Гісторыя Беларусі

Размещено на http://www.allbest.ru/

Пытанні

1. Перыяд трэцячэрвеньская манархіі у Беларусі

2. Сацыяльна-эканамічнае развіццё у пачатку XX ст

3. Першая сусветная вайна у Беларусі. Становішча на усходняй прыфрантавой і заходняй акупаванай тэрыторыі

4. Дайце вызначынне наступных паняццяу

1. Перыяд трэцячэрвеньская манархіі у Беларусі

манархія беларусь вайна земства

Перыяд нацыянальнага самасцверджання беларусау (1905-1914)

Няудалыя нацыянальна-вызваленчыя паустанні палякау быццам дэскрыдытавалі сябе. Беларускія патрыёты у пошуках новага шляху для свайго народа прыйшлі да сацыялістычнай дактрыны і рэрэарыентацыі з Польшчы на Расію. Спеу усерасійскі выступ бедных супраць багатых (сацыялістычная рэвалюцыя). Растрэл шэсця пецярбургскіх працоуных з сем'ямі 9 студзеня 1905 г. сатрос усю краіну. Хваля сутычак і мітынгау пратэсту ахапіла і гарады Беларусі, Працоуныя пачалі вясновы наступ на прадпрымальнікау і дамагліся падвышэнні заробку і скарачэнні працоунага дня да 9-10 гадзін.

Улетку 1905 г. назірауся уздым працоунага і сялянскага руху. У жніуні цар апублікавау закон пра скліканне дарадчай Думы, падрыхтаваны Міністрам унутраных спрау Булыгиным. Па гэтым законе працоуныя і іншыя твары, якія працуюць па найманні, не атрымлівалі выбарчага права. Лібералы пагадзіліся удзельнічаць у выбарах. Усе партыі сацыялістычнай арыентацыі байкатавалі выбары у Думу.

У кастрычніку 1905 г. краіну ахапіла усерасійская стачка. У Беларусі у выніку стачкі была паралізавана уся чыгунка. У разгар гэтай стачкі, 17 кастрычніка 1905 г., цар падпісау маніфест, у якім народа былі абяцаны воля слова, зборау, звязау, а таксама скліканне заканадаучай Думы. У гэта ж час улады перайшлі да рэпрэсій. 18 кастрычніка па узгадненні з губернатарам П. Курловым у Менску на прывакзальным пляцы быу расстраляны дваццацітысячны мітынг. У выніку да 100 чалавек было забіта, каля 300 паранена. У адказ эсэры вырашылі правесці шэраг тэрарыстычных актау. Эсэр І. Пуліхау здзейсніу няудалы замах на П. Курлова і быу расстраляны.

Пасля маніфеста 17 кастрычніка ліберальная буржуазія стала актыуна падтрымліваць царызм. У канцы 1905 г. была створана партыя «Зьвяз 17 кастрычніка» («октябристы»). Яна падтрымлівала царызм і яго праграму, выступала за неабходнасць захавання адзінства Расіі. «Октябристы» дапушчалі магчымасць даць некаторую аутаномію толькі Фінляндыі. У лістападзе 1905 г. лібералы стварылі Канстытуцыйна-дэмакратычную партыю (кадэты). Яны выступалі за канстытуцыйную манархію, выкуп часткі абшарніцкай зямлі сялянамі, дэмакратычныя волі, але супраць права народау на нацыянальнае самавызначэнне. Прауда, у яе праграме было абяцана даць аутаномію Царству Польскаму. Шырокай падтрымкі дзейнасць кадэтау у Беларусі не атрымала. Да вясны 1906 г. невялікія групы кадэтау аформіліся толькі у Магілёве і Пінску. Саюзніцай кадэтау выступала Канстытуцыйна-каталіцкая партыя Літвы і Беларусі , якая была створана у канцы 1905 г. па ініцыятыве віленскага каталіцкага біскупа Э. Роппа. Вельмі правыя сілы утварылі «Звяз рускага народа», чальцоу якога пачалі зваць «чарнасотнікамі». У канцы 1905 г. - пачатку 1906 г. черносотенные арганізацыі аформіліся у Менску, Гомелі, Віцебску, Пінску.

Маніфест 3 лістапада 1905 г., у адпаведнасці з якім спынялася збіранне выкупных плацяжоу, не супакоіу сялян. У лістапада-снежні 1905 г. адзначаны уздым сялянскага руху: у кастрычніку зарэгістравана 54 выступы сялян, у лістападзе - 154, у снежні - 286. У гэта ж час адбыліся хваляванні у войскі. Выступы салдатау адбыліся у Віцебску, Гародня, Бабруйску, Баранавічах, Брэсце, Магілёве. Снежаньскае узброенае паустанне у Маскве знайшло вызначаны водгук у Гомелі, Пінску, Мазыры, Баранавічах. У Менску 8 снежня пачауся усеагульны страйк, якой кіравала кааліцыйная рада. У ноч на 9 снежня у Менску былі арыштаваны 17 актыуных рэвалюцыйных дзеячау. Горад і губерня былі абвешчаны на становішчы надзвычайнай аховы, зачынена газета «Пауночна-заходні край». Пачауся перыяд паступовага спаду рэвалюцыі.

