Окружний лист протоігумена Йосифа Моргульця (15.11.1778)

Постановка проблеми

У сучасних умовах відродження аскетичних практик у Чині Святого Василія Великого (далі ЧСВВ) постає необхідність у вивченні духовного досвіду попередніх поколінь. Адже саме в окружних листах протоігуменів Свято-Покровської провінції подавалися відомості про запровадження змін в укладі василіанського чернецтва, яке у розглядуваний період проходило процес модернізації (Stetsyk & Kolpakov, 2019).

Аналіз останніх досліджень. У церковній археографії від находимо в основному листування урядників Чину із Апостольським Престолом (Welykyj & Pidrntchnyj, 1979). Натомість відсутні спеціальні документальні збірки циркулярних (окружних) листів протоігуменів Святопокровської провінції ЧСВВ. Хоча до нашого часу зберігся чималий корпус розглядуваних епістолярних джерел як у рукописному, так і друкованому вигляді (BJ). При написанні загальних досліджень з історії капітул, Чину та монастирів дослідники послуговувалися тільки фрагментарними витягами із цього виду документації (Ваврик, 1958; Lorens, 2014; Wojnar, 1954). Продовжуючи розпочаті нами студії з вивчення листування протоігуменів, пропонуємо для ознайомлення окружний лист Йосифа Моргульця, активного адміністратора Чину (Стецик, 2017).

Мета публікації подати огляд основних нововведень, які запроваджувалися Апостольським Престолом та консультами по монастирях Святопокровської провінції за урядування протоігумена Йосифа Моргульця.

List okolny najprzewielebniejszego Jmci Xiзdza Jozefa Morgulca ZSBM Prowincyi pod tytulem Opieki Najswiзtszey Maryi Panny Prowin cyala, do Przewieleb. Ichmc. Xiзdzy Przelozonych miejscowych, i wszystkich w ogolnosci WW. OO. i BB. Professцw pisany z monasteru Zahorowskiego Dnia 15 listopada S. K. 1778 Roku z woli i rozkazu jegoz w Roku tymze w miesiаcu grudniu w Poczaiowie drukowany

Przewielebnym Monasterow Prowincyi Naszey Przelozonym, i wszystkim Wielebnym w Chrystusie Ojcom i Braci do wladzy Naszey nalezаcym Pokoy Chrystusow. Do powtornego Okolnym Listem Naszym Przewielebnosci i Wielebnosci Waszych odwiedzenia, pobudkа nam jest, czзsciа niektorych potrzebnych rzeczy w pierwszym Liscie niedolozenie, czзsciа nowych tak z Obrad naszych Prowincyalnych, iako i z inаd wyniknienie, czзsciа i naywiзcej, powinnosc szerzаcemu siз po niektorych mieyscach i w niektorych osobach zlemu zapobiezenia, iakie tylko troskliwy przemysl wynalesc, i gorliwa o dobro Zakonne usilnosc podac nam mogа.

Co siз nie dolozenia w przeszlym liscie tycze: to iedyne iest o obowiаzkach, czyli, iak siз zwac zwykly. Obligach na intencyа Prowincyi odprawiac siз maiаcych, za przeszlego ieszcze prowincyalnego turnu na wszystkich teyze prowincyi zakonnikow potrzebnie wlozonych, a na przeszlej Uniowskiej kapitulз potwierdzonych, z Ц tylko odmianа, ze w wprzeszlym turnie wszystcy kaplani po dwie co miesiаc Mszy SS. odprawujаcy, w teraz nieyszym iuz tylko po iedney odprawiac majа: i to iest, cosmy w pierwszym Liscie Naszym pod tytulem: Uwiadomienia, pod liczbа pierwszа wyrazili, bez dolozenia obowiаzku na wszystkich Braci Professow spadlego, aby w kazdym miesiаcu po iednym Paraktysie i po iednym Hymnie «Подь Твою Милость» odprawiali i to iest, co ninieyszym Listem tymze Braci naszym przykazujаc, przelozonym ich usilnie zalecamy, aby o dopelnienie tych obowiаzkow bacznа starannosc mieli.

