Уздым антыфашысцкага падпольнага супраціўлення на тэрыторыі Беларусі

Размещено на http://www.allbest.ru/

ТЭМА №XIX. УЗДЫМ АНТЫФАШЫСЦКАГА ПАДПОЛЬНАГА СУПРАЦІЎЛЕННЯ НА ТЭРЫТОРЫІ БЕЛАРУСІ

План

Уводзіны

1. Роля гарадскіх антыфашысцкіх падпольных арганізацый у стварэнні партызанскіх атрадаў i брыгад

2. Знішчэнне партызанамі i падпольшчыкамі Мінска намесніка Гітлера ў Беларусі Вільгельма Кубэ

Заключэнне

Літаратура

Уводзіны

антыфашысцкій падполля беларусь партызанскій

Адначасова з узброенай партызанскай барацьбой разгортвалася падпольная антыфашысцкая дзейнасць у гарадах і іншых населеных пунктах. Партыйна-савецкія ўлады напярэдадні акупацыі Беларусі паклапаціліся аб тым, каб пакінуць заканспіраваныя групы, арганізаваць яўкі, распрацаваць розныя віды сувязі.

На гэта арыентавала дырэктыва ЦК КП(б)Б ад 30 чэрвеня 1941 г. аб пераходзе на падпольную работу партарганізацый раёнаў, занятых ворагам. Звярталася ўвага на тое, што партызанская барацьба павінна знаходзіцца ў полі зроку і весціся пад непасрэдным кіраўніцтвам заканспіраваных падпольных партыйных структур. Мясцовыя парторганы ў сціслыя тэрміны правялі работу па ўтварэнню на тэрыторыі Беларусі партыйна-камсамольскага падполля.

Да поўнай акупацыі рэспублікі ў 89 раёнах Мінскай, Віцебскай, Магілёўскай, Гомельскай, Палескай і Пінскай абласцей былі арганізацыйна аформлены раённыя падпольныя парторганы (райкомы, тройкі) на чале з сакратарамі або членамі былых парторганаў.

1. Роля гарадскіх антыфашысцкіх падпольных арганізацый у стварэнні партызанскіх атрадаў i брыгад

У чатырох абласцях - Гомельскай, Магілёўскай, Мінскай і Пінскай - заставаліся абласныя парторганы. Для арганізацыйна-кіруючай дзейнасці ў тыле ворага былі пакінуты звыш 1200 камуністаў, у тым ліку 8 сакратароў абкомаў і 120 сакратароў гаркомаў і райкомаў партыі. Усяго ж для нелегальнай работы ў Беларусі заставалася звыш 8500 камуністаў. Кіраўніцтва камсамола рэспублікі на акупаванай тэрыторыі пакінула 73 кіруючых работніка, больш за 1400 ячэек, у якіх у агульнай колькасці налічвалася звыш 5 тыс. чалавек. Па меркаванню партыйнага і камсамольскага кіраўніцтва, пакінутыя ў тыле ворага камуністы і камсамольцы павінны былі з'явіцца тым ядром, вакол якога згуртуюцца ўсе свядомыя і патрыятычныя сілы. Трэба зазначыць, што з пастаўленай мэтай пакінутыя партыйныя і камсамольскія работнікі, радавыя камуністы і камсамольцы справіліся паспяхова, аб чым сведчаць размах, глыбіня і агульныя вынікі супраціўлення захопнікам.

Як і партызанскія фарміраванні, папярэдне створанае і самастойна ўзнікшае падполле адразу ж прыступіла да дыверсійна-баявой і палітычнай дзейнасці. У Мінску ўжо ў другой палове 1941 г. падпольшчыкі ўзрывалі склады са зброяй і ваеннай маёмасцю, цэхі і майстэрні па рамонту баявой тэхнікі, вырабу харчавання, знішчалі варожых чыноўнікаў, салдат і афіцэраў. У снежні 1941 г., у час напружаных баёў пад Масквой, яны ажыццявілі паспяховую дыверсію на чыгуначным вузле: вынікам яе з'явілася тое, што ў суткі адсюль на фронт адпраўлялася толькі 5-6.