Палітыка і тактыка царызму, агульнарасійскіх і нацыянальных партый у перыяд спаду рэвалюцыі 1905 - 1907 гг.

Адступ рэвалюцыі суправаджалася карнымі экспедыцыямі, растрэламі, звальненнямі. Для адцягнення увагі ад рэвалюцыйных падзей былі скарыстаны выбары у Дзяржауную Думу. 11 снежня 1905 г. быу апублікаваны новы выбарчы закон, па якім перавага на выбарах было забяспечана абшарнікам і буржуазіі. Лібералы заклікалі грамадзян да удзелу у выбарах. Бальшавікі, эсэры, Бунд, падтрымалі тактыку байкоту Думы. Прадстаунікі габрэйскай «Паолей - Цион» і сіяністау-сацыялістау блакаваліся з кадэтамі. Меншавікі занялі палавіністую пазіцыю: яны адпрэчвалі выбары дэпутатау, але згодны былі прыняць удзел у выбарах упаунаважаных і выбарнікау для стварэння органау «рэвалюцыйнага самакіравання» на месцах.

Беларускі сацыялістычны гмах на II з'ездзе у студзені 1906 г. прыняла новую праграму. Канчатковай мэтай гмаха была замена капіталізму сацыялізмам, прыватнай уласнасці - грамадскай. Ажыццяуленне зямельнай рэформы злучалася са звяржэннем царызму. Па іх праграме зямлёй павінны распараджацца зямельныя фонды, каб кожны мог узяць зямлю у пажыццёвае карыстанне. Самадзяржауе у Расіі павінна быць заменена федэратыуна -дэмакратычнай рэспублікай з культурна-нацыянальнай аутаноміяй для нацыянальных меншасцяу. Абгрунтоувалася патрабаванне аутаноміі для Беларусі з мясцовым соймам у Вільню. БСГ далучылася да тактыкі байкоту.

Аднак з-за спаду рэвалюцыі сарваць выбары не атрымалася. З 36 дэпутатау ад пяці заходніх губерняу 29 прайшлі у Думу ад кадэцкай партыі пры падтрымцы Канстытуцыйна-каталіцкай партыі, сацыялістау і «Звяза дасягнення раунапрауя габрэяу у Расіі». З сямі іншых дэпутатау пяць адносілі сябе да беспартыйных, адзін - да сацыял-дэмакратам і адзін - да правых. Цэнтральнае месца у працы Думы заняло аграрнае пытанне. У Думе была створана фракцыя «трудавікоу», якая складалася з сялян і народніцкіх элементау. Яна унесла законапраект, які патрабавау перадачы у агульнанародны зямельны фонд усіх казённых, удзельных, кабінетных, царкоуных, а таксама абшарніцкіх і іншых прыватных земляу, якія перавышалі усталяваную для дадзенай мясцовасці працоуную норму. Зямля усенароднага фонду павінна была перадавацца у карыстанне сялянам па так званай працоунай ці спажывецкай норме. Законапраект быу падпісаны і некаторымі прадстаунікамі беларускіх губерняу. Аднак абсалютная большасць дэпутатау-сялян з Беларусі не падтрымала праграму нацыяналізацыі зямлі і урауняльнага землекарыстання.

Дума прыняла пастанову, у якім падкрэслівалася, што яна ад прымусовага адчужэння прыватных земляу не адступіць. У сувязі з гэтым 9 ліпеня 1906 г. Мікалай II выдау указ пра роспуск I Думы і скліканні II Думы 20 лютага 1907 г. Урадавы блок на выбарах у беларускіх губернях ішоу пад сцягам «Рускага ускрайкавага звяза», створанага у кастрычніку 1906г. Гэты блок выступау за «адзіную і непадзельную Расію». На выбарах у Беларусі перамаглі дзве шавінісцка-клерыкальныя групоукі: руская октябристско-черносотенная і польская автономистская. Кожная з іх адмауляла існаванне беларускага этнаса. Левыя партыі у Беларусі на выбарах патрывалі паразу. У Думу ад беларускіх губерняу былі абраны 14 правых, 7 октябристов, 7 чальцоу польскай правай партыі «Народных дэмакратау» і 7 беспартыйных. Аднак у цэлым па краіне склад II Думы апынууся больш радыкальным, чым I Думы. Указам Мікалая II ад 3 чэрвеня 1907г. II Дзяржауная Дума была распушчана. Адначасова быу зменены выбарчы закон, які яшчэ у большай ступені абмяжоувау правы працоуных і сялян і забяспечвау панаванне у Думе абшарнікау і буйнай буржуазіі. Па істоце гэта быу дзяржауны пераварот.