Co siз zas sriаga do nowych po rozeslanym pierwszym Liscie wyniklych rzeczy: te ze ku dobru, zwlaszcza duchownemu, ku zaszczytowi tudziez Zakonu zmierzajа, zeby w Prowincyi naszey niebyly bezskuteczne, winnismy o nich kazdego z naszych w szczegulnosci, i ogolnie wszystkich uwiadomic.

I. O przywilegiach, laskach i odpustach od S. Stolicy Apostolskiey calemu Zakonowi naszemu na dniu 21 grudnia 1776 roku wiecznemi czasy hoynie nadanych (acz z pomiзdzy nich wiele iest, ktoremi siз Zakon nasz zawsze i nieprzerwanym zwyczaiem przed ninieyszym nadaniem zaszczycal, wolnie, godziwie i waznie onych w zdarzaiаcych siз potrzebach uzywajаc) ktorych ze slowo w slowo dla uniknienia dlugosci Listu tu wciаgac niemozem, tresc ich tylko samа z potrzebnemi warunkami wyrazamy.

Nadana iest moc Proto-Archimandricie i Prowincyalom, a po ich wyszlym Urzзdzie, lub oddaleniu, lub na wyzsze godnosci postаpieniu, na ich mieysce nastepuiаcym, lub ie trzymaiаcym: przdozonym takze mieyscowym spowiednikow dla Zakonnego Zgromadzenia wyznaczaiаcym, rozgrzeszenia, ale tylko przy spowiedzi, przez siebie samych, lub przez wyznaczonych od siebie spowiednikow, swoich Zakonnikow czy to Professow, czy Nowiciuszow, od iakich bаdz grzechow, win, wystзpkow, przed, czy po wstзpieniu do Zakonu popelnionych, a to tyle razy, ile potrzeba bзdzie: i nad to: rozgrzeszenia czyli uwolnienia, takze w samiey spowiedzi od kar Cerkiewnych, to iest klаtwy i innych, tak z prawa iako i od sзdziego powszechnie naznaczonych, aby tylko niebyly do sаdow zewnзtrznych wytoczone, albo Biskupom, Metropolicie, lub S. Stolicy Apostolskiey zachowane, w tym iednak wszystkim S. Stolica chce miec ocalone dekreta co do przypadkow sobie zatrzymanych.

II. Ciz Zakonu, prowincyi, i mieysc przelozeni przez siз, lub przez spowiednikow od siebie wyznaczonych, mogа swoich Zakonnikow przy sakramentalney spowedzi dispensowac, czyli wolnemi ich uczynic od iakich kolwiek nikomu niewiadomych przeszkod (zwanych неправедність, czyli z lacinska: irregularitas) przed wstаpieniem do Zakonu zaciаgnionych, czy to te z iakiego bаdz wystзpku, byle do sаdu niewytoczonego, czy tez z potaiemnego kar Cerkiewnych, censury zwanych, zgwalcenia, wynikaiа: a to tak, ze uwolnieni i do stopni kaplanstwa, i do Urzзdow w Zakonie stanа siз sposobnemi. Nie mogа iednak dispensowac w tych przeszkodach, ktore albo z dobrowolnego mзzoboystwa, albo z zatracenia plodu, albo z znacznego okaleczenia, czyli czlonka iakiego odciзcia, pochodzа.

III. Ciz sami maiа wladzз dispensowania przy spo wiedzi swoich Zakonnikow w przeszkodach wyz rzeczonych potaiemnych po professyi zaciаgnionych, (oprocz wyzey wyiзtych) nie mogа zas tychze uczynic spo sobnemi do Urzзdow i godnosci, do obierania y obrania ich na nie: a to w tym razie, kiedy prawa S. Stolicy Apostolskiey tз niesposobnosc wlozа na nich.

