedstawionych statystykach.

Nastfpnie nalezy sif zastanowic, jakie stopnie naukowe -- w sensie ogolnym, przez cale swoje zycie -- uzyskali historycy lubelscy. Zjawisko to przedstawia tabela 7.

Uwzglfdniono najwyzszy stopnien naukowy uzyskany przez cale zycie, a nie tylko w chwili pracy na Uniwersytecie w Lublinie. Najwifcej bylo naukowcow z tytulem profesora i doktora, z przewag^ tych pierwszych. k^cznie stanowili oni liczbf 11 -- 78,6 %. Przewaga profeso- row oznacza, ze historycy lubelscy duzo czasu poswif cali na pracf naukowy, uzy- skuj^c tym samym wymierne efekty w postaci kolejnych awansow naukowych, az do uzyskania najwyzszego tytulu Ze starszych badan wynika, ze habilitacjf uzyskalo 5 historykow sensu stricto. Do grona tego zaliczono jednak rowniez Czeslawa Strzeszewskiego, ktory nie zajmowal sif badaniem dziejow [10, S. 78]. U historykow sensu largo tytul profesora zwyczajnego uzyskalo 24 badaczy [10, S. 78]..

Historycy lubelscy, jako naukowcy, podejmowali badania w roznych obsza- rach badawczych. Ilustruje to tabela 8.

Tabela 5

Miejsca uzyskiwania doktoratow

Nazwa uniwersytetu	Liczba historykow
Uniwersytet Jagiellonski w Krakowie	4
Uniwersytet w Petersburgu	3
Uniwersytet we Fryburgu Szwajcarskim	2
Uniwersytet w Innsbrucku	1
Uniwersytet Jana Kazimier- za we Lwowie	1
Uniwersytet Poznanski	1
Uniwersytet w Getyndze	1
R a z e m	13

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gigi- lewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Ka- rolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mifdzywojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994

Najwifcej badalo dzieje powszech- ne, Polski oraz Kosciola. Ks. J. Czuj zajmowal sif patrologi^, czyli dziedzin^ z pogranicza historii Kosciola, historii starozytnej i literatury, natomiast prof.

S. Ptaszycki, oprocz badania dziejow, zajmowal sif rowniez badaniem dziel literac- kich, a na Uniwersytecie wykladal nauki pomocnicze historii i literatury -- przede wszystkim paleografif lacinsk^ i jfzyka ruskiego [24, S. 137--138; 19, S. 235--236].

Jesli chodzi o szczegolowe zagadnienia historyczne, zjawisko to ilustruje ta- bela 9.

Podana liczba badaczy nie uwzglfdnia ks. A. Murata, poniewaz przez rok pracy na Uniwersytecie nie opublikowal zadnej pracy naukowej [20, S. 79--80]. Magisterium pisal na temat przeszlosci diecezji lubelskiej (XIX -- XX w.), ale to jest jedyny jego slad naukowy [25]. Z tabeli 9 wynika, ze najwifkszym zainteresowaniem badawczym cieszyly sif sredniowiecze i nowozytnosc. Zajmowalo sif nimi 9 historykow -- 69,2 % Badanie historykow sensu largo stwo- rzylo dodatkowe kryteria odnosnie do ich zainteresowan badawczych. Otrzymano m.in. informacje, ze nowozytnosci^ inte- resowalo sif 34 z nich, starozytnosci^ -- 9, a sredniowieczem -- 5. [10, S. 70--72]..

Przeszkod^ w zagadnieniu, jakie szczegolowe tematy badawcze podejmowali historycy lubelscy, jest brak sporz^dzonych bibliografii publikacji poszczegolnych badaczy. Istniej^ce takie w przypadku 4 badaczy [26, S. 271--282; 27, S. 236-- 243; 28, S. 59--76; 29, S. 313--327] s^ niewystarczaj^ce, zeby ukazac wszystkie kierunki badawcze.

Trzeba zwrocic uwagf na jeden z nich -- dzieje chrzescijanstwa. Byly one czyms wyj^tkowym w czasach mifdzy- wojnia, poniewaz KUL jest zlokalizo- wany na pograniczu kultury polskiej i ukrainskiej. Niektorzy z nich zajmowali sif dziejami poszczegolnych wyznan, tj. katolickiego (rzymskiego i greckiego), protestanckiego oraz prawoslawnego. Posiadali oni wlasne doswiadczenie przebywania w roznych kulturach, bo zanim osiedli w Lublinie, zamieszkiwali przewaznie wschod Europy.