Ва умовах спаду рэвалюцыі беларускія нацыянальныя лідары былі змушаны шукаць магчымасці для легальнай дзейнасці. Галоуным кірункам стала культурна-асветная праца, легальны беларускі друк. У верасні 1906 г. у Вільню пачала выходзіць першая легальная газета на беларускай мове «Наша дзель». Афіцыйнымі рэдактарамі сталі кіраунікі БСГ І. Луцкевіч, Ф. Умястовский. Усяго выйшла 6 нумароу. Апошні нумар - 18 снежня 1906 г. У «Нашай дзелі» друкаваліся як палітычныя артыкулы, так і мастацкія творы. У студзені 1907 г. рашэннем Віленскай судовай палаты газета была забаронена. У лістападзе 1906 г. кіраунікі БСГ арганізавалі выданне новай легальнай газеты «Наша ніва», якая у далейшым згуляла вылучную ролю у развіцці нацыянальнай культуры. Улетку 1907 г. адбылася апошняя канферэнцыя БСГ, якая прыняла рашэнне пра яе роспуск. Актывісты і кіраунікі БСГ аб'ядналіся вакол рэдакцыі «Нашай нівы». Значная заслуга у развіцці беларускага нацыянальна-культурнага руху, у распаусюдзе нацыянальнай асветы прыналежыць кнігавыдавецкаму таварыству «Зазірне сонца і у наша вакенца». Заснавана яно было прафесарам Б. Эпімах-Шапілам у Пецярбургу у 1906 г. У 1906 г. яно выдала кірыліцай і лацінкай кніжку «Беларуская чытанка, ці Першая навука чытання» К. Каганца і «Першае чытанне для дзетак беларусау» Э. Пашкевіч (Цёткі). У 1907 г. былі выдадзены «Дудка беларуская» Ф. Багушэвіча і паэма А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш» у перакладзе Дуніна-Марцінкевіча.

Нягледзячы на паразу, першая руская рэвалюцыя паскорыла палітычнае размежаванне усіх грамадска-палітычных сіл, і стала сур'ёзным выпрабаваннем для асноуных партый, якія набылі неабходны досвед палітычнай барацьбы. Былі зроблены вызначаныя крокі у пераутварэнні самадзяржауя у канстытуцыйную манархію. Аднак глыбокіх дэмакратычных рэформау ажыццявіць не атрымалася. Рэвалюцыйныя падзеі у Беларусі садзейнічалі уздыму нацыянальнай самасвядомасці і пашырэнню нацыянальна-вызваленчай барацьбы беларускага народа.

2. Сацыяльна-эканамічнае развіццё Беларусі у пачатку XX ст.

Асаблівасці прамысловага развіцця Беларусі на манапалістычнай стадыі капіталізму. На мяжы XIX - XX стcт. Расійскі капіталізм уступіу у новую стадыю свайго развіцця - імперыялістычную.

Імперыялізм ( ад лац. Imperium - улада, дзяржава) - вышэйшая стадыя капіталізму, манапалістычны капіталізм. У.І. Ленін назвау пяць асноуных прыкмет імперыялізму: 1) канцэнтрацыя вытворчасці і капіталу дайшла да такой высокай ступені, што прывяла да стварэння манаполій, якія адыгрываюць вырашальную ролю у гаспадарчым жыцці капіталістычных дзяржау; 2) зліццё банкаускага капіталу з прамысловым і утварэнне на гэтай аснове фінансавага капіталу і фінансавай алігархіі; 3) вываз капіталу, які, у адрозненне ад вывазу таварау, набыу асабліва важнае значэнне; 4) утварэнне міжнародных манапалістычных саюзау капіталістау, што дзеляць свет; 5) завяршэнне тэрытарыяльнага падзелу свету найбуйнейшымі капіталістычнымі дзяржавамі i барацьба за яго перадзел.

Прамысловасць Беларусі працягвала развівацца на базе інтэнсіунага выкарыстання лясных багаццяу краю i перапрацоукі мясцовай сельскагаспадарчай сыравіны. Эканамічны крызіс 1900 - 1903 гг. паскорыу стварэнне у Беларусі манапалістычных аб'яднанняу з удзелам мясцовага, расійскага i замежнага капіталу, якія паступова выцяснялі дробную вытворчасць.

Акцыянерным таварыствам належалi такія буйныя прадпрыемствы Беларусі, як Віцебская льнопрадзільная фабрыка "Дзвіна" (Руска-Бельгійскае акцыянернае таварыства), трамвай i электрычная станцыя у Віцебску (Бельгійскае акцыянернае таварыства), Шклоуская папяровая фабрыка (Рускае акцыянернае таварыства карданажна-папяровай вытворчасці). У гэты час былі створаны i мясцовыя манапалістычныя аб'яднанні: акцыянерныя таварыствы тытунёвай фабрыкі "Неман" (былая фабрыка Шарашэускага) у Гродне, запалкавых фабрык "Прагрэс-Вулкан" у Пінску i "Маланка" у Мазыры.