IV. Tak ciz przelozeni, iako i wyznaczani przez nich spowiednicy, mogа swieckich, owszem i duchownych osob w monasterach, lub miзdzy monasterskim ogrodzeniem mieszkaiаcych i do domowey ich familii nale zаcych, i wspol z niemi zyiаcych, spowiadac z mocа rozgrzeszenia pod liczbа pierwszа wyrazonа, i z ostrzezeniem tamze wytkniзtym. Innych zas osob swieckich nie inaczej spowiedzi sluchac, i rozgrzeszac mogа, tylko za uprzedzajаcym biskupow pozwoleniem, po doswiadczeniu zdolnosci otrzymanym.

V. Wszystkim naszego Zakonu kaplanom dana wolnosc odprawiania liturgii pod zimowа porз, iednа lub dwoma godzinami przed zarannа zorzа; a w ktorym kolwiek czasie roku, w iednа godzinз po poludniu.

VI. Wolnosc ludziez w naszych cerkwiach, do ktorych sа przylаczone parochye, w wielki czwartek za pozwoleniem dyecezalnego pasterza, przed liturgiа zwyczaynа, iedney osobney odprawienia.

VII. Wolnosc takze w swoich wlasnosciach i folwarkach modlitewn, czyli kaplic dla samego tylko nabozenstwa, wystawiania; w ktorych by i liturgie za uprzedzaiаcym Proto-Archymandrity lub Prowincyala zezwoleniem, sami tylko Mnisi Bazylianie odprawiac mogli.

VIII. Wolnosc na koniec opatom naszego Zakonu poswiзcenia cerkwi zakonnych, nasienia, lub krwi przez uderzenie wylaniem zmazanych i zelzonych, byleby zaboystwo w nich dopelnione nie bylo.

IX. Ciz opaci na mieyscu biskupow diecezalnych za ich pozwoleniem, mogа na cerkwie albo kaplicy kamien wзgielny i fundamenta obrzаdkiem biskupim blogoslawic.

X. Kaplani Zakonu naszego w przypadku potrzeby i niebytnosci wlasnego parocha, smiertelnie chorym mogа dac tak Sakrament Nayswiзtszy Eucharystyi, jako i Oleiem S. namaszczenia, z tym iednak warunkiem, aby o tym wlasnego chorych parocha pismem swoim iak nayprзdzey obwiescic nie zaniedbali.

XI. Swieccy w monasterach naszych wspol zyiаcy, stol majаcy i sluzаcy, o ktorych wyzey pod liczbа IV dosyc uczyniа przykazaniu o Pas chalnym przyiзciu Nays. Eucharystyi, gdy щ w cerkwiach monasterow, przy ktorych mieszkaiа przyimа.

XII. Gdy ktora y tychze osob umrze, wolno naszym cialo iey pogrzebsc w swoich, czy przy swoich cerkwiach, z ucaleniem iednak tak praw parochial nych, iako i mocy rodzicow, lub opiekunow zmarlego, do obrania mieysca pogrzebienia.

XIII. Kazda, i wszystkie Msze SS. za dusze zmarlych tak zakonnikow, iako i zakonnic naszych w dzien zeyscia ich odprawione, tak tym duszom pomogа, iak gdyby na oltarzu dla wybawienia dusz z czysca uprzywilegio wanym, odprawione byly.

XIV. Na koniec: wszystcy nasi zakonnicy wszystkie odpusty od Pawla V Papieza zakonom lacinskim nadane, a od Urbana VIII listem zaczynaiаcym siз «In supremo Apostolatus» dnia 31 Augusta 1624 roku kongregacyi naszey pozwolone, mogа ratunkowi dusz zmarlych przywlaszczac.

