Цягельнае рамяство на Беларусi

Размещено на http://www.allbest.ru/

ДЗЯРЖАЎНАЯ ЎСТАНОВА

ВЫШЭЙШАЙ ПРАФЕСІЙНАЙ АДУКАЦЫІ

«БЕЛАРУСКА-РАСІЙСКІ УНІВЕРСІТЭТ»

Кафедра «Беларуская, руская і замежныя мовы»

Цягельнае рамяство на Беларусi

рамяство промысел беларусь будаўніцтва

Выканаў: Студэнт аўтамэханічнага факультэта

1 курса групы ПДМ-161

Кручкоў Дзмiтрый Мiхайлaвiч

Кiраўнiк: Фёдарава Н.У.

Магілёў, 2017

Рамяство -- выраб ручным спосабам і простымі прыладамі працы розных прадметаў хатняга ўжытку, адзення, абутку, сельскагаспадарчага інвентару, транспартных сродкаў, прадметаў паўсядзённага выкарыстання.

Рамёствы і промыслы з'яўляюцца найважнейшым аспектам народнай культуры і вытворчай дзейнасці беларусаў. На працягу шматвяковай гісторыі беларускага народа яны ўяўлялі сабой дадатковыя заняткі да сельскай гаспадарцы, які з'яўляўся асноўнай крыніцай існавання.

Пачынаючы з канца XV -- першай паловы XVI стагоддзя рамяство пачынае развівацца як самастойная галіна дзейнасці насельніцтва беларускіх зямель.

Адмена прыгоннага права ў 1861 г. адкрыла спрыяльныя магчымасці для развіцця капіталістычных адносін як у прамысловасці, так і ў сельскай гаспадарцы. Пачынаюць развівацца таварна-грашовых адносіны, пачалі ўкараняцца шматпольная севазвароты, выкарыстоўвацца сельскагаспадарчыя машыны, фарміравацца новыя класы сельскай грамадства: сельскагаспадарчая буржуазія і наёмныя сельскагаспадарчыя рабочыя.

Развіццё капіталізму ў прамысловасці было звязана з прамысловым пераваротам. Характэрнай рысай прамысловага развіцця Беларусі у паслярэформавы перыяд было тое, што разам з развіццём фабрычна-завадскога вытворчасці шырокае распаўсюджванне мелі рамяство і мануфактура, заснаваныя на ручной працы. Гэта было звязана з тым, што ў Беларусі, у адрозненне ад Расіі, не былі выяўленыя карысныя выкапні, неабходныя для наладжвання буйнога прамысловай вытворчасці (нафта, вугаль, жалезная руда).

Пераважалі сярэднія і дробныя прадпрыемствы па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, апрацоўцы драўніны, мясцовых мінералаў.

У прамысловасці важнае месца займалі запалкавыя фабрыкі, папярова-кардонныя, гарбарнае вытворчасць, шклозаводы,вытворчасць цэглы.

З XI па XVIII стагоддзе фармат цэглы, вядома, неаднаразова мяняўся ў залежнасці ад розных абставін. Па памеру цэглы, або дакладней суадносіны трох яе асноўных параметраў - даўжыні, шырыні і таўшчыні - адна з галоўных прыкмет яе датыроўкі.

У залежнасці ад памераў цэглу падзяляюць на аднаручную і дзвюхручную. Гэта вызначаецца тым, ці зможа муляр абысціся пад час працы адной рукой, каб узяць цагліну, або трэба дзве рукі, калі вага цагліны больш за7кг.

У будаўнічай справе Беларусі і суседніх краін у часы Сярэднявечча і пазней назіраліся значныя ваганні ў памерах цэглы, але ў асноўным прасочваецца тэндэнцыя да яе памяншэння. У пачатку ХIХ стагоддзя маламерная цэгла амаль цалкам замяняе вялікапамерную, акрамя хіба толькі пабудоў на мяжы ХІХ-ХХ стагоддзяў у сувязі з модай на неагатычны стыль.

Малы фармат, лічаць шмат якія навукоўцы, мае шэраг перавагаў:

· адначасоваадбываеццасушкаіабпальваннесырцу, паляпшаеццаякасцьвырабу;

· памяншаеццаўдзельнаявагапалівападчасабпалу;

· прыаднолькавайтаўшчыніўкароткайцэглыменейбою, чымудоўгай;

· звыкарыстаннемцэглыменшагапамерусценыатрымліваюццакрыхувузейшыя, штодаеэканоміюўбудаўніцтвебезстратыцеплаправоднасцісценаўбудынка.