Напярэдадні Першай сусветнай вайны у Беларусі існавалі 34 акцыянерныя таварыствы. Але па узроуні манапалізацыі i канцэнтрацыі прамысловасці Беларусь значна адставала ад агульнарасійскіх паказчыкау. Тут па-ранейшаму вялікую ролю адыгрывалі дробныя рамесныя прадпрыемствы, якія у 1913 г. давалi 50 % валавой прадукцыі прамысловасці.

У 1900 - 1913 гг. у эканоміцы Беларусі значна узрасла роля банкау. Акрамя губернскіх аддзяленняуу цэнтральных расійскіх банкау (Дзяржаунага, Сялянскага i Дваранскага) у кpai дзейнічала шмат камерцыйных банкау: Мінскі, Магілёускі, а таксама губернскія i павятовыя аддзяленні Руска-Азіяцкага, Азова-Данскога, Руска-Французскага, Віленскага, Беластоцкага.

Дзяржауны банк, абапіраючыся галоуным чынам на бюджэтныя i эмісійныя рэсурсы, праз губернскія аддзяленні абслугоувау у Беларусі у асноуным буйны гандаль i больш дробныя крэдытныя установы. Камерцыйныя банкі, як правіла, не укладвалі свае капіталы непасрэдна у прамысловасць. Яны выдавалі крэдыты пад кароткатэрміновыя вэксалі прыватных банкірскіх кантор, якім належалі прамысловыя прадпрыемствы. Менавіта банкірскія канторы укладвалі атрыманыя сродкі у прамысловасць i гандаль.

3 развіццём транспарту у Беларусі памяншалася роля кірмашовага гандлю i усё большае значэнне набывау крамны i магазінны гандаль. За 1900 - 1913 гг. рознічны тавараабарот павялічыуся на 72%. Рыначныя сувязі беларускіх гарадоу i вёсак рабіліся усё больш рэгулярнымі i трывалымі. У рознічным тавараабароце пераважау прыватнакапіталістычны гандаль, які у 1913 г. складау 78,9 %.

У выніку развіцця прамысловасці, транспарту, гандлю у Беларусі паскорыуся рост гарадоу, якія ператвараліся у фабрычна-заводскія i гандлёвыя цэнтры. За паустагоддзе (1863 - 1913) колькасць гарадскіх жыхароу Беларусі павялічылася у 2,8 раза (з 350,8 да 983,3 тыс. чалавек), прычым найбольшая частка гараджан (у 1913 г. - 54,8 %) канцэнтравалася у буйных гарадах, якія налічвалі больш за 40 тыс. чалавек. У 1913 г. самым буйным горадам быу Мінск, другім па значэнні - Віцебск, трэцім - Гродна, потым ішлі Пінск, Гомель, Магілёу, Бабруйск, Барысау, Рэчыца.

Уваходжанне тэрыторыі Беларусі у "мяжу яурэйскай аселасці" прывяло да таго, што па сваім нацыянальным складзе гарады Беларусі не 6ылі беларускімі. Па даных перапісу 1897 г., большую частку гараджан Беларусі складалі яурэі - 53,5 %, каля 18 % - рускія, а удзельная вага беларусау не перавышала 17 %.

Развіццё капіталізму у Беларусі выклікала змены у сацыяльным складзе насельніцтва. Адбывауся паступовы пераход ад падзелу грамадства на шматлікія саслоуі, што было характэрна для эпохі феадалізму, да класавай структуры буржуазнага грамадства, у якім вядучая роля належала пралетарыяту i буржуазіі. Сацыяльна-эканамічныя, палітычныя i нацыянальныя асаблівасці Беларусі накладвалі на гэты працэс свой адбітак.

Гандлёва-прамысловая 6уржуазія фарміравалася з асяроддзя памешчыкау, купцоу, мяшчан, заможных рамеснікау. У яе нацыянальным складзе пераважалі яурэі - 84,5 %, pycкix было 10,7 %, беларусау - толькі 1,7 %. Беларускай па нацыянальнасці была толькі аграрная буржуазія. Клас наёмных рабочых складвауся са збяднелых сялян, рамеснікау, мяшчан, дробных гандляроу. Беларусау тут было 17 %, pycкix - 10 %, палякау -10,2 %, а яурэяу - 60 %. Рускія пераважалі на чыгуначным транспарце i у чыгуначных майстэрнях, беларусы - на рамонце чыгуначных i шасэйных дарог, на прамысловых прадпрыемствах у сельскай мясцовасці. Яурэі складалі асноуную масу рабочых у дробнай i рамеснай вытворчасці.