Акупацыйная адміністрацыя ў Мінску атрымлівала звесткі аб актыўнай дыверсійна-баявой дзейнасці падпольшчыкаў Брэста, Гродна, Мазыра, Віцебска, іншых гарадоў Беларусі. За верасень-кастрычнік у Беластоку было спалена тры вайсковыя склады, у Брэсце - адзін харчовы, у Вілейцы - склад са зброяй і боепрыпасамі. У пачатку лістапада гомельскія падпольшчыкі на чале з Ц.С. Барадзіным, Р.I. Цімафеенка і I.Б. Шылавым схавалі ў рэстаране скрынку з узрыўчаткай і мінай з часавай наводкай. Калі там сабраліся нямецкія афіцэры, каб ушанаваць поспехі войск вермахта пад Масквой, грымнуў магутны выбух, які знішчыў дзесяткі афіцэраў і аднаго генерала.

На Аршанскім чыгуначным вузле эфектыўна дзейнічала група К.С.Заслонава. У снежні 1941 г. брыкета-вугальнымі мінамі яна вывела са строю некалькі дзесяткаў паравозаў: частка з іх была ўзарвана і замарожана на станцыі, іншыя ўзарваліся на шляху да фронту. Скардзячыся з гэтага выпадку, аршанская група бяспекі і СД паведамляла свайму кіраўніцтву: «Дыверсіі на чыгуначнай лініі Мінск-Орша сталі такімі частымі, што кожную з іх паасобку не апішаш. Не праходзіць ніводнага дня, каб не было здзейснена адной альбо некалькіх дыверсій».

Небяспечную для свайго жыцця дзейнасць у акупаваным Магілёве праводзіла група медыкаў-падпольшчыкаў. У яе склад уваходзілі ўрачы У.П.Кузняцоў, А.I. Паршын, Ф.I. Пашанін, якія ўсе загінулі, сярэдні і малодшы медперсанал. Знішчыўшы сапраўдныя медыцынскія карткі і сфабрыкаваўшы новыя, яны здолелі адправіць за горад сотні байцоў і камандзіраў Чырвонай Арміі.

Пасля перамогі ў Маскоўскай бітве падпольная барацьба ў гарадах і населеных пунктах Беларусі шырылася і паглыблялася. Відавочную ролю ў гэтым адыграў той фактар, што была праведзена работа па ўстанаўленню сувязі кіраўніцтва падполля з Вялікай зямлёй, адкуль праз аэрадромы партызанскіх фарміраванняў падпольшчыкам паступалі не толькі неабходныя звесткі, але і значная дапамога зброяй, мінна-ўзрыўной тэхнікай, медыкаментамі. Умацавалася сувязь падполля з насельніцтвам, партызанскімі атрадамі і групамі. Усё гэта разам самым станоўчым чынам адбілася на дзейнасці падполля.

Мінскія падпольшчыкі ў 1942 г. сваю ўвагу засяродзілі на масава-агітацыйнай рабоце сярод жыхароў горада, сістэматычных дыверсіях на розных аб'ектах, зборы для партызан разведвальных звестак, вызваленні ваеннапалонных і патаемнай адпраўцы іх у лес да партызан. Не абышлося і без цяжкіх страт. У сакавіку-красавіку 1942 г. за турэмныя краты трапіла больш за 400 чалавек, у тым ліку члены падпольнага ГК КП(б)Б С.I. Заяц (Зайцаў), I.П. Казінец, Г.М. Сямёнаў. 7 мая яны былі павешаны, а яшчэ 251 чалавек былі расстраляныя. Мінскае падполле знайшло ў сябе сілы зноў узняцца на барацьбу. На нарадзе ў маі 1942 г. былі прааналізаваны прычыны правалу, і былі створаны аддзелы: разведкі, агітацыі і прапаганды, ваенны, арганізацыі дыверсій, сфарміраваны пяць падпольных райкомаў партыі, шэраг падпольных партыйных і камсамольскіх арганізацый на прадпрыемствах і ва ўстановах. Падпольшчыкі выпускалі газету «Звязда», лістоўкі, мелі сувязь з падполлем Асіповічаў, Оршы, Бабруйска, Дзяржынска, Узды, Калодзішчаў, Смалявічаў, іншых гарадоў і населеных месцаў Беларусі.

