Гісторыя Я. Лёсік

Сам Язэп Лёсік паўгода чакаў у мінскай турме ДПУ “прыгавору”. Судовы працэс над Лёсікам і іншымі дзеячамі намячаўся на люты 1931 года. Але так і не сабраўшы прычын і падстаў для абвінавання яго ў нацдэмаўскай дзейнасці Лёсіка і іншіх дзеячэй вырашылі саслаць у парадку адміністацыйнага пакарання ў Паволжа.Язэп Юр'евіч атрымаў пяць гадоў ссылкі ў Саратаўскую губерню.[8;106]

Ванда Лявіцкая з маці і дзецьмі накіравалася ў дарогу.З пачатку Лёсікі спыніліся у паволжскім горадзе Камышын, але работы для Язэпа там не знайшлося. Сям'я перабралася ў суседні Нікалаеўск, где Язэпу Лёсіку прапанавалі выкладаць рускую мову і літаратуру ў мясцовым педагагічным тэхнікуме.

Пасля ссылкі Язэп Лёсік думаў вяртацца ў Мінск, яшчэ будучы ў ссылкі ён атрымлівае дазвол ад саратаўскіх турэмных улад на паездку ў Мінск , каб пахадайнічаць аб вяртанні на радзіму. Ездзіў ён два разы, аднак у першы раз яго нікто нават не захацеў і выслухаць. У другі прыезд у Лёсіка на руках была папера за подпісам Калініна, у якой гаварылася , што ён і ягоная сям'я могуць пераязжаць у любое месца, аднак у сталіцы яму адказалі, сказаў , што ні ў Мінску , ні ў іншых кутках Беларусі яму месца няма.

Толькі на невялічкай станцыі Злынка Лёсіка пагадзіліся прыняць выкладчікам рускай мовы ў мясцовую школу. Тут закончылі вучобы і дзеці. Але праца ў школе Язэпа Лёсіка не здавальняла і сям'я зноўку сабралась у дарогу ў горад Актарск Саратаўскай вобласці, дзе яму прапанавалі месца выкладчыка ў педагагічным тэхнікуме. Там і знайшлі яго ў чарговы раз арыштанты НКУС…Зноў был праведзен вобыск, зноў забралі шмат чаго, у тым ліку рукапіс падручніка які гатовіў Лёсік для вучылішчаў “Русский язык. Синтаксис”.

Два з паловай гады прасідзеў на гэты раз Язэп у турме. У 1940 годзе ён перадаў сям'е паштоўку “Жывіце без мяне…Ваш тата”. Памёр Язэп Лёсік ад туберкулёзу у саратаўскай турме №2.[8;107]

Ванда Антонащна Лявицкая паставила перад сабой цяжкую мэту : дабицца афицыйнай рэабилитацыи мужа. Прыехаў у Минск яна найперш паспяшалася у Пракуратуру БССР. Ёй сказалі, што адкажуць пісьмова і сапраўды яна атрымала ліст у якім было напісана, што осужден ён быу верна і в реабілітаціі адказана. [8;108]

Рэабілітавалі Язэпа Лёсіка толькі 10 чэрвеня 1988 года. А ў маі 1990-га пастановай Савета Міністраў рэспублікі Я.Ю.Лёсік адноўлены ў званні акадэміка Акадэміі навук Беларусі. [7;67]

Заключэнне

Лёс Язэпа Лёсіка-пераменлівы , багаты на нечаканасці-ніколі не быў лёгкім і бестурботным. Нялёгкі таму, што нарадзіўся Я.Лёсік у складаную эпоху перамен, войнаў, рэвалюцый, і таму, што ўсё жыцце аддаў справе станаўлення , удасканалення і дальнейшага развіцця беларускай мовы.

У сярэдзіне 20-х гг наша рэспубліка займала вядучае месца ў краіне ў галіне асветы, культуры і навукі. У больш чым сямі тысячах школ вучілася 1 мільён 256 тысяч дзяцей, у вышэйшых установах і на рабочых факультэтах - 22 тысячы студэнтаў.Беларусь мела 1600 навуковых работнікаў, з іх 150 -прафесароў. Усяму гэтаму спрыялі і Лёсікавы падручнікі і вучэбныя дапаможнікі.

Ён, адзін з першых акадэмікаў-мовазнаўцаў, зрабіў вялікі ўклад у развіцце беларусістыкі і пакінуў адметны след у гісторыі. Язэп Лёсік адын з тых, хто сфармуляваў многія рекамяндацыі па культуры мовы , якімі беларускае мовазнаўства карыстаецца і сёння. Як кваліфікаваны спецыяліст звярнуў увагу на асаблівасці перадачы запазычаных слоў па-беларуску. Яму належыць таксама распрацоўка шматлікіх праблем правапісу складаных слоў. І тут ён быў у ліку першых. Нарэшце , надзвычай грунтоўна займаўся пытаннямі граматычнай нармалізацыі беларускай літаратурнай мовы. Вядомы і як дыялектолаг. Не меньшую цікавасць уяўляюць і нататкі па пытаннях гісторыі беларускай мовы, дзе ён даследаваў графіка-правапісныя, фантастычныя, марфалагічныя і сінтаксічныя асаблівасці юрыдычных дакументаў. У публіцыстыцы асноўную ўвагу ўдзяляў праблемам незалежнасці і нацыянальна-культурнага адраджэння Беларусі.

Безумоўна ён быў сапраўдным патрыётам, жадаў зрабіць толькі добрае для сваей краіны і многім краіна яму абавязана.