Паступовая капіталізацыя аграрных адносін у беларускай вёсцы. Да пачатку XX ст. перабудова сельскай гаспадаркі Беларусі на капіталістычны лад яшчэ не завяршылася. 3-за перавагі памешчыцкай уласнасці тут не склалася развітая сялянская заможная гаспадарка. У пачатку XX ст. сярод сялян было 61 % беднякоу, 28 % сераднякоу i толькі 11 % заможных сялян. Працэс распаду дваранскай зямельнай уласнасці у Беларусі ішоу значна марудней, чым у Цэнтральнай Pacii. За 1877 -1905 гг. дваране у беларускіх губернях страцілі толькі 10,8 % cваix зямель, а у Цэнтральнай Pacii - 27,2 %. У першую чаргу гэта з'яулялася вынікам большай эканамічнай устойлівасці памешчыцкіх гаспадарак Беларусі, што было звязана са значным развіццём тут таварна-грашовых адносін. Феадальныя перажыткі i урадавая палітыка стрымлівалі развіццё капіталістычнага бессаслоунага землеуладання, якое нават у пачатку XX ст. у Беларусі складала толькі 16,5 % агульнай зямельнай плошчы.

У першае дзесяцігоддзе XX ст. Беларусь па-ранейшаму заставалася адным з аграрных рэгіёнау Pacii. У 1913 г. яе сельская гаспадарка давала 56,9 % нацыянальнага даходу, а прамысловасць - толькі 15 %. Пад уплывам попыту рынку сельская гаспадарка Беларусі усё больш уцягвалася у гандлёва-эканамічныя адносіны, больш выразна праяулялася яе спецыялізацыя на вытворчасці малака, малочнай прадукцыі i мяса. Хутка пашыраліся плошчы пад тэхнічныя i кармавыя культуры, acaблiвa бульбу i травы. Адбывауся пераход ад трохпольнай да шматпольнай сістэмы земляробства. Да 1913 г. істотна пaвялiчылacя выкарыстанне сельскагаспадарчай тэхнікі (малатарняу, веялак, сеялак, жняярак, сенакасілак) у памешчыцкіх гаспадарках i у заможных сялян. У Мінскай, Магілёускай i Віцебскай губернях значную ролю у павышэнні культуры земляробства i жывёлагадоулі адыгрывалі уведзеныя у 1911 г. земствы. Яны арганізоувалі агранамічныя, заатэхнічныя i ветэрынарныя службы, садзейнічалі продажу i пракату сельскагаспадарчай тэхнікі.

У пачатку XX ст. паскорыуся працэс распаду феадальнай i фарміраванне буржуазнай зямельнай уласнасці. Да 1914 г. дваранскае землеуладанне у беларускіх губернях зменшылася на 12,7 %, пры гэтым 2/3 памешчыцкіх зямель быліп закладзены у банках. Зямлю інтэнсіуна прадавалі дваране, чыноунікі, афіцэры, а куплялі пераважна заможныя сяляне, купцы, мяшчане.

На паскарэнне працэсау куплі-продажу зямлі была накіра-вана i сталыпінская аграрная рэформа. Яна узмацніла сацы-яльную дыферэнцыяцыю у беларускай вёсцы, садзейнічала фарміраванню сельскай буржуазіі з ліку заможнага сялянства, а таксама сельскага пралетарыяту. Апошні папауняуся за кошт беднякоу, якія выйшлі з сельскай абшчыны i прадалі сваю зямлю заможным сялянам.

Працэс капіталізацыі аграрных адносін у беларускай вёсцы працягвауся.

3. Першая сусветная вайна у Беларусі. Становішча на усходняй прыфрантавой і заходняй акупаванай тэрыторыі

Абвастрэнне супярэчнасцяу паміж блокамі капіталістычных дзяржау - Траістым саюзам (Германія, Аустра-Венгрыя, Італія) і Антантай (Англія, Францыя і Расія) - за калоніі, рынкі збыту таварау, крыніцы сыравіны і сферы уплыву прывяло да першай сусветнай вайны, якая пачалася 19 ліпеня (1 жніуня) 1914 г. У вайну былі уцягнуты 33 краіны з насельніцтвам 1,5 млрд чалавек.

З першых дзён вайны заходнія губерні краіны, у тым ліку беларускія, былі пераведзены на ваеннае становішча. У сувязі з гэтым ваенныя улады і губернатары атрымалі неабмежаваныя правы. Уводзіліся ваенна-палявыя суды. Без дазволу ваенных улад забаранялася распаусюджванне газет і кніг, правядзенне маніфестацый, сходау, забастовак. Праверцы на палітычную добранадзейнасць падлягалі усе чыгуначнікі. Згодна з загадам камандуючага Пауночна-Заходнім фронтам прадугледжваліся жорсткія меры у адносінах да удзельнікау забастовак на чыгунцы.