У ноч на 26 верасня 1942 г. зноў пачаліся арышты ўдзельнікаў падполля. Сярод іх - сакратар падпольнага гаркома I.К. Кавалёў, члены камітэта Дз.А. Караткевіч, В.К. Нікіфараў, К.I. Хмялеўскі, сакратары райкомаў Н.Я. Герасіменка (з сям'ёй), М.К. Каржанеўскі, I.I. Матусевіч, М.А. Шугаеў, кіраўнікі падпольных арганізацый і груп, актыўныя падпольшчыкі Л.Я. Адзінцоў, М.А. Багданаў, Е.М. Баранаў і іншыя.

Удар, нанесены акупантамі мінскаму падполлю восенню 1942 г., быў вельмі цяжкім, але і ён не прымусіў патрыётаў скарыцца. Сведчаннем таму былі расклееныя 21 кастрычніка 1942 г. больш чым у 300 месцах горада лістоўкі з заклікам яшчэ мацней біць акупантаў.

З мэтай дыскрэдытаваць падполле была распрацавана версія аб здрадзе кіраўніцтвам ГК КП(б)Б, у першую чаргу яго сакратаром I.К. Кавалёвым. На жаль, гэтай фальшыўцы гітлераўскіх спецслужб паверылі ў ЦК КП(б)Б, і на доўгія гады над мінскім падполлем навісла хмара недаверу. Мінскае падполле і пасля другога правалу працягвала сваю дзейнасць. Цесную сувязь з ім мелі шэраг партызанскіх брыгад. У горадзе практычна не было ніводнага прадпрыемства ці ўстановы, дзе б ні дзейнічалі патрыёты. Дзесяткі дыверсійных груп былі створаны на Мінскім чыгуначным вузле. У другой палове 1943 г. тут было праведзена больш за 50 дыверсій. Па ўдакладненных данных, у складзе мінскага падполля самааддана змагалася звыш 9 тыс. чалавек, больш тысячы камуністаў і звыш 2 тысяч камсамольцаў, антыфашысты замежных краін. За час акупацыі ў Мінску было праведзена звыш 1500 дыверсій. Тут нашлі сваю пагібель многія высокапастаўленыя асобы, у тым ліку генеральны камісар Беларусі В.Кубэ.

У Віцебску ў 1941-1942 гг. дзейнічала 56 падпольных груп. Адной з іх з кастрычніка 1942 г. кіравала В.З. Харужая, якая была накіравана сюды ад БШПР. 13 лістапада 1942 г. фашысты схапілі і пасля доўгіх допытаў закатавалі яе, а таксама С.С. Панкову, Е.С. Суранаву, К.Д. Балдачову, сям'ю Вераб'ёвых. Пасмяротна В.З. Харужай прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Шырокі размах набыў падпольны рух у Асіповічах, Барысаве, Бабруйску, Оршы, Жлобіне, Петрыкаве, Полацку, Брагіне, Добрушы, Калінкавічах, Мазыры, іншых населеных пунктах. Асабліва актыўна дзейнічалі падпольшчыкі на чыгуначным транспарце. На тэрыторыі Беларусі фактычна не было ніводнай колькі-небудзь значнай станцыі, дзе б ні змагаліся патрыёты. Шырокую вядомасць набылі баявыя подзвігі маладых обальскіх падпольшчыкаў. Падпольная камсамольская арганізацыя «Юныя мсціўцы» на чыгуначнай станцыі Обаль Віцебскай вобласці была створана вясной 1942 г. Узначальвала гэту арганізацыю камсамолка Ефрасіння Зянькова. У склад яе ўваходзіла каля 40 чалавек. Усяго маладыя падпольшчыкі зрабілі 21 дыверсію: спалілі льнозавод, пілараму, электрастанцыю, некалькі мастоў, здабывалі і перадавалі партызанам зброю, медыкаменты, карысныя разведдадзеныя, распаўсюджвалі лістоўкі, зводкі Саўінфармбюро і інш. Амаль усе падпольшчыкі былі арыштаваныя і пакараныя смерцю, у тым ліку Н.А. Азоліна, М.П. Аляксеева, Н.М. Давыдава, З.М. артнова, Ф.Ф. Слышанкова і іншыя. Пасля вайны Ефрасінні Зяньковай і Зінаідзе Партновай прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