Tabela 6

Miejsca uzyskiwania stopnia doktora habilitowanego

Nazwa uniwersytetu	Liczba historykow
Uniwersytet w Petersburgu	2
Uniwersytet Jagiellonski w Krakowie	1
Uniwersytet Jana Kazimier- za we Lwowie	1
Uniwersytet Poznanski	1
Uniwersytet Warszawski	1
R a z e m	6

Tabela 7

Uzyskane stopnie naukowe

Tytul naukowy	Liczba
Profesor tytularny	6
Doktor	5
Docent	1
Doktor habilitowany	1
Magister	1

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gigi- lewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Ka- rolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Kato-lickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mifdzywojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994



Tabela 8

Obszary zainteresowan badawczych

Obszar nauki	Liczba badaczy
Historia powszechna i Polski	7
Historia Kosciola	5
Patrologia	1
Historia, filologia	1

Tabela 9

Badane obszary historii

Obszar badawczy	Liczba badaczy
Sredniowiecze	5
Nowozytnosc	4
Starozytnosc	2
Nauki pomocnicze historii	1
Patrologia	1
R a z e m	13

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gi- gilewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Karolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Kato-lickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mifdzywojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994

Najwifkszy dorobek w tym zakresie mial profesor Aleksander Kossowski. Urodzil sif w Sablukowie kolo Niz- nego Nowogrodu i byl absolwentem Uniwersytetu Petersburskiego. Potem byl pracownikiem Uniwersytetu Perm- skiego. Na Uniwersytecie w Lublinie pracowal w latach 1926--1965. Glownym przedmiotem jego zainteresowania naukowego byly stosunki wyznaniowe w okresie nowozytnym. Badal zarowno same wyznania chrzescijanskie kie lacinskie i greckie, prawoslawne oraz protestanckie), jak i relacje, jakie pano- waly mifdzy nimi w wielokulturowej Rzeczypospolitej. Pracuj^c naukowo w Lublinie, a takze jako archiwista miejsco- wego archiwum panstwowego, mial bez- posredni dostfp do zrodel o tej tematyce. Warto wifc przytoczyc tytuly jego naj- wazniejszych prac dotycz^cych wyznan chrzescijanskich i relacji mifdzy nimi. Zajmowal sif m.in. tematyk^: protestan- tyzmu oraz reform Kosciola po soborze trydenckim («Hozjusz i Orzechowski w ostatnim roku soboru trydenckiego» (1928), «Z zycia arian polskich w Lublinie» (1928); «Arianie polscy a sprawa Jana Kokota, mieszczanina lubelskiego» (1930), «W sprawie korespondencji Hozjusza z lat 1558--1579» (1931), «Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskiem w XVI -- XVII w.» (1933; monografia), «Protestantyzm jako przejaw cywilizacyjny» (1937)), katolicyzmem na Lubelszczyznie («Bractwo sw. Krzyza w Lublinie» (1933)), protestantyzmem na ziemiach litewskich i ukra- inskich («Zarys dziejow protestantyzmu na Wolyniu w XVI -- XVII w.» (1934), «Stan dotychczasowych badan nad dziejami protestantyzmu za ziemiach W. Ks. Li- tewskiego» (1935)), uni^ brzesk^ (pt. «Ks. Filip Felicjan Szumborski (1771--1851) chelmski biskup unicki. Zarys zycia i dzialalnosci publicznej» (1938), «Z dziejow unii koscielnej na terenie bylej diecezji chelmskiej w latach 1851--1866» (1938); «Blaski i cienie unii koscielnej w Polsce w XVII -- XVIII wieku w swietle zrodel archiwalnych» (1939), «Klasztor bazylianow w Zamosciu i jego kronika» (1957), «Ze studiow nad polemik^ religijn^ XVII w. Polemiki Adama Goslawskiego» (1959), «Archiwalia lubelskie do dziejow unii koscielnej w Polsce» (1962)). Cieka- wostk^ jest rowniez to, ze po zakonczeniu II wojny swiatowej opisal sytuacjf na no- wych terytoriach w Polsce: «Zarys rozwoju stosunkow wyznaniowych na Ziemiach Odzyskanych» (1947).