Таксама малога фармату патрабуюць адпаведныя гатункі тлустай гліны і той, што кепскасохне.

Галоўная перавага буйнапамернай цэглы - рост вытворчасці працы муляра, бо пры складванні цэглы колькасць аперацый памяншаецца. З'яўленне і пашырэнне ўжывання вялікай цэглы звязаныя з неабходнасцю шпаркага будаўніцтва, але вялікія і хуткія тэмпы працаў звычайна кепска адбіваюцца на іх якасці.

Якасць цэглы заўжды залежыць ад сыравіны. Даследчыкі вылучаюць два асноўныя фактары, якія ўплываюць на яе якасць:

· гатунак гліны (яе тлустасць) і дамешкі (дробны пясок, жвір ды іншае),

· жасць вады, якую выкарыстоўваюць для вырабу цэглы. Вада павінна ўтрымліваць нязначную колькасць розных солей, бо інакш цэгла атрымліваецца крохкая.

У Сярэднявеччы адсутнічалі добрыя дарогі, таму для вытворчасці цэглы імкнуліся выкарыстоўваць мясцовую сыравіну, каб не весці яе здалёку. 3 гэтае прычыны жасць беларускай цэглы, асабліва буйнапамернай, не заўсёды добрая. Часам глінянае цеста кепска перамешанае, дзюркавае наразломах, мае дамешку жвіру і жарствы.

Колер цэглы сведчыць пра якасць яе абпалу і трываласць. Ступені абпалу падзяляюць цэглу на тры групы:

· недапал - недастаткова абпаленая цэгла шэрачырвонага колеру;

· вішнёўка - добра абпаленая цэгла вішнёва-чырвонага колеру;

· клінкер (перапал, або жалязняк) - цэгла, абпаленая да спякання, калі-нікалі да ашклянення, цёмнага, амаль чорнага колеру.

У дапаможніку па будаўніцтве пачатку XIX стагодцзя адзначаецца, што якасная цэгла ў залежнасці ад гліны бывае сіняватага ці цёмна-чырвонага колеру, зрэдку - светла-чырвонага. Пад час удару яна выдае чысты і высокі гук, у вадзе мала змяняе афарбоўку.

Клінкер заўжды шчыльнейшы і цёмны. Напрыклад, сучасная дарожная цэгла, што мае вялікую трываласць, афарбаваная ў цёмна-чырвоны або буры колер. Адзіны недахоп клінкера - ён карабаціцца і кепска кладзецца ў муроўку. Перапаленая цэгла ў ХУ-ХУІ стагоддзях часта выкарыстоўвалася як аздоба для фасадаў.

Візуальны агляд шырокіх бакоў цаглін (навукоўцы называюць іх пасцель) часта дапамагае атрымаць звесткі пра тэхналогію іх вытворчасці. Адбіткі дошак на паверхні цагліны, напрыклад, сведчаць, што ў формы, у якой выраблялася цэгла, было драўлянае дно. Калі пры фармаванні выкарыстоўваўся пясок, то тады дна ў формы не было.

Пачынаючы з XIII стагоддзя на пасцелі беларускай цэглы з'яўляюцца доўгія барозны, праведзеныя пальцамі або (радзей) спецыяльнай прыладай накшталт грабеньчыка. Колькасць барознаў, іх глыбіня, размяшчэнне па-водле стасавання да бакавых граняў цаглін розныя.

Усё гэта кажа пра тэхніку фармавання цэглы, пра канкрэтныя будаўнічыя арцелі. Паверхня цэглы часам захоўвае адбіткі травы, дажджу, чалавечых пальцаў, лапаўрозных жывёл, птушак ды інш. Гэтыя звесткі дазваляюць меркаваць пра ўмовы яе прасушвання да абпалу.

У залежнасці ад формы цэгла бывае розных відаў. Гэта кавалкі пэўных памераў, атрыманых ад яе поўнай формы:

· дзевятка, або трохчвэртка (3/4 звычайнай цагліны),

· палавінка, або шасцёрка (1/2),

· квартка, ці чацвярцінка (1/4),

· бэлечка (1/2), атрыманая пры разломванні цагліны ўдоўж.

Сколатая цэгла пералічаных вышэй відаў ужывалася для паваротаў муроўкі і пры нарошчванні рыштаванняў. Ёю размяжоўвалі ўчасткі муроўкі асобных майстроў.