У заходніх абласцях Беларусі таксама дзейнічалі антыфашысцкія арганізацыі, што ствараліся па ініцыятыве камуністаў, былых актывістаў КПЗБ, камсамольцаў, іншых патрыётаў. У маі 1942 г. на базе антыфашысцкіх груп Васілішкаўскага, Шчучынскага, Радунскага, Скідальскага раёнаў быў створаны «Акруговы беларускі антыфашысцкі камітэт Баранавіцкай вобласці». Арганізатарам камітэта з'яўляліся Г.М. Картухін, А.I. Іваноў, А.Ф. Манковіч і Б.I. Гардзейчык. Камітэт правёў значную работу па стварэнню новых і актывізацыі дзейнасці існуючых груп і арганізацый. Восенню 1942 г. пад кіраўніцтвам гэтага камітэта барацьбу з акупантамі вялі больш за 260 падпольшчыкаў.

Важная роля ў разгортванні антыфашысцкага руху ў Брэсцкай вобласці належала створанаму ў маі 1942 г. па ініцыятыве былых членаў КПЗБ I.П. Урбановіча, М.Е Крыштафовіча, I.I. Жыжкі «Камітэту барацьбы з нямецкімі акупантамі». Камітэт не абмяжоўваў сваю дзейнасць толькі раёнамі Брэсцкай вобласці, а распаўсюджваў уплыў на шэраг раёнаў Баранавіцкай і Беластоцкай абласцей.

У Гомелі актыўную барацьбу з ворагам вялі падпольныя групы на чыгуначным вузле, паравоза-вагонарамонтным заводзе, лесакамбінаце, гарадской электрастанцыі, іншых прадпрыемствах горада - усяго больш за 400 чалавек. Іх дзейнасцю кіраваў аператыўны цэнтр у складзе Ц.С. Барадзіна, I.Б. Шылава, Р.I. Цімафеенкі. 8 мая 1942 г. у час падрыхтоўкі падрыву гарадской электрастанцыі гэтыя асобы і дзесяткі іншых актыўных падпольшчыкаў былі схоплены разведвальна-карнай службай ворага.

Вясною 1942 г. каля 40 груп Магілёва (больш за 400 чалавек) аб'ядналіся ў падпольную арганізацыю «Камітэт садзейнічання Чырвонай Арміі», якую ўзначальваў мясцовы настаўнік К.Ю. Мэтэ. Камітэт каардынаваў дзейнасць групы чыгуначнікаў, настаўнікаў, рабочых хлебазавода, аўтарамонтнага завода, фабрыкі штучнага шоўку, работнікаў абласной бальніцы, былых ваеннаслужбоўцаў і іншых. Дзякуючы пільнасці, надзейнай канспірацыі і ўдалай структуры арганізацыі магілёўскаму падполлю доўгі час удавалася пазбягаць масавых правалаў і арыштаў.