Profesor Leon Bialkowski urodzil sif w Pasynkach na Podolu. Pracowal na KUL-u w latach 1926--1952. W tym czasie nie zajmowal sif historic chrzescijanstwa, ale warto wspomniec, ze w 1920 r. wydal pracf pt. Podole w XVI wieku. Rozdzial VII zatytulowal «Ze stosunkow koscielnych» i poswifcony byl zagadnieniom sytu- acji Kosciola greckiego i lacinskiego na tamtym terytorium. Za podstawf zrodlow^ posluzyly mu ksifgi ziemskie kamienieckie. Rozprawa stala sif podstawf uzyskania przez niego habilitacji na Uniwersytecie Poznanskim. S^ to przyklady, poniewaz pisal o Ukrainie w latach 1917--1931, 1938 i 1952 [26, S. 274--278, 280, 282].

Profesor S. Ptaszycki urodzil sif w Kuzowie kolo Moskwy. Byl polskim naukow- cem, pracuj^cym najpierw w Petersburgu, a gdy powstal Uniwersytet w Lublinie, przeniosl sif na stale do Polski. Byl uznanym i cenionym znawc^ polskich zrodel, zdeponowanych w archiwach rosyjskich. Prowadzil w Lublinie zajfcia dla studentow z paleografii ruskiej. W 1930 r., w ksifdze pami^tkowej prof. Wladyslawa Abraha- ma, opublikowal artykul pt. «Stosunek dawnych wladz polskich do cerkwi ruskiej». Bylo to echo sprawy z pocz^tku 1927 r., kiedy wystfpowal w s^dzie jako rzeczoznaw- ca w sprawie stosunku wladz II Rzeczypospolitej do wyznawcow prawoslawia.

Historycy lubelscy brali udzial w pracach towarzystw naukowych, organizowanych w Lublinie. W 1927 r. powolano do zycia Towarzystwo Przyjaciol Nauk. Badania histo- ryczne prowadzono tam w Komisji Regionalistycznej oraz w Komisji Historycznej, ktor^ zalozyl L. Bialkowski. TPN do wybuchu wojny wydalo dwa zeszyty «Regionu Lubelskiego», trzy tomy «Pamiftnika Lubelskiego» oraz szesc ksiqzek w serii «Prace Komisji Historycznej ». Rowniez w 1927 r. powstal Oddzial Lubelski Polskiego Towarzystwa Histo - rycznego, ktoremu do wybuchu wojny przewodniczyl L. Bialkowski. W 1934 r. powstalo Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wsrod czlonkow zalo- zycieli znalezli sif L. Bialkowski i K. Chylinski, a jego czlonkiem korespondentem zostal A. Kossowski [10, S. 79--81; 30, S. 269--286; 31, S. 145--165].

Oprocz lokalnych towarzystw, historycy lubelscy nalezeli takze do wielu innych na terenie Polski, a takze poza jej granicami. Warto przytoczyc kilka z nich: Polskie Towarzystwo Filologiczne, Polskie Towarzystwo Orientalistyczne (K. Chylinski), Akademia Umiejftnosci w Krakowie, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Towarzystwo Przyjaciol Nauk w Wilnie, Towarzystwo Naukowe Lwowskie, Towarzystwo Przyjaciol Nauk w Poznaniu (S. Ptaszycki), Societe d'Histoire Diplomatique w Paryzu, Czeska Akademia Nauk, Wfgierska Akademia Nauk i Akademia Polu- dniowoslowianska w Zagrzebiu (S. Smolka), Towarzystwo Naukowe Plockie, Oddzial Polskiego Towarzystwa Teologicznego w Plocku, Oddzial Lwowski Polskiego Towarzystwa Historycznego, Towarzystwo Naukowe we Wroclawiu (ks. J. Umin- ski) [18, S. 29--31, 182--185, 198--200, 227--230].

Odnotowano takze, ze dwoch historykow angazowalo sif politycznie, popiera- j^c okreslone partie. Profesor K. Chylinski wspolpracowal z Bezpartyjnym Blokiem Wspolpracy z Rzqdem, ktory istnial w latach 1927--1935, a takze byl podsekreta- rzem stanu oraz wiceministrem wyznan religijnych i oswiecenia publicznego w latach 1935--1936. Ksi^dz J. Czuj nalezal do Stronnictwa Katolicko-Ludowego, a w latach 1922--1935 byl jego poslem na Sejm [18, S. 29--31, 37--39; 32, S. 109--138].