У шэрагу выпадкаў цэгла ёсць варыянтам, атрыманым ад звычайнай формы прастакутнага паралелепіпеда. Гэта звьгчайная цэгла розных памераў, якая ўжывалася адначасова, а таксама цэгла, у якой адзін з кароткіх бакоў ссечаны (яна называецца фазавай), і спецыяльная фасонная (або профільная).

У сваю чаргу профільная цэгла падзяляецца на канструктыўную і дэкаратыўную.

Канструктыўная выкарыстоўвалася для злучэння асобных элементаў будынка, што знаходзіліся ў розных узроўнях. 3 яе дапамогай ладілі вострыя і тупыя куты.

Дэкаратыўная цэгла таксама мела два варыянты. Да першага належыць цэгла, з якой рабілі дэкаратыўныя элементы будынка (праёмныя ліштвы, гзымсы, нярвюры, ваконныя пераплёты). Да другога - цэгла, што асобна ўводзілася ў муроўку (крабы, асобныя элементы цягаў).

Гісторыю вытворчасці беларускай цэглы можна падзяліць на два перыяды:

· да першага (сярэдзіна ХІ-ХІІ стагоддзе) належыць тонкая цэгла-плінфа

· да другога-буйнапамерная цэгла, якая панавала ў будаўніцтве з XIII па XVIII стагоддзе.

Слова «плінфа» - грэцкага паходжання і трапіла яно да ўсходніх славян у X стагоддзі з Візантыі, калі ў Кіеве збудавалі першую мураваную царкву паводле візантыйскага ўзору.

Будаўнікі XI-XII стагоддзяў працавалі з плінфай двух і болей фарматаў. Прычым адзін быў асноўны, а іншыя складалі 20-30 процентов ад агульнай колькасці.

Выраблялі плінфу ў драўляных формах. Таму адна з пасцеляў была шурпатая і часам мела адбітак дошкі. На шурпаты бок клалі рошчыну, значыць, цэгла клалася роўнай паверхняй уніз.Гэтым, дасягалася лепшае счапленне цаглінаў. Сушылі цэглу перад абпалам пад адкрьпым небам, іншым разам на траве. Абпальвалі ў спецыяльных печах - напольных ці зладжаных у схіле якога-небудзь пагорка, звычайна высокага берага ракі.

На тэрыторыі сучаснай Беларусі рэшткі печаў для абпалу плінфы пакуль не знойдзеныя.У«Жыццяпісе» Еўфрасінці Полацкай даецца апісанне печы для абпальвання цэглы: «... обретеся пещ полна плынф жженых, и уже студеных, крепких зело...». Некалькі печаў ХІІ-ХІІІ стагоддзяў для абпальвання цэглы знойдзеныя пад час раскопак у Смаленску.

Буйнапамерная цэгла трапіла ў Беларусь, верагодна, з Валыні ў другой палове XIII стагоддзя. Самы ранні вядомы нам помнік з такой цэглы - Камянецкая вежа. Першыя знаходкі вялікай цэглы ў Кіеве, куды яе, відаць, прывезлі з Польшчы, звязаныя з рамонтнымі працамі пасля землятрусу 1230 года, калі шматкаменных будынкаў было разбурана або пашкоджана.

Буйнапамерную, або брусковую, цэглу часта называюць літоўскай. Гэты тэрмінз'явіўся ў пісьмовых актах і дакументах XVI стагоддзя Вялікага Княства Літоўскага, якія пісалі на старабеларускай мове. Тады літоўскай называлі цэглу, што ішла на будаўніцтва замкаў. За межы княства тэрмін выйшаў у ХVІ-ХVІІ стагоддзях. У Расіі пра літоўскую цэглу сталі пісаць у другой палове XIX стагоддзя.

Вельмі адметная рыса літоўскайцэглы - падоўжаныя барозны на адным з яе шырокіх бакоў. Праз іх такую цэглу часта называюць «пальчаткай», бо спачатку барознырабілі пальцамі на вільготнай гліне. Баразёнкавая цэгла акрамя Беларусі, Літвы іУкраіны бытавала ў паўночна-ўсходняй Германіі, Польшчы, іншых краінах.

Тэхналогія яе вырабу і абпальвання адрознівалася ад вытворчасці плінфы. Абпальвалі цэглу ў полі (прымітыўны, вясковы спосаб) або ў печах. У 1984 годзе аўтару ў часе археалагічных даследаванняў Мірскага замка пашчасціла знайсці рэшткі напольнай печы пачатку XVI стагоддзя - у ёй абпальвалі цэглу для будаўніцтвазамка.