Удзел Расіі у вайне адпавядау інтарэсам буржуазіі і дваранства. Яны разгарнулі у краіне шавіністычную прапаганду. У першыя дні вайны на Беларусі прайшлі "патрыятычныя" маніфестацыі, сходы, малебны, збіраліся грошы на "абарону айчыны". Асобую "ініцыятыву" па зборы сродкау сярод насельніцтва па загадзе улад праявілі земствы. Дэпутацыя дваранства і гарадской думы перадала Мікалаю II пры наведванні ім у кастрычніку 1914 г. Мінска 30 тыс. руб. на "патрэбы вайны". Шавінізм ахапіу не толькі памешчыкау і буржуазію, але і частку рабочых, інтэлігенцыі, вучнёускай моладзі і асабліва сялянства. На сацыял-шавіністычныя пазіцыі сталі эсэры, меншавікі, бундауцы. Бальшавікі выступалі супраць вайны. Яны заклікалі да ператварэння імперыялістычнай вайны у вайну грамадзянскую. Асудзіла вайну газета беларускага нацыянальнага руху "Наша ніва".

У пачатку вайны Расія паспяхова пачала ваенныя дзеянні на Заходнім фронце. Па патрабаванні Францыі, якая была пад пагрозай акупацыі нямецкімі войскамі, дзве рускія арміі пачалі наступленне у Прусіі. Адначасова Расія захапіла Галіцыю. Аднак становішча на Заходнім фронце к восені 1914 г. пагоршылася у сувязі з тым, што сюды Германія перакінула значныя ваенныя сілы з Францыі. Пруская наступальная аперацыя дзвюх рускіх армій закончылася паражэннем. У 1915 г. Германія пачала актыунае наступленне з мэтай хуткага разгрому Расіі. Летам рускія войскі былі выціснуты з Галіцыі. Нямецкае камандаванне планавала акружэнне арміі у Польшчы.

Ваенныя дзеянні на Беларусі пачаліся у жніуні 1915 г. Да пачатку верасня руская армія пад пагрозай акружэння вымушана была пакінуць значную частку яе тэрыторыі. У сувязі з гэтым стаука Вярхоунага галоунакамандуючага была пераведзена з Баранавіч у Магілёу. 9 верасня нямецкія войскі прарвалі фронт у раёне Свянцян. Руская армія спыніла наступленне немцау у пачатку кастрычніка 1915 г. Фронт стабілізавауся на лініі Дзвінск - Паставы - Смаргонь - Баранавічы - Пінск. Безвынікова закончылася спроба рускай арміі у сакавіку, а таксама у чэрвені - ліпені 1916 г. прарваць фронт у раёне возера Нарач і Баранавіч. У ходзе баёу на Беларусі руская армія панесла вялікія страты. Толькі у нарачанскай аперацыі было забіта, паранена і захоплена у палон звыш 90 тыс. чалавек.

Немцы акупіравалі 1/4 частку Беларусі, дзе жыло да вайны амаль 2 млн чалавек. Захопленая тэрыторыя была уключана у склад так званай "зямлі Обер-ост". Насельніцтва цярпела масавыя грабяжы, якія нярэдка заканчваліся падпаламі дамоу, забойствамі людзей. У жыхароу Гродна немцы запатрабавалі 10 тыс. руб. у якасці кантрыбуцыі. Дзейнічала жорсткая сістэма розных падаткау, прымусовых работ, штрафау, рэквізіцый. Насельніцтва ва узросце ад 16 да 60 гадоу плаціла падушную подаць. Абсталяванне прамысловых прадпрыемствау, працаздольнае насельніцтва, сельскагаспадарчыя прадукты, жывёла, лясныя багацці Белавежскай пушчы вывозіліся у Германію. Нямецкія улады планавалі каланізаваць і германізаваць мясцовых жыхароу шляхам перасялення немцау на захопленыя землі. Пашыралася дзейнасць каталіцкага касцёла, адкрываліся прыватныя нямецкія школы, у астатніх школах уводзілася нямецкая мова.

Цяжкае сацыяльна-эканамічнае і палітычнае становішча склалася і на неакупіраванай тэрыторыі Беларусі. У час наступлення кайзераускіх войскау тысячы людзей кінуліся на усход. Групы бежанцау немцы пастаянна абстрэльвалі і бамбілі. Адступаючая руская армія часта прымушала жыхароу пакідаць свае населеныя пункты. Перш за усё падлягала высяленню мужчынскае насельніцтва ад 15 да 45 гадоу. Шмат бежанцау, якія не мелі сродкау, каб рухацца у глыб краіны, заставаліся у прыфрантавой паласе. У Мінскай і Віцебскай губернях у канцы 1915 г. іх налічвалася 247 тыс. Дапамога, якая аказвалася бежанцам з боку саюзау земствау і гарадоу, Чырвонага крыжа, была недастатковая. Бежанцы гінулі ад холаду, голаду і эпідэмій. Цывільныя і ваенныя улады выкарыстоувалі бежанцау як танную рабочую сілу.