Docenieniem kazdej pracy s^ rowniez przyznane odznaczenia. Odnotowano, ze niektorzy historycy zostali uhonorowani odznaczeniami panstwowymi. Byli to: L. Bialkowski (Krzyz Oficerski Orderu Odrodzenia Polski oraz Zloty Krzyz Zaslugi), K. Chylinski (Krzyz Komandorski z gwiazd^ Orderu Odrodzenia Polski, Wfgierski Order Zaslugi I stopnia, Krzyz Komandorski Orderu sw. Sylwestra z gwiazd^, Krzyz Komandorski Legii Honorowej oraz Krzyz Korony Rumunskiej), M. Dragan (dwukrotnie Zloty Krzyz Zaslugi oraz Krzyz Komandorski Orderu Odrodzenia Polski), S. Ptaszycki (Krzyz Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Zloty Krzyz Zaslugi, Krzyz Kawalerski Watykanskiego Orderu sw. Grzegorza klasy cywilnej oraz Krzyz «Pro Fide et Ecclesia in Russia Merito»), A. Strzelecki (Medal Dziesifciolecia Odzyskanej Niepodleglosci) [18, S. 17--19, 29--31, 53--54, 182--185, 214--215]. Nagrody naukowe otrzymali: L. Bialkowski (nagroda Polskiej Akademii Umiejftnosci im. J.U. Niemcewicza w 1922 r. za pracf «Podole w XVI wieku»), ks. J. Czuj (nagroda naukowa im. W. Pietrzaka w 1955 r.); S. Smolka (nagroda im. P. Barczewskiego Akademii Umiejftnosci w 1907 r. za pracf «Polityka Lubeckiego przed powstaniem listopadowym » i nagroda Polskiej Akademii Umiejftnosci), A. Strzelecki (nagroda Polskiej Akademii Umiejftnosci w konkur- sie im. ks. A. Jakubowskiego w 1922 r. za pracf «Sejm w roku 1605») [18, S. 17--19, 29--31, 37--39, 182--185, 198--200, 214--215].

Praca w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim

Historia na Uniwersytecie byla wykladana przez caly okres dwudziestolecia mifd- zywojennego, tj. przez 21 lat. Jednak zaden z historykow nie pracowal tam przez caly ten okres. W miejsce odchodz^cego badacza powolywano innego. Powodowalo to duz^ fluktuacjf kadr, ktora byla jedn^ z glownych cech charakterystycznych na mlodym Uniwersytecie.

Zarysowaly sif dwa zasadnicze kierunki przyjazdu do Lublina: z poszczegol- nych osrodkow naukowych oraz po ukonczeniu studiow -- wtedy Uniwersytet Lubelski byl ich pierwszym miejscem pracy. W tym drugim wypadku bylo trzech takich historykow: ks. J. Czuj, R. Konecki oraz ks. A. Murat (ktory podj^l pracf, bfd^c na ostatnim roku studiow) [24, S. 37--39; 33, S. 533--534; 20, S. 79--80]. Najwifcej historykow przybylo z Uniwersytetu w Krakowie i Petersburgu -- po trzech z kazdego osrodka. Wszyscy oni podjfli pracf w Lublinie do 1926 r. Szczego- ly tego zagadnienia przedstawia tabela 10.

Lata	Liczba badaczy
1918	3
1919	1
1921	1
1922	2
1923	2
1926	3
1928	1
1938	1

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gigi- lewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Karo- lewicz, G. Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mifdzywo- jennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994

W pierwszym dziesifcioleciu istnienia Uniwersytetu prawie co roku podejmo- wal tam pracf jakis historyk (z wyj^tkiem 1920, 1924--1925, 1927). Byl to wifc okres ksztaltowania sif kadry naukowej. Kolejnym zatrudnionym zostal dopiero w 1938 r. ks. A. Murat [20, S. 79--80]. Byl on jednoczesnie pierwszym zatrudnionym asystentem na historii. Do tej pory pracowali tam wyl^cznie doktorzy oraz samo- dzielni pracownicy naukowi.

Podobnie mozna rozwazac zjawisko zakonczenia pracy. Po opuszczeniu Lublina wifkszosc z nich podejmowala pracf w innych miejscach nie tylko w kraju, ale takze zagranic^. Przedstawia to tabela 11.