Майстру дапамагалі некалькі чалавек. Цэглу рабілі на спецыяльным шырокім драўляным стале. Форма ўяўляла сабою дзве збітыя разам прамакутныя скрынкі, акаваныя жалезам, з ручкамі па баках. Цагельнік спрактыкаваным кідком запаўняў іх глінай, потым запіхваў кавалачкі гліны ў куткі формы, а гліняныя рэшткі зграбаў рукою або драўлянай дошчачкай. Ад пальцаў майстра на цагліне часам заставаліся неглыбокія сляды. Пазней заўважылі: калі ў паглыбленні на цэгле трапляе вапна, то муроўка робіцца больш трывалаю.

Пачынаючы з XV стагоддзя некаторыя майстры пачалі наўмысна паглыбляць такія барозны. I рабілі гэта не толькі пальцамі, але і адмысловымі прыладамі накшталт шырокага грэбня. Такая цэгла ХV-ХVІ стагодцзяў знойдзеная ў Горадні.

Набітыя глінай формы памочнікі майстра пераносілі нароўную пляцоўку, часам пасыпаную пяском, і асцярожна вытрасалі цэглу для прасушвання. Праз дзень цагліны ставілі на кант, а потым складалі ў «казлы», дзе яны сушыліся 20-30 дзён. У тыя часы цэглу рабілі і сушылі пад адкрытым небам, недалёка ад жытла цагельніка. Пра гэта расказалі вучоным сляды дажджу і лапаў розных свойскіх жывёл, якія часам прабягалі па раскладзенай сырой цэгле.

Калі сабраць такую цэглу, можа атрымацца калекцыя з адбіткаў лапаў сабак, катоў, свіней, коз, дзікіх звяроў, птушак, якія вадзіліся ў нашым краі ў ХVІ-ХVШ стагоддзях. Адна цагліна ХУІ стагоддзя з Мірскага замка захавала слядок дзіцяці, напэўна, сына ці дачкі тутэйшага цагельніка. У XIX стагоддзі цэглу ўжо ўсюды сушылі ў драўляных буданах, і адбіткі на ёй назаўсёды зніклі.

Цэгла-пальчатка першапачаткова займела барозны ў выніку тэхналагічнай спецыфікі (у XIV стагоддзі яны былі неглыбокія і зусім невыразныя), а потым асобныя арцелі цагельнікаў, шануючы традыцыі і дбаючы пра дадатковы эфект счаплення, свядома рабілі баразёнкавую цэглу.

У Беларусі і ў Літве ў адрозненне ад Польшчы цэгла-пальчатка існавала да канца XVIII стагоддзя. З яе збудаваная ў 80-х гадах таго ж стагоддзя ратуша ў Шклове.

Хутчэй за ўсё цэглу з роўнай паверхняй рабілі ў гарадах, дзе яна карысталася вялікім попытам. Гарадскія цагельнікі раней сталі дастасоўваць для яе апрацоўкі роўную дошчачку (ці калі-нікалі грабеньчаты інструмент). Адбіткі пальцаў, асабліва на цэгле XVI-XVII стагоддзяў, часта сведчаць правясковую, невялікую местачковую ці гарадскую вытворчасць для нейкай адной пабудовы. Большасць замкаў, напрыклад, складзеная такой цэглы.

Цэгла-пальчатка XIII - першай паловы XIV стагоддзя мае памеры, падобныя да валынскай цэглы. Так, сярэднія памеры цэглы з Камянецкай вежы 26,5x13,5x8 см. Падобная цэгла знойдзеная пад час раскопак у Брэсце і Тураве ў пластах другой паловы XIII стагоддзя. З цэглы падобнага фармату (27-28x12-13x7-8 см) у першай палове XIV стагоддзя пабудаваная царква на тэрыторыі Наваградскага замка.

На працягу XIV стагоддзя валынскія традыцыі затухаюць, з'яўляецца буйнапамерная цэгла таўшчынёю 10-10,5 см. Яна, верагодна, трапіла ў Беларусь з Германіі праз Лівонію і Польшчу. Тым часам князь Гедэмін, які ўмацоўваў заходнія межы Вялікага Княства Літоўскага, звярнуўся праз рыжскіх гандляроў да ганзейскіх гарадоў з запрашэннем у краіну розных рамеснікаў, у тым ліку муляраў. Разам з паўночна-ганзейскімі майстрамі, магчыма, прыехалі ірыжскія: натой час Рыга лічылася кузняй архітэктурных кадраў. Магчыма, яны ўдзельнічалі ў будаўніцтве аднаго з першых мураваных замкаў Беларусі - замка-кастэля ў Лідзе (30-я гады XIV стагоддзя).