Насельніцтва прыфрантавой паласы выконвала цяжкія ваенныя павіннасці: рамонт дарог, пабудову мастоу, ахову чыгуначных ліній і інш. У адной Мінскай губерні у перыяд з чэрвеня 1915 г. па жнівень 1916 г. у капанні акопау удзельнічала звыш 219 тыс. мужчын і жанчын. Маштабы абарончых работ былі такімі вялікімі, што для іх выканання ваенныя улады вырашылі мабілізаваць на Заходні фронт 100 тыс. чалавек з некаторых раёнау краіны. Так, з Сібіры у Оршу у жніуні 1916 г. прыбыла першая партыя кітайцау.

Вайна нанесла вялікія страты сельскай гаспадарцы Беларусі. Пасяуныя плошчы у неакупіраваных паветах скараціліся у 1914-1917 гг. на 1э,6 %, пагалоуе жывёлы зменшылася на 11,4 %. З беларускай вёскі было мабілізавана больш паловы працаздольных мужчын. Шмат часу і сіл у сялян забіралі ваенныя павіннасці. За нявыхад на абарончыя работы селяніну пагражалі штрафы і турэмнае зняволенне. Шматлікія рэквізіцыі хлеба, фуражу, свойскай жывёлы садзейнічалі росту гаспадарак, у якіх не было кароу і коней. У вёсцы хутка ішоу працэс расслаення сялян. У гады вайны спынілася утварэнне хутарскіх і адрубных гаспадарак, ішло разарэнне існаваушых. Толькі Віцебскім аддзяленнем Сялянскага банка у студзені 1915 г. былі прададзены 333 хутарскія участкі. Істотныя змены адбыліся і у памешчыцкай гаспадарцы. У ёй востра адчувауся недахоп рабочай сілы. Таму ваенныя улады прымушалі сялян, бежанцау і салдат працаваць у маёнтках. Увядзенне у Расіі у канцы 1914 г. "сухога закону" прывяло да заняпаду вінакурства, а гэта у сваю чаргу садзейнічала скарачэнню вытворчасці прадукцыі жывёлагадоулі, пасевау бульбы, асабліва у Мінскай губерні. Ва умовах вайны некаторыя памешчыкі аддавалі свае землі у арэнду, частка з іх разаралася.

У цяжкім становішчы знаходзілася і прамысловасць Беларусі. Многія фабрыкі і заводы з-за адсутнасці паліва, сыравіны, попыту на прадукцыю скарачалі сваю вытворчасць, закрываліся. Колькасць цэнзавых прадпрыемствау у гады вайны зменшылася на 65 %. Разам з тым існаваушыя і створаныя ваеннымі ведамствамі, саюзамі земствау і гарадоу прадпрыемствы, якія выконвалі ваенныя заказы, хутка павялічвалі прыбытак. У той час выпуск цывільнай прамысловасці Беларусі складау усяго 12 -16 % даваеннага узроуню. Адбыліся якасныя і колькасныя змены у складзе рабочых. Большасць іх (58,4 %) складалі падлеткі і жанчыны. На прадпрыемствы прыйшлі выхадцы з дробнабуржуазных слаёу горада і вёскі, а таксама кваліфікаваныя рабочыя, мабілізаваныя з прамысловых цэнтрау краіны для работы на армію. Адбывалася канцэнтрацыя пралетарыяту. На прадпрыемствах цэнзавай прамысловасці з колькасцю працуючых звыш 100 чалавеку 1917 г. налічвалася 62,4 % рабочых, у той час як у 1913 г. - 49,5 %.

Скарачэнне сельскагаспадарчай і прамысловай вытворчасці, разруха на транспарце, казнакрадства, спекуляцыя прывялі да вострага недахопу таварау народнага ужытку, росту цэн. На пачатак 1917 г. пакупная здольнасць рубля знізілася да 27 кап. Цэны на харчовыя прадукты і адзенне з 1913 па 1917 г. узраслі у 5-8 разоу. Для пакрыцця расходау на вайну царскі урад толькі за два гады вайны павялічыу прамыя падаткі на 43 %, ускосныя - на 54 %. Асабліва цяжкія умовы жыцця склаліся у гарадах, якія былі перапоунены вайскоуцамі, бежанцамі і беспрацоунымі. Не хапала жылля, транспарту, рабочых месцау, востра адчувауся харчовы крызіс. Становішча рабочых у гады вайны значна пагоршылася. На прадпрыемствах павялічвауся рабочы дзень, уводзіліся звышурочныя работы, дзейнічала шырокая сістэма штрафау. Сярэдняя заработная плата рабочых Беларусі была меншай за агульнарасійскую на 47,6 %. Праца на прадпрыемствах, якія выконвалі ваенныя заказы, разглядалася як "спецыфічны від вайсковай службы". Таму удзельнікі забастовак накіроуваліся на фронт у штрафныя роты.