Zjawisko emigracji poza Lublin dotyczy 10 historykow. Czterech z nich (L. Bial- kowski, A. Kossowski, S. Ptaszycki oraz S. Smolka) zmado jako pracownicy Uniwersytetu. Po zakonczeniu II wojny swiatowej do Polski nie powrocil ks. A. Murat, ktory zostal duszpasterzem Polonii we Francji, a nastfpnie w Wielkiej Brytanii [20, S. 79--80]. W pozostalych przypadkach byl to odplyw uczonych w inne miejsca Polski. Dwoch historykow znalazlo zatrudnienie w Warszawie. Byli to: prof. K. Chylinski, ktory pracf w Uniwersytecie zakonczyl w 1935 r., kiedy zostal powolany do pracy w Ministerstwie Wyznan Religijnych i Oswiecenia ^{Tabela 10}. ^{Lata r}o2pocz^c^ia pracy w ^Lublinie Publicznego (juz od 1921 r. dojezdzal do Lublina ze Lwowa, gdzie prowadzil za- jfcia w Uniwersytecie Jana Kazimierza); ks. J. Czuj, ktory w 1933 r. przeniosl sif na Uniwersytet Warszawski, a po wojnie byl pierwszym rektorem powstalej Aka- demii Teologii Katolickiej [34, S. 112; 24, S. 137--138]. Warto tez wspomniec, ze prof. S. Ptaszycki w 1926 r. zostal miano- wany Naczelnym Dyrektorem Archiwow Panstwowych i na stale zamieszkal w War- szawie, ale dojezdzal do Lublina, prowa- dz^c az do swojej smierci wyklady zlecone jako profesor honorowy [19, S. 235-- 236]. Poza tym do pracy w innych uniwer- sytetach wyjechali ks. H. Cichowski -- na Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie [22, S. 114] oraz ks. Czeslaw Falkowski -- na Uniwersytet Stefana Batorego w Wil- nie. W latach 1949--1969 byl biskupem ordynariuszem diecezji lomzynskiej [35, S. 216--217].

Tabela 11

Kierunki wyjazdu z Lublina

Gdzie sif udali	Liczba badaczy
Warszawa	2
Krakow	1
Francja, Wielka Brytania	1
Gdansk	1
Lwow	1
Pabianice	1
Plock	1
Wilno	1
Wloclawek	1
Razem	10

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gigi- lewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Ka- rolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mifdzy- wojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994

W tym czasie z Lublina wyjechalo 12 historykow, w tym jeden zakonczyl pracf uniwersyteck^ z powodu areszto- wania przez Niemcow i juz nie powrocil na Uniwersytet. Ich odplyw z Lublina rozpocz^l sif w 1921 r. i do wybuchu woj- ny co roku wyjezdzal jeden historyk (z wyj^tkiem lat 1922, 1926, 1930--1932, 1934, 1936--1938, gdy nie odszedl za- den z nich, a w1924 i 1929 r. Uniwersytet opuscilo dwoch badaczy). Najczfstszym powodem byl brak stabilnych podstaw materialnych Uniwersytetu, bowiem byl on uczelni^ prywatn^, pozbawion^ dotacji panstwowych. To powodowalo problemy z regularnym wyplacaniem pensji pracownikom. Po zakonczeniu okupacji niemieckiej w 1944 r. pracf w Uniwersytecie wznowilo dwoch historykow (L. Bialkowski, A. Kossowski [36, S. 45; 37, S. 549]). W obu tych przypadkach zakonczenie ich pracy nast^pilo z powodu smierci.

Kolejnym analizowanym zagadnieniem jest liczba lat przepracowanych na Uniwersytecie. Przedstawia to tabela 12.

Tabela 12

Liczba lat przepracowanych na Uniwersytecie

Liczba lat pracy	Liczba badaczy
do 10	10
11--20	3
Powyzej 20	1

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gigi- lewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Ka- rolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Kato- lickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mi^dzywojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994

Wi^kszosc historykow lubelskich pracowala na Uniwersytecie maksymal- nie 10 lat. Potwierdza to, ze przewaznie nie wi^zali z Lublinem swoich planow zawodowych. Najdluzej pracowal tam prof. A. Kossowski -- 34 lata. Podj^l on pracf w Uniwersytecie w 1926 r. i pozo- stal do swojej smierci w 1965 r. (przez ostatnie lata prowadzil zaj^cia zlecone), ale mial szescioletni^ przerwf w pracy podczas wojny, kiedy Uniwersytet byl zamkni^ty [37, S. 549]. Srednia pracy historykow lubelskich na Uniwersytecie wynosila 8 lat W przypadku historykow sensu largo liczba lat pracy przedstawiala si^ nast^puj^co: do 4 -- 18, 5--9 -- 25, 10--14 -- 9, 15--20 -- 15, powyzej 21 -- 6 [10, S. 75]. Otrzymane wyniki s^ zbiezne rowniez z obecnymi, poniewaz wedlug nich najwi^cej badaczy pracowalo tam do 9 lat..