У Асіповічах у ноч на 30 ліпеня 1943 г. была здзейснена адна з самых буйных дыверсій другой сусветнай вайны. Адзін з кіраўнікоў падполля камсамолец Фёдар Крыловіч, падлажыў дзве магнітныя міны пад эшалон з гаручым, які павінен быў адысці ў бок Гомеля. Але партызаны пашкодзілі чыгунку, і эшалон быў пераведзены ў парк, дзе ў гэты час знаходзілася яшчэ тры эшалоны з вогненебяспечнымі грузамі. Праз некаторы час раздаліся выбухі. Пажар перакінуўся на іншыя эшалоны, нагружаныя ваеннай тэхнікай, боепрыпасамі і авіябомбамі. Амаль 10 гадзін немцы не маглі ліквідаваць пажар, які суправаджаўся выбухамі авіябомб, снарадаў і мін. У выніку аперацыі былі поўнасцю знішчаны 4 эшалоны, у тым ліку адзін з танкамі «тыгр», 31 цыстэрна з гаручым, 63 вагоны са снарадамі, авіябомбамі, мінамі.

Аналіз такой гістарычнай з'явы перыяду Вялікай Айчыннай вайны, як дзейнасць антыфашысцкага падполля на часова акупаванай немцамі тэрыторыі Беларусі, сведчыць, што падполле з пачатку і да канца свайго існавання (а праз яго за гады вайны прайшло звыш 70 тыс. чалавек) было цесна звязана з народнымі масамі, абапіралася на іх пастаянную падтрымку і канкрэтную дапамогу. У яго ўзнікненні і дзейнасці вялікую ролю адыгралі камуністы, што знаходзіліся ў варожым тыле і карысталіся даверам мясцовага насельніцтва. Сведчаннем гэтага з'яўляецца і той факт, што за тры гады варожай акупацыі ў партыю непасрэдна на акупаванай тэрыторыі Беларусі ўступіла звыш 12,5 тыс. патрыётаў.

2. Знішчэнне партызанамі i падпольшчыкамі Мінска намесніка Гітлера ў Беларусі Вільгельма Кубэ

Увосень 1941 года падзел часова акупаванай тэрыторыі Беларусі быў завершаны. З прыходам 1 верасня 1941 года ў Мінск «генеральнага камісара Беларусі», Вільгельма Кубэ, пачаўся крывавы тэрор. У раёне Старажоўкі, у прыгарадзе Мінска-Драздах і іншых месцах акупанты стварылі канцэнтрацыйныя лагеры, якія народ назваў лагерамі смерці. Гітлераўцы адгарадзілі шырокую тэрыторыю вакол Юбілейнага плошчы і габрэйскіх могілкаў і стварылі «гета». У Доме ўрада размясціўся штаб авіяцыйнай часткі. Будынак Дом прафсаюзаў заняў «генеральны камісарыят». У мiнскіх друкарнях выпускаліся фашысцкія газеты, лістоўкі і плакаты на нямецкай, рускай і беларускай мовах. На сценах дамоў кожны дзень з'яўляліся ўсё новыя загады са шматлікімі пагрозамі. Акупанты хапалі ні ў чым не павінных людзей, расстрэльвалі або вешалі іх на дрэвах і шыбеніцах. Трупы не здымаліся тыднямі.

Гаўляйтер (гаў -- вобласць, ляйтэр -- кіраўнік) -- намеснік Гітлера ў Беларусі Вільгельм фон Кубэ з 1941 года кіраваў масавым знішчэннем савецкіх людзей, спрабуючы выклікаць страх і пакорнасць вольналюбіваму народу. А. Гітлер загадаў яму навесці ў Беларусі «праўдзіва арыйскія парадкі». В. Кубэ паслухмяна выконваў загады фюрэра, пакрыўшы беларускую зямлю шыбеніцамі і магіламі. Асабіста прысутнічаў на масавых карах часта ні ў чым непавінных старых людзей, жанчын, дзяцей. Прыход А. Гітлера да ўлады быў успрыняты нямецкім народам неадназначна. У шэрагу месцаў успыхнулі хваляванні. А. Гітлер хутка знайшоў Вільгельма Кубэ і паставіў яго на чале карных атрадаў. У верасні 1941 года ён прыйшоў ужо ў чужую хату, каб паліць, вешаць, рабаваць, забіваць.

За ўсе дасканалыя злачынствы Цэнтральны штаб партызанскага руху і падпольны ЦК Кампартыі Беларусі завочна прысудзілі ката да смяротнай кары, але спробы некаторых атрадаў прывесці ў выкананне прысуд трывалі няўдачы.