Апошнімі словамі Язэпа Лёсіка да родных былі: “Жывіце без мяне…” Ён звяртаўся не толькі да родных , але і да ўсіх беларусаў. Заклікаў жыць. Рэабілітаваны вучяоны ў 1988 годзе , адноўлены ў званні акадэміка АН Беларусі ў 1990г. Ён быў і застаецца выдатным мовазнаўцам, цалкам адданым справе развіцця і папулярызацыі беларускай мовы і беларускай культуры.

Літаратура і крыніцы

1. Лёсік Язэп (Іосіф) Юр'евіч (06.11.1884-1940): [беларус. мовазнавец] // Беларуская ССР: кароткая энцыкл.: [у 5 т.] / рэдкал.: І.П. Шамякін (гал. рэд.) [і інш.]. - Мiнск, 1981. - Т. 5. -467 c.

2. Язеп Лёсик // Белорусская ССР: Краткая энциклопедия в 5 т. / Ред. колл.: П. У. Бровка и др. -- Мн.: Гл. ред. Белорус. Сов. Энциклопедии, 1981. -- Т. 5. Биографический справочник. -- 740 с.

3. Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5-і т. Т. 3. Карчма -- Найгрыш / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. -- Мн.: БелСЭ, 1986. -- 751 с.

4. Токарев, Н.В. Академия наук Белорусской ССР: годы становления и испытаний (1929-1945) / Н.В. Токарев; АН БССР, Ин-т истории; под ред. В.А. Полуяна. - Минск: Наука и техника, 1988. -182 c.

5. Багдановіч, І. Гэтага слаўнага пісьменніка чакае яшчэ слаўнейшая будучыня: (аб Я. Лёсіку) / І. Багдановіч, А. Жынкін // За передовую науку. - 1990. - 4 мая.

6. Запрудский, С.Н. Человек из прошлого, или почему трудно стирать “белые пятна” в истории белорусского языкознания / С.Н. Запрудский // Неман. - 1991. - С. 180-190.

7. Лесик, Язэп (Иосиф Юрьевич) // Возвращенные имена: сотрудники акад. наук Беларуси, пострадавшие в период сталинских репрессий / Акад. наук Беларуси; сост. Н.В. Токарев; под ред. А.С. Махнача. - Минск, 1992. --120 c. - URL: http://www.ihst.ru/projects/sohist/repress/belan.pdf ( дата обращения 14.09.2016)

8. Мяснікоў, А.Ф. Нацдэмы: лес і трагедыя Фабіяна Шаншыра, Усевалада Ігнатоўскага і Язэпа Лёсіка / А.Ф. Мяснікоў; прадм. Б.Сачанкі. - Мінск: Беларусь, 1993. - 108 с.

9. Лёсік Язэп Юр'евіч // Беларуская мова: энцыклапедыя / пад рэд. А.Я. Міхневіча; рэдкал.: Б.І. Сачанка (гал. рэд.). [і інш.]. - Мінск, 1994. --655c.

10. Лёсік Язэп // Беларускія пісьменнікі: бібліягр. сл.: у 6 т. / Ін-т літ. ім. Я. Купалы АН Респ. Беларусь, Беларус. Энцыкл.; пад рэд. А.В. Мальдзвіса; рэдкал.: І.Э. Багдановіча [і інш.]. - Мінск, 1994. - Т. 4. --522 c.

11. Антон Лёсік. З жыцця Язэпа Лёсіка// На суд гісторыі: Успаміны, дыялогі / Уклад. Б. І. Сачанка. Мінск: Мастацкая літаратура, 1994 .

12. Лёсік Язэп // Беларусь: энцыкл. давед. / Беларус. Энцыкл.; рэдкал.: Б.І. Сачанка (гал. рэд.). [і інш.]. - Мінск, 1995. --799 c.

13. Лёсік Язэп (Іосіф) Юр'евіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. / Беларус. Энцыкл.; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.). [і інш.]. - Мінск, 1997. - Т. 4. --432 c.

14. Наука Беларуси в XX столетии / НАН Беларуси, Комис. по истории науки; редкол.: Н.А. Борисевич (пред.) [и др.]. - Минск: Белорус. наука, 2001. - 1006 с.

15. Сяргей Запрудскі. Неюбілейныя думкі з нагоды юбілейных выданняў мовазнаўчай спадчыны//Беларускі гістарычны агляд.-2003.-Т.10.-Сш.1-2.-С.319-352. - URL: http://bha.knihi.com/10/zapr10.htm (дата обращения 16.09.2016)

16. Будзько, І.У. Язэп Юр'евіч Лёсік: да 120-годдзя з дня нарадж. / І.У. Будзько // Беларуская лінгвістіка / НАН Беларусі, Ін-т мовазнаўства ім. Я. Коласа; рэдкал.: А.А. Лукашанец (адк. рэд.) [і інш.]. - 2004. - Вып. 54.

17. Лёсік, Язэп (Иосиф) Юрьевич // Республика Беларусь: энциклопедия: в 6 т. / редкол.: Г.П. Пашков (гл. ред.) [и др.]. - Минск, 2007. - Т. 4. --432 c.

18. Лёсік, Язэп (Іосіф) Юр'евіч // Минская область: энциклопедия: в 2 т. / редкол.: Г.П. Пашков (гл. ред.) [и др.]. - Минск, 2007. - Т. 2. --778c.

19. Мяснікоў, А.Ф. Язэп Лёсік: выгнаннік сваёй айчыны /А.Ф. Мяснікоў // Сто асоб беларускай гісторыі: гіст. партрэты. - Мінск, 2009. --343 c.

20. Хвіланчук, Ю. Навуковая дзейнасць Язэпа Лёсіка ў перыяд станаўлення нацыянальнага мовазнаўства / Юлія Хвіланчук // Роднае слова. - 2014. -- № 4.- C.41-43.

Размещено на Allbest.ru