Historycy lubelscy, obok pracy na- ukowo-dydaktycznej, pelnili rowniez funkcje administracyjne. Przedstawia to tabela 13.

Wszystkich takich osob bylo 6, nato- miast wszystkich funkcji -- 11. Wynika z tego, ze niektorzy pelnili wi^cej niz jed- n^ z nich. Najwi^cej dodatkowych zaj^c odnotowano u S. Ptaszyckiego (dziekan WNH, wicerektor, s^dzia uniwersytec- ki, dyrektor BU) [19, S. 235--236]. Kil- ka funkcji pelnili rowniez K. Chylinski (wicerektor, dyrektor BU) oraz L. Bial- kowski (dziekan WNH, prorektor) [34, S. 112; 36, S. 45]. Pelnione funkcje byly bardzo wazne w hierarchii uniwersyteckiej, co swiadczy o duzym zaufaniu do historykow. Wystarczy wspomniec, ze 3 z nich bylo zastfpcami rektora i tylu tez zajmowalo stanowisko dziekana (WNH i WT).



Tabela 13

Pdnione funkcje uniwersyteckie

Funkcja	Liczba badaczy
Wicerektor / prorektor	3
Dziekan	3
Prodziekan	1
S^dzia uniwersytecki	2
Dyrektor Biblioteki Uniwer-
Syteckiej	2
R a z e m	11

Zrodlo: Encyklopedia 100-lecia KUL. E. Gigi- lewicz i in. (Ed.). T. 1--2. Lublin, 2018; Karo- lewicz, G. Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mi^dzy- wojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994

Historycy lubelscy w latach 1918--1939 tworzyli niewielkie grono naukowcow. W pocz^tkach istnienia KUL-u ich liczba byla jednak wystarczaj^ca, by prowadzic dzialalnosc dydaktyczn^ wsrod studentow. Podstawow^ cech^ tego srodowiska byla duza wymiennosc naukowcow (srednio kazdy z nich pracowal tam 8 lat). Poza tym w wifkszosci byli to ludzie mlodzi (prawie 3/4 podejmuj^cych pracf i 1/2 odchodz^cych z Uniwersytetu byli w grupie wiekowej do 40 lat), traktuj^cy tam pracf jako miejsce na zdobycie doswiadczenia zawodowego i naukowego niz jako stale miejsce pracy. Wplyw na to mial tez fakt, ze pensje pracownicze byly nizsze niz te na uniwersytetach pan- stwowych. Wplywalo to na przenoszenie sif na lepiej oplacane posady. Nie doszlo w mifdzywojennym Lublinie do powstania szkoly historycznej [10, S. 86].

Aneks. Historycy (Katolickiego) Uniwersytetu Lubelskiego 1918--1939

Nazwisko i imif oraz lata zycia	Lata pracy	Nazwisko i imif oraz lata zycia	Lata pracy
Historia (WNH)		Historia Kosciola (WT)
Bialkowski Leon (1885--1952)	1926--1949	Cichowski Henryk (o. Andrzej OFM) (1892--1936)	1926--1928
Chylinski Konstanty (1881-- 1939)	1918--1935	Czuj Jan, ks. (1886--1957)	1922--1929
Dragan Marcin Teofil (1882-- 1966)	1923--1925	Falkowski Czeslaw, ks. (1887-- 1969)	1918--1921
Kossowski Aleksander (1886-- 1965)	1926--1965	Konecki Roman, ks. (1884-- 1942)	1923--1924
Murat Aleksander, ks. (1911-- 1984)	1938--1939	Uminski Jozef, ks. (1888--1954)	1922--1927
Ptaszycki Stanislaw (1853-- 1933) Smolka Stanislaw (1854--1924) Strzelecki Adam (1890--1935)	1918— 1933 1919— 1924 1921--1923	Wasilkowski Ludwik (o. Aleksander COr) (1890--1942)	1928--1929

Postulatem badawczym jest tez zestawienie bibliografii wszystkich historykow. Da to nastfpnie mozliwosc pelnej oceny ich dorobku naukowego oraz wkladu w rozwoj nauki i kultury. Nalezy zauwazyc, ze tematem wiod^cym w pracach nauko- wych, jest historia chrzescijanstwa. O ile wszyscy historycy posiadaj^ swoje bio- gramy naukowe («Encyklopedia 100-lecia KUL»), to az 8 z nich jest autorstwa prof. G. Karolewicz. Jawi sif wifc kolejny postulat, jakim jest potrzeba opracowania biografii kolejnych historykow Dodatkowe artykuly biograficzne, powstale juz po wydrukowaniu wspomnianych hasel slowni- kowych, dotycz^ prof. A. Kossowskiego [38, S. 417--438; 39, S. 170--183].. Sporz^dzenie biografii i bibliografii umozliwi do- konanie pelnej syntezy tego srodowiska. Niniejszy tekst jest bowiem tylko szkicem badanej grupy naukowcow.