Акт «Возмездие» Галоўным выведвальным упраўленнем Чырвонай Арміі (кіраўнік генерал-палкоўнік Ф.Ф. Кузняцоў) быў даручаны некалькім партызанскім атрадам і дыверсійна-выведвальным групам. Шматлікія з іх дзейнічалі ў Лагойскім раёне: атрад «Бура» (выканаўца Н.В. Траян). Менавіта Надзея Траян першая выйшла на абслугоўваючы персанал гаўляйтэра; група Осіпавай была звязана з атрадам «Дзімы» (камандзір Д. Кеймах і Н.П. Фёдараў).

Аперацыя «Возмездие» рыхтавалася асобай брыгадай «Дзімы», якая размяшчалася ў вёсцы Янушкавічы Лагойскага раёна пад кіраўніцтвам маёра выведвальнага ўпраўлення Генштаба Чырвонай Арміі Мікалая Пятровіча Фёдарава «Колакала».

У сакавіку 1942 года Д. Кеймах у складзе выведвальнай групы пад камандаваннем Героя Савецкага Саюза маёра Васіля Шчарбіны быў закінуты ў тыл суперніка. Група дзейнічала на тэрыторыі Беларусі, акупаванай немцамі, у раёне гарадоў Ліда -- Маладзечна -- Мінск -- Лепель -- Полацк. Паступова з дапамогай мясцовых патрыётаў выведгрупа перарасла ў выведвальны атрад. Пасля выпадковай смерці 24 верасня 1942 г. маёра В. Шчарбіны камандзірам быў прызначаны Давід Кеймах. У Цэнтры ён атрымаў псеўданім «Дзіма». У лістападзе 1942 года атрад «Дзімы» дзейнічае ў Лагойскім раёне, у в. Янушкавічы. Камандзір разгарнуў актыўную падрыўную працу. Але са шматлікіх спраў групы самая адважная аперацыя -- арганізацыя і ажыццяўленне забойства ката беларускага народа В. Кубэ. Д. Кеймах ў тую фатальную для яго ноч з 13 на 14 верасня 1943 года выляцеў на Вялікую зямлю. Разам з ім адправіліся камандзіры выведвальна-дыверсійных груп І. Рыбакоў, А. Захараў і В. Варанянскі. «Колакал» паведаміў у Цэнтр аб вылеце ў Маскву Кеймаха. У той жа радыёграме «Колакал» прасіў Цэнтр паведаміць аб прыбыцці борта ў Маскву. Але ні 14, ні 15 верасня паведамлення аб прылёце ў Маскву камандзіраў выведвальна-дыверсійных груп М. Фёдараў не атрымаў.

Толькі 29 верасня маёр М. Фёдараў атрымаў ад Цэнтра радыёграму, у якой паведамлялася, што самалёт на якім ляцеў Дзіма, не вярнуўся. Ёсць дадзеныя, што камандзір Д.І. Кеймах загінуў. Іншых звестак не было, самалёт, на якім ляцелі камандзіры выведвальна-дыверсійных груп, быў збіты нямецкімі зеніткамі. Трагедыя адбылася ў начным небе 14 верасня 1943 года ў раёне в. Вялікія Лукі.

Падчас эвакуацыі, па дарогах, ідучых на ўсход, рухаліся калоны ўцякачоў. Разам з гэтымі людзьмі была і Алёна Рыгораўна Мазанік. Але ўжо ў раёне Дукоры (38 кіламетраў ад Мінска) фашысцкая пяхота на бронетэхніцы перарэзала ім дарогу. А. Мазанік разам са спадарожніцай вырашыла вярнуцца ў Мінск. Але гэта быў зусім іншы горад. Дамы пабітыя, шматлікіх кватэр і іх гаспадароў няма. У Мінску Алёна выпадкова сустрэла знаёмага -- Міхаіла Карлавіча, які да вайны працаваў шэф-поварам у адной з прэстыжных сталовых. Ён адвёў ёй у сваім жыллі куток, уладкаваў у сталовую (у немцаў яна звалася «казіно») на дапаможныя работы.