Taz S. Stolica Apostolska nieskаpo dla nas z powierzonego sobie skarbu Cerkwi S. szafmаca, procz odpustow w przeszlym liscie pod tytulem: «Uwiadomienia», pod liczbа ostatniа wzmiankowanych, i z tymze listem na osobnych tablicach rozeslanych, nad to w roku teraznieyszym 1778 na dniu 1 lut ego, i na dniu 7 czerwca, wszystkim naszego zakonu cerkwiom, dla wszystkich oboiey plci wiernych chrystusowych wiecznemi czasy nadala zupelne odpusty, mogаce siз i ratunkowi dusz czyscowych przywlaszczac, to iest: I. w dzien ofiarowania Nayswiзtszey Maryi Panny czyli «Воведенія вь церковь». Odpust zupelny II. w dzien «Богоявленія». Oprocz zupelnego odpustu na tз uroczystosc dawniey pozwolonego, zupelny nad to odpust dla tych wszystkich, ktorzy po szczerey spowiedzi i kommunii S. przytomni bзdа swiзceniu wo dy jordanskiey, bаdz w cerkwiach naszych, bаdz na rzekach, bydz zwyklemu. Dla tych zas ktorzy by bez spowiedzi i kommunii temuz swiзceniu wody przytomni byli, i skruszonym sercem modlili siз. Odpustu lat siedm, i tylez kwadragen.

Pozwolila tudziez taz S. Stolica Apostolska, na dniu 1 lutego roku teraznieyszego, kazdemu w szczegulnosci, i wszystkim zakonu naszego mnichom, aby w dzien 30 maja S. familii, czyli Pokrewienstwu S.O.N. Bazylego W. poswiзcony, i zupelnym odpustem dawniey zaszczycony, odprawiali officium w powszechnosci o wyznawcach, iak u nas zowiа «Служба обща Исповьдникомь»: a to tym czasem, nim wlasciwe teyze S. Familii Choralne nabozenstwo, przez iednego z naszych po slowiensku ulozone, y do S. Stolicy Rzymskiey dla potwierdzenia iuz przeslan o, przeyrzane, uchwalone y wydrukowane bзdzie.

Powtore: obwieszczamy to, co i do scislego zachowania przewieleb nosciom i wielebnosciom waszym podaiemy, zesmy z radnemi naszemi na Podhoreckiey i Milczeckiey obradach, z zywych pobudek, i sprawiedliwych przyczyn ustanowili, i wszystkim naszey prowincyi monasterom ku pilnemu dopelnieniu zalecic osаdzili.

1. Aby wszystcy zakonnicy nasi, tak z urzзdu spowiedzi sluchaiаcy, jako i dotegoz sluchania w czasie potrzeby zazywani, lub do tegoz siз urzзdu sposobiаcy, kazdey cwierci roku przed mieyscowym przelozonym, i tudziez przed zaproszonym na to z bliskiego monasteru lub przelozonym, lub kaznodzieiа, lub tez szkol nauczycielem, z umieiзtnosci i zdolnosci swoiey do sprawowania Sakramentu Pokuty, sprawз z siebie da wali, to iest: examen odprawiali. Consult. Podhorcen. №15.

2. Monastery, albo zadnych kaznodzieiow nie maiаce, albo mniey sposobnemi do kazan opatrzone, ile razy, bаdz u siebie, bаdz z zaproszenia na stronз, doskonalych kaznodzieiow potrzebз miec bзdа, tyle razy o takich z poblizszych monasterow prosic mai% czego tychze przelozeni przez milosc powszechnego dobra odmawiac nie powinni. Consultatio Milczensis №33.