References

1. Nowicki, T. Instytut Historii. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. Lublin, 2018. T. 1. 353 [in Polish].

2. Maternicki, J. Polskie srodowisko historyczne lat 1918--1939. Zalozenia metodologiczne badan, ich organizacja i dotychczasowe wyniki. Maternicki, J. (Ed.). Srodowiska historyczne II Rzeczypospolitej. Materialy konferencji naukowych w Krakowie i Lublinie 1984 i 1985. Warszawa, 1986. 48-94 [in Polish].

3. Sladkowski, W. Tradycje lubelskiego srodowiska historycznego. Maternicki, J. (Ed.). Srodowiska historyczne II Rzeczypospolitej. Materialy konferencji naukowych w Krakowie i Lublinie 1984 i 1985. Warszawa, 1986. 201-216 [in Polish].

4. Karolewicz, G. Nauki historyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w okresie mi^dzywojennym. Maternicki, J. (Ed.). Srodowiska historyczne II Rzeczypospolitej. Materialy konferencji naukowych wKrakowieiLublinie 1984 i 1985. Warszawa, 1986. 217-267 [in Polish].

5. Strzeszewski, C. Lubelskie srodowisko historyczne w latach 1918--1939. Wspomnienia. Maternicki, J. (Ed.). Srodowiska historyczne II Rzeczypospolitej. Materialy konferencji naukowych w Krakowie iLublinie 1984 i 1985. Warszawa, 1986. 268-274 [in Polish].

6. St^pnik, A., Wachowicz, B. Historycy lubelscy okresu II Rzeczypospolitej w swietle kart dokumentacyjnych. Maternicki, J. (Ed.). Srodowiska historyczne II Rzeczypospolitej. Materialy konferencji naukowych w Krakowie i Lublinie 1984 i 1985. Warszawa, 1986. 275-294 [in Polish].

7. Karolewicz, G. Profesor Leon Bialkowski (1885--1952) -- sylwetka ideowa i dzialalnosc pop- ularyzatorska. Maternicki, J. (Ed.). Srodowiska historyczne II Rzeczypospolitej. Materialy konfer- encji naukowych wKrakowieiLublinie 1984i 1985. Warszawa, 1986. 295-303 [in Polish].

8. Mankowski, Z. Kazimierz Janczykowski, Zygmunt Klukowski, Janusz Peter -- nieprofes- jonalni historycy Lubelszczyzny 1918--1939. Maternicki, J. (Ed.). Srodowiska historyczne II Rzeczypospolitej. Materialy konferencji naukowych w Krakowie i Lublinie 1984 i 1985. Warszawa, 1986. 304-315 [in Polish].

9. Karolewicz, G., St^pnik, A. Lubelskie srodowisko historyczne w II Rzeczypospolitej. Maternicki, J. (Ed.). Srodowiska historyczneIIRzeczypospolitej. Cz^sc V. Warszawa, 1990. 91120 [in Polish].

10. Karolewicz, G., St^pnik, A. Lubelskie srodowisko historyczne w latach 1918--1939. Roczniki Teologiczno-Kanoniczne. 1990. 37 (4): 67-92 [in Polish].

11. Zielinski, Z. Historia Kosciola na Wydziale Teologicznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1918--1968. Roczniki Teologiczno-Kanoniczne. 1968. 15 (4): 5-52 [in Polish].

12. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1--2. Lublin, 2018 [in Polish].

13. Bender, R. Historia na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL (1918--1968). Roczniki Humanistyczne. 1970. 18 (2): 141-159 [in Polish].

14. Cybulak, J.K. Grupa historyczna i Kolo Historykow Studentow Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mi^dzywojennym (1919--1939). Ziolek, E. (Ed.). Kolo Naukowe Historykow Studentow KUL 1919--2004. Ksi^ga jubileuszowa. Lublin, 2004. 11-36 [in Polish].