Алёна Мазанік, дэманструючы старанне ў працы, паступова заваёўвала давер «сваіх гаспадароў». Спачатку яе прыцягвалі накрываць сталы. Потым назначылі старэйшай афіцыянткай -- абслугоўваць прыезджых госцяў Берліна ў зале, які зваўся «генеральскім казіно». Тут Алёна Рыгораўна была прадстаўлена фраў Аніце Кубэ.

У прыслузе В. Кубэ быў яшчэ адзін надзейны чалавек. Звалі яе Таццяна Каліта, выкладчык Мінскага медыцынскага інстытута, лекар. Яе ўзялі з біржы працы. Неяк паміж імі зайшла гутарка: што рабіць, як помсціць, як звязацца з партызанскім атрадам? Таццяна ведала маладую дзяўчыну з атрада. Яна вучылася ў адным інстытуце з ёй, калі тая там выкладала. Гэтай маладзіцай апынулася Надзея Віктараўна Траян (Канская), будучы Герой Cавецкага Саюза.

Надзея Траян з атрада «Бура» неаднаразова сустракалася з Алёнай Мазанік. Яны абмяркоўвалі варыянты, як можна знішчыць В. Кубэ. З-за шматлікіх спроб замаху на жыццё В. Кубэ ў трохпавярховым асабняку вялікая ўвага надавалася прытрымліванню мер бяспекі. Камісар асабіста адбіраў сабе прыслугу ва ўзросце не старэй 20 гадоў, часта яе мяняў, правяраў праз гестапа. Прыслуга жыла на першым паверсе, што абмяжоўвала магчымасці сувязі са знешнім светам. За перамяшчэннямі прыслугі ўсярэдзіне асабняка сачылі 12 паліцэйскіх. За кожнай з 4 пакаёвак быў замацаваны свой участак працы. Алёне дазвалялася працаваць толькі на трэцім паверсе, дзе знаходзіўся пакой Аніты, працоўны кабінет В. Кубэ, гасціная, два пакоя ад'ютанта і два пакоя для госцяў. Так як спальня В. Кубэ знаходзілася на другім паверсе, доступу туды ў Алёны не было.

Надзея перадала ў атрад план размяшчэння дома, дзе жыў Вільгельм Кубэ, паведаміла аб колькасці прыслугі і аховы гаўляйтара, як расстаўлены пасты. У атрадзе «Дзімы», у сваю чаргу, прапрацоўваўся план, як напасць на рэзідэнцыю В. Кубэ і знішчыць фашысцкага ката. На прапанову Надзеі Траян забіць Кубэ Алёна Рыгораўна адказала, што падумае. Пасля гэтага сувязь з Надзеяй Траян чамусьці перапынілася.

Падпольшчыкі пад кіраўніцтвам Марыі Барысаўны Осіпавай шукалі выхад на каго-небудзь з прыслугі гаўляйтэра каб знішчыць Вільгельма Кубэ. Праз Мікалая Пахлябаева, які працаваў па заданні падполля дырэктарам нямецкага кінатэатра і па загадзе М. Фёдарава, была арганізавана сустрэча паміж «Чорнай», да гэтага ў яе быў псеўданім «Чапля», (Марыя Осіпова) і «Галей» (Алёна Мазанік) -- непасрэднымі выканаўцамі ліквідацыі В. Кубэ. Апошняя наадрэз адмовілася размаўляць з Осіповой, баючыся элементарнай правакацыі. Падобныя правакацыі былі любімым прыёмам гестапа. Осіповай атрымалася ўгаварыць Алёну, а каб яна ўпэўнілася, што з ёй вядуць перамовы менавіта партызаны, прапанавала адправіць яе сястру Валянціну Шчуцкую ў суправаджэнні Осіпавай у размяшчэнне партызанскай базы.