3. Wiadomosciа od wielu mianа wiзcej niz upewnieni jestesmy, o missionarzach naszey prowincyi, ze z nich iedni dlugosciа nadzwyczaynа nauk. Sluchaczom wstrзt do nich czyniа, drudzy nad umiarkowanie wysokim i krzykliwym glosem mowiаc, sily swe zrywajа, i mniey tym krzykiem w sluchaczu pozytkuiа, nizby umiarkowanym glosem z niego dla Boga korzystac mogli. Inni ciаgnieniem nieprzerwanym przez trzy, cztery, y wiзcey czasem tygodni iedney missyi, z skroceniem zycia nadwerзzaiа zdrowie, a przez to Zakonowi, ktoremu ie poswiзcili, krzywdз przynoszа, i poczаtkowym missionarzom do missyi ochotз psuiа: iako iuz tego w kilku osobach doswiad czenie mamy. Dla tego z radа naszа ustanowilismy, a zeby nayprzod nasi, z ktorego bаdz monasteru nie wiзcey na rok missyi odprawiali, iak po cztery, wyiаwszy potrzebз tego nadzwyczaynа. Powtore: zeby kazda missya nie dluzey iak przez niedziel dwie ciаgniona byla. Potrzecie: zeby zwykle codzienne nauki iesli nie krociey, to ani minute nad iednа godzinз niebyly przeciаgnione podlug przepisu w Xiаzcз Methodus Missionum, za przeszlego turnu wydanej. Poczwarte: zeby siз tez nauki missionarskie (co i do kaznodzieyskich sciаgamy) mowily glosem umiarkowanym, i do okolicznosci rzeczy, mieysca, i sil mowiаcego przystosowanym, z oszczзdzeniem tychze do mowienia w dalsze czasy. Kiedy zas iednych o zbyteczne w tych zbawiennych prac ach natзzenie ostrzegamy, latwo siз domyslа drudzy, iakiey sа nagany warci albo za leniwe, albo za zadne missionarskie pracy, a tak za prozne imieniem missionarza szczycenie siз. Consult: eadem N eadem.

4. Rozrzаdzenie o uczeniu S. Theologii w panstwach cesarskokrolewskich dnia 30 kwietnia w tym roku wypadle, a zas dnia 24 maia ogloszone, zeby siз i w naszych tegoz panstwa monasterach zachowalo, wyciаga tego po nas winne monarchom posluszenstwo. Ibidem N18.

5. Sprawy dwoch naszych nie zakonnych Zakonnikow o niewaznosc swoiey professyi z Zakonem zaczзte, do naleznych sаdow wytoczone, i dotаd z niemalym wydatkiem zakonnego grosza toczаce siз, ze coraz zna cznieyszego nakladu pieniзdznego wyciаgaiа. Prawa zas duchowne takowy naklad, w przypadku nic z swego uzywania niemaiаcych powodcow, iakimi sа dway wspomnieni, na Zakon zwalaiа, a kassa nasza podrozna, ile w tym turnie nayubozsza, i do innych nieuchronnych potrzeb zaspokoienia nie wystarczaiаca, cale siз na ten wydatek pociаgnаc niemoze: przeto my do lozenia na to bзdаc przycisnieni, iedyny upatrzylismy i ustanowili sposob, iuz od nayprzewielebnieyszego Proto-Archimandryty oyca naszego pozwolony i potwierdzony, aby kazdy prowincyi naszey monaster do kassy naszey wlozonа na siз rocznа nalezytosc oplacaiаc, nawyz rzeczone sprawy ieden grorz do dziesiзciu groszy, a tym samym ieden zloty polski do zlotych dziesiзciu przykladal, i razem z tаz rocznа skladkа do kassy naszej wnosil i oddawal: w czym mocа ninieyszego listu wszystkie tez monastery nayscisley obowiаzuiаc, przypominamy oraz sciаgaiаcа siз do tey rzeczy ustawз kapituly Uniowskiey, przeszlym listem naszym pod tytulem «Uwiadomienia» pod liczbа 13 na koncu, doniesionа. Consult. eadem N7. [...]

Dan w monasterze Zahorowskim dnia 15 listopada 1778 r. Jozef Morgulec Z.S.B.W. Prowincyal. Korneli Sroczynski Z.S.B.W. Prowincyi sekretarz. Zrodlo historyczne: Biblioteka Jagiellonska w Krakowie, rзkopis 4502, s. 81-88

Размещено на allbest.ru