Будаўнікі замка выкарыстоўвалі цэглу памерам 31x15x10 см. Даўжыня лідскай цэглы адпавядае даўжыні цэглы, з якой будавалі горад Рыгу. У пачатку XIV стагоддзя яна была роўная 30 см, а ў сярэдзіне XIV стагоддзя дасягала 31-32 см. У адрозненне ад цэглы XIII стагоддзя, якая мела на паверхні даволі глыбокія барозны, большасць цэглы з Лідскага замка з гладкаю паверхняй. Гэтая асаблівасць уласцівая для замка ў Медніках (зараз Медынінкай у Літве), пабудаванага ў першай палове XIV стагоддзя. Уся цэгла з Крэўскага замка (мяжа ХІІІ-ХІУ стагодцзяў), ж паказалі нашыя даследаванні, мела толькі роўную паверхню. У XIV стагоддзі ў замкавым будаўніцтве ўжывалася цэгла і меншых фарматаў.

На працягу XV стагодцзя фармат цэглы паступова змяняўся. На перабудову Прачысценскай царквы ў Горадні (першая палова - сярэдзіна XV стагоддзя) узялі цэглу-пальчатку памерам 27,5x12-13x8-8,5 см. На яе паверхні маецца шмат шырокіх барознаў (да 5), зробленых адмысловай прыладай.

Цагельнае будаўніцтва расквітнела ў Беларусі ў XVI-XVII стагоддзях. Калі раней цагляных будынкаў было няшмат, і тое пераважна ў вялікіх гарадах, дык гэтым часам яны з'яўляюцца ў многіх мястэчках, прыватна-ўласніцкіх гарадах і рэзідэнцыях магнатаў і буйной шляхты. У гарадах ствараюцца цэхі муляраў, вытворчасць цэглы становіцца іх манаполіяй. Акрамя таго, цэглу вырабляюць у вёсках і не толькі дзеля сябе, але і на патрэбу гораду. Крыху пазней пачынаюць працаваць і манастырскія цагельні. Таму цэгла вялікіх фарматаў і розных памераў сустракаецца даволі часта.

У пачатку XVI стагоддзя на тэрыторыі Беларусі разгарнулася шырокае замкавае будаўніцтва. Гэта натуральным чынам спрыяла павелічэнню вытворчасці цэглы. Значна павялічыўся і яе фармат, які зноў наблізіўся да параметраў цэглы першай паловы XVI стагоддзя. Так, напрыклад, сярэдні памер цэглы з Мірскага замка, збудаванага тым часам, роўны 29,5-30x14,5x9-9,5 (да 10) см. Сустракаецца цэгла і іншых фарматаў, але яе менш (28-28,5x14x8,5-9,5 см і 29,5-30x15,5-16х 9-9,5 см). Відаць, яе рабілі ў розных цагельнях і розныя майстры. Мірская цэгла чырвонага колеру, мае слабыя, неглыбокія барозны. На некаторых цаглінах можна заўважыць адбіткі дажджавых кропляў ці сляды ад лапаў жывёлы.

Культавыя будынкі XVI стагоддзя будуюць з цэглы меншых памераў.

У сярэдзіне XVII стагоддзя каменнае замкавае будаўніцтва спыняецца. Тоўстая цэгла таксама знікае з палацавага, культавага і грамадзянскага дойлідства. У другой палове ХVІІ стагоддзя таўшчыня цэглы складае 5-5,5 см, яна нагадвае старажытную плінфу. Разам з памяншэннем таўшчыні павялічваюцца да 30-31 см даўжыня і да 15-16 см шырыня цэглы. Прычым розніца ў даўжыні цэглы аднаго фармату часам дасягае 3-3,5 см, што абумоўлена пераходам на тынкаванне фасадаў будынкаў.

Магілёўская цэгла другой паловы XVII стагоддзя мае ярка-чырвоны колер, гліняная маса яе добра перамешаная і ўтрымлівае дамешку дробнага пяску. Характэрная яе асаблівасць - неглыбокія барозны, размешчаныя не паралельна бакавым граням цагліны, а наўскос, пад вуглом 45 градусаў. Колькасць барознаў - ад 3 да 4. Падобная цэглазнойдзеная ў Мсціславе, у пластах XVII - першай паловы XVIII стагоддзя.