Рабочы рух на Беларусі у гады вайны не набыу такога размаху, як у прамысловых цэнтрах Расіі. Больш таго, напярэдадні лютаускай рэвалюцыі ён амаль спыніуся. Да сакавіка 1917 г. вядомы 34 стачкі, 32 з якіх насілі эканамічны характар. За гэты перыяд адбыліся 202 сялянскія выступленні. Разам з традыцыйнымі формамі сялянскага руху з'явіліся новыя - адмауленне ад выканання ваенных павіннасцяу і прымусовых ваенных работ, супраціуленне рэквізіцыям і інш.

Паражэнне рускай арміі, цяжкія умовы франтавога жыцця садзейнічалі росту антываенных настрояу сярод салдат. Да сакавіка 1917 г. з Заходняга фронту дэзерціравала 13 648 салдат. За гэты перыяд адбылося звыш 60 салдацкіх хваляванняу. Самым буйным выступленнем салдат на Заходнім фронце і Беларусі з'явілася паустанне 4 тыс. салдат і матросау на гомельскім размеркавальным пункце у кастрычніку 1916 г. Паустанне было задушана ваеннай сілай,

Ва умовах ваеннага становішча на Беларусі левыя партыі не праяулялі палітычнай актыунасці. Эсэры засяродзілі увагу на рабоце у крэдытных таварыствах і спажывецкай кааперацыі. Бундауцы займаліся аказаннем дапамогі бежанцам і беспрацоуным. Бальшавікі, якіх была нязначная колькасць, пры магчымасці праводзілі агітацыйна-прапагандысцкую работу сярод насельніцтва і салдат Заходняга фронту. З канца 1914 г. пачау дзейнічаць Палескі камітэт РСДРП, які быу разгромлены перад пачаткам вайны. У Мінску летам

1915 г. узнікла латышская сацыял-дэмакратычная група. У арміях Заходняга фронту дзейнічала звыш 30 бальшавіцкіх арганізацый. Аднак адзінай партыйнай арганізацыі бальшавікоу у Беларусі у той час не было.

У гады вайны склаліся неспрыяльныя умовы для развіцця беларускага нацыянальнага руху. Частка яго удзельнікау вымушана была пакінуць Беларусь. Перасталі друкавацца беларускамоуныя газеты і кнігі. У жніуні І915 г. спынілася выданне газеты "Наша ніва". З 1915 г. у Вільні пачау дзейнічаць Беларускі народны камітэт, які выказвауся за незалежнасць Беларусі і Літвы і адраджэнне Вялікага Княства Літоускага. Створаная ім для практычнага вырашэння гэтай задачы "Канфедэрацыя Вялікага Княства Літоускага" па аб'ектыуных і суб'ектыуных прычынах распалася. Пытанне аб незалежнасці беларускага народа дзеячы Беларускага народнага камітэта уздымалі у 1916 г. на Стакгольмскай і Лазанскай канферэнцыях народау Расіі.

4. Дайце вызначэнне наступных паняццяу

Адруб - адасоблены надзел зямлі, вылучаны з сельскай абшчыннага землекарыстання. Ён аддавауся селяніну наузамен існавалі у некалькіх месцах "палосак" зямлі. Селянін не пераносіу сваю сядзібу на гэты надзел, а заставауся жыць у вёсцы.

Земства - органы мясцовага самакіравання, ствараліся у губернях і паветах.

Анэксіі - гвалтоунае далучэнне тэрыторыі іншай дзяржавы (або яе часткі).

Кантрыбуцыі - плацяжы, якія накладаюцца на пераможаныя дзяржава у карысць дзяржавы-пераможцы; падчас вайны аплачваецца насельніцтвам занятай тэрыторыі, па заканчэнні вайны - урадам пераможанай краіны.

Рэкамендаваная лпгаратура

1. Бежанства 1915 года. Беласток, 2000.

2. Вішнеускі, А.Ф. Гісторыя дзяржавы i права Беларусі / А.Ф. Вішнеускі. - Мінск, 2003.

3. Гісторыя Беларусі у 6 т./ рэдкал.: М. Касцюк (гал. рэд) [i інш.]. - Мінск: Экаперспектыва, 2000-2008. - Т. 4. Беларусь у складзе Расійскай імперыі (капец ХVIII - пачатак XX ст.) / М. Біч, В. Яноуская, С. Рудовіч |і інш.|. -- 2005. 519 с.

4. Забаускі, М.М. Расійская Дзяржауная дума у грамадска-палітычным жыцці Беларусі (1906 - 1917 гг.). /Мм. Забаускі - Мінск, 1999.

Размещено на Allbest.ru