15. Walkusz, J. Osrodek koscielnych badan historycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego do 1939 roku. Kosciol w Polsce: Dzieje i kultura. 2006. 5: 73-87 [in Polish].

16. Wodzianowska, I. Deo et Patrae. Rektor ks. Idzi Radziszewski (1918--1922) -- uczony i dzielo. Bujak, G. (Ed.). Katolicki Uniwersytet Lubelski 1918--2018. T. 1: 1918--1944. Lublin -- Warszawa, 2019. 21-71 [in Polish].

17. Informatory (Katolickiego) Uniwersytetu Lubelskiego 1918--1939 [in Polish].

18. Karolewicz, G. Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie mi^dzywojennym. T. 2: Biogramy. Lublin, 1994 [in Polish].

19. W^sowicz, H. Ptaszycki Stanislaw Ludwik. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 2. Lublin, 2018. 235-236 [in Polish].

20. Karolewicz, G. Murat Aleksander, ks. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 2. Lublin, 2018. 79-80 [in Polish].

21. Filipowicz, M. Smolka Stanislaw. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 2. Lublin, 2018. 351-352 [in Polish].

22. Brzuszek, B. Cichowski Henryk OFM. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1. Lublin, 2018. 114 [in Polish].

23. Karolewicz, G. Dragan Marcin Teofil. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1. Lublin, 2018. 170-171 [in Polish].

24. Karolewicz, G. Czuj Jan, ks. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1. Lublin, 2018. 137-138 [in Polish].

25. Misiura, G. Ksi^dz Aleksander Murat -- student historii i duszpasterz polonijny. Studia Polonijne. 2023. 44: 273-292 [in Polish].

26. Nowodworski, W. Bibliografia prac prof. Leona Bialkowskiego. Archiwa, Biblioteki i Muzea Koscielne. 1967. 16: 271-282 [in Polish].

27. Mazur, C. Materialy do bibliografii prac ks. J. Czuja (1886--1957). Miscelanea patristica in memoriam Joannis Czuj. Ediderunt VMyszor et Ae. Stanula. Studia antiquitatis christi- anae. T. 2. Warszawa, 1980. 236-243 [in Polish].

28. Bachulska, H. Bibliografia prac Stanislawa Ptaszyckiego 1877--1934. Archeion. 1934. 12: 59-76 [in Polish].

29. Schletz, A. BibliografiapracKs.JozefaUminskiego. Nasza Przeszlosc. 1958. 18:313-327 [in Polish].

30. Karolewicz, G., Wisniowski, E. Zarys dziejow Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Kunowski, S., Muller, W., Rechowicz, M., Sulowski, Z., Wojt- kowski, A. (Eds.). Ksigga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Lublin, 1969. 269-286 [in Polish].

31. Pawlowska, A.M. Dzialalnosc Towarzystwa Przyjaciol Nauk w Lublinie w latach 1927-- 1939. Teka Komisji Historycznej Oddzialu Lubelskiego Polskiej Akademii Nauk. 2015. 12: 145-165 [in Polish].

32. Magiera, P. Dzialalnosc ks. Jana Czuja w parlamencie Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1922--1935. Studia Sandomierskie. 2020. 27: 109-138 [in Polish].

33. Karolewicz, G. Konecki Roman. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1. Lublin, 2018. 533-534 [in Polish].

34. Karolewicz, G. Chylinski Konstanty. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1. Lublin, 2018. 112 [in Polish].

35. Jemielity, W. Falkowski Czeslaw bp. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1. Lublin, 2018. 216-217 [in Polish].

36. Karolewicz, G. Bialkowski Leon Ignacy. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1. Lublin, 2018. 45 [in Polish].

37. Karolewicz, G. Kossowski Aleksander. Gigilewicz, E. (Ed.). Encyklopedia 100-lecia KUL. T. 1. Lublin, 2018. 549 [in Polish].

38. Misiura, G. Dzialalnosc naukowo-dydaktyczna i archiwalna profesora Aleksandra Kos- sowskiego (1886--1965). Res Historica. 2021. 52: 417-438 [in Polish].

39. Misiura, G. Rossijskij period zhyzni professora Aleksandra Kossowskovo. Petersburgskij istoricheskijzhurnal. 2021. 31 (3): 170-183 [in Russian]. [Мисюра Г. Российский период жизни профессора Александра Коссовского. Петербургский исторический журнал. 2021. № 31 (3). С. 170--183].

Размещено на Allbest.ru