Тонкая цэгла таўшчынёю ад 4,5 да 6 см ужывалася тым часам і ў іншых беларускіх гарадах. Яна вядомая ў Мінску, Пінску і Наваградку. Напрыклад, пры раскопках дамініканскага касцёла ў Мінску знойдзеная цэгла памерам 27x13,5x5,5 і 23x11,5x4,5 см.

У XVIII стагоддзі таўшчыня цэглы зноў павялічваецца і дасягае 7-8 см. Гэтым разам з цэглай-пальчаткай пачынае ўжывацца цэгла з роўнай паверхняй, асабліва ў другой палове ХVІІІ стагоддзя.

У ХІ-ХVПІ стагоддзях існавала яшчэ і фасонная цэгла. Такую цэглу XII стагоддзя часта называюць лекальнай плінфай. Яна ішла на выкладку скругленых кутоў вонкавых лапатак, парталаў, слупоў, паўкалонак ды інш. Форма яе самая розная: трапецыя, прамакутная цэгла з паўкруглым канцом, цэглаз адным скругленым кутом (у чюрць круга), цэгла ў форме паловы васьмігранніка, праса і нават круглая, з адтулінай пасярэдзіне.

З XIII па XVIII стагоддзе ўжывалася і спецыяльная буйнапамерная фасонная цэгла: стрэлападобнай формы для выкладання кантаў нярвюраў, разнастайных узораў для паўкалонак, нішаў, аркатурных паясоў, ваконных і дзвярных праёмаў ды іншых элементаў цагляных будынкаў. Узоры яе знойдзеныя ў культурных пластах Лідскага, Крэўскага і Мірскага замкаў, у Горадні, Мінску, Наваградку, Віцебску, Полацку, іншых населеных пунктах. Найбольш пашыранымі спосабамі вырабу такой цэглы былі фармоўка і абсклюдаванне (абразанне цагліны-сырца звычайнай формы спецыяльным нажом дзеля надання ёй патрэбнай формы). Напрыклад, профільную цэглу Сынковіцкай царквы і Мірскага замка спачаткувыразаліз сырца, апотым абпальвалі. Нярвюрная цэгла з Лідскага, Крэўскага, Гродзенскага і Віцебскага замкаў фармавалася адразу.

Упершыню буйна памерная фасонная цэгла выкарыстаная ў муроўцы Камянецкай вежы. З яе выкладзеныя розныя элементы дэкору і гатычнае скляпенне верхняга паверха. У перыяд росквіту цаглянага будаўніцтва з'яўляюцца самыя розныя формы такой цэглы. У Германіі гэта адбываецца ў сярэдзіне XIV стагоддзя. Тое сама можна сказаць пра Беларусь і Літву.

Некаторая цэгла ХІ-ХVІ стагодцзяў мае на сваёй паверхні знакі (пукатыя выявы, малюнкі якіх былі выразаныя ў драўляных сценках формы), клеймы (выявы, уціснутыя ў гліняную масу сырцу спецыяльным штампам), меткі і выявы, зробленыя на цэгле пальцам або нейкім вострым прадметам. Сімволіка разнастайных выяваў у шэрагу выпадкаў звязаная са спецыфікай цагельнай вытворчасці ў тую ці іншую эпоху, але сэнс клеймаў і знакаў, асабліва на плінфе, да сённяшняга часу не вытлумачаны. Большасць даследчыкаў лічаць іх знакамі майстроў-цагельнікаў, частка - знакамі замоўцаў плінфы (пукатыя адбіткі).

Скарачэнне колькасці знакаў і клеймаў на беларускай цэгле ў ХV-ХVІ стагоддзях, магчыма, звязана са з'яўленнем цэхаў муляраў і цагельнікаў, калі на прадукцыі ставіўся толькі знак цэха, а некожнага асобнага майстра. У ХVІІ-ХVІІІ стагоддзях знакі і клеймы на цэгле канчаткова знікаюць.

Абпальвалі цэглу або ў полі, або ў печы.

Пры канцы XVIII стагоддзя ў Беларусі з'явіліся першыя цагельныя заводы. Да 1917 года яны належалі прыватным уладальнікам. Прадукцыю пазначалі спецыяльнымі клеймамі, на якіх можна было прачытаць імя ўладальніка або назву фірмы, што выпускала цэглу ці дахоўку. Гэтая традыцыя захавалася на тэрыторыі Заходняй Беларусі да 1939 года. У БССР усе дзяржаўныя цагельныя заводы таксама пазначалі вырабы заводскімі клеймамі.

Размещено на Allbest.ur