Валянціна з Марыяй Осіпавай адправіліся ў партызанскі атрад, у вёску Янушкавічы Лагойскага раёна. У атрадзе Шчуцкая сустрэлася з Мікалаем Пятровічам Фёдаравым і іншымі камандзірамі. Пагутарылі з камісарам атрада Харытонам Аляксандравічам Хатагавым. З кіраўніцтвам атрада абмеркавалі варыянты знішчэння В. Кубэ. Фёдараў даў Валянціне яд -- магчыма, атрымаецца атруціць Вільгельма Кубэ. Ампулы зашылі ў плечыкі паліто, і Валянціна адправілася дахаты. Ёй далі суправаджаючага -- маладога партызана. Па легендзе, яны ішлі ў Мінск як жаніх і нявеста -- браць шлюб у цэркві.

Сястра пацвердзіла, што М. Осіпава прадстаўляе атрад, які мае прамую сувязь з Масквой, толькі тады А. Мазанік пагадзілася выканаць гэта смяротна небяспечнае заданне.

Са справаздачы аб падпольнай працы ў горадзе Мінску за перыяд з жніўня 1941-га па кастрычніку 1943 гг. Марыі Барысаўны Осіпавай. 13 лістапада 1945 года.

Вялася падрыхтоўка для знішчэння генеральнага камісара В. Кубэ. Было распрацавана некалькі планаў.

Першы: накіраваць на машыну В. Кубэ чатыры аўтамашыны і раздушыць яго, для чаго быў усталяваны нумар аўтамабіля В. Кубэ праз Дашу (уцякачка, працавала ў генеральным камісарыяце) і час яго паездкі на абед з працы. Другі: праз Фурца Мікалая (шафёр) быў падрыхтаваны выбух кіназалы ў генеральным камісарыяце падчас прагляду кінафільма, дзе прысутнічаў В. Кубэ і ўсё нямецкае кіраўніцтва гестапа і паліцыі.

Трэці: атруціць В. Кубэ. Чацвёрты: падарваць яго.

«Для гэтага я падрыхтавала міны і тол. Усё атрымала з групы „Дзіма“. Калі з Марыяй Грыбоўскай (Дуброва) мы неслі міны, нас затрымала паліцыя, але нам пашчасцілі. Усё гэта „задавальненне“ каштавала 20 або 25 нямецкіх марак.»

Аднак ад варыянту атручвання В. Кубэ прыйшлося адмовіцца. Алёну да кухні не дапушчалі. Яна прыбірала жылыя памяшканні на трэцім паверсе. Гэтая акалічнасць навяла Осіпаву на думку, а ці не падарваць В. Кубэ ў яго ўласнай спальні, падклаўшы міну пад ложак. Але дзе ўзяць міну? Осіпава звярнулася ў атрад «Дзіма», дзе пачалі шукаць неабходную міну. Сыйшліся на тым, што лепш усяго ў дадзеным выпадку падыдзе магнітная міна англійскага ўзору.

Пасля таго як міну атрымала Мазанік, Марыя паказала, як прывесці яе ў дзеянне. Ампулы з ядам падзялілі папалам. Алёна паклала міну ў сумачку (яе ўзор зараз захоўваецца ў беларускім дзяржаўным музеі гісторыі Вялікай Айчыннай вайны). Накрыла міну насоўкай і пайшла. Валянціна таксама паспяшыла на працу. Алёна падыходзіла да рэзідэнцыі В. Кубэ, дзе стаяў часавы. Яна трымала ў руках сумачку і партфель, у якім была бялізна. Алёна разлічвала: правераць партфель, а сумачку не крануць. На пасту стаяў стары салдат Ганс… І толькі яна хацела прайсці паблізу вартавога, як афіцэр запатрабаваў адкрыць сумачку.

-- А што ў сумачцы? -- спытаў афіцэр.

Алёна падумала: «Усё…» І апошняя думка была пра Валянціну. «Значыць, мяне зараз возьмуць…» Алёна прыадчыніла сумачку: зверху ляжала насоўка, а пад ёй міна. Афіцэра зацікавіла хустачка, і ён пачаў выцягваць яе. Алёна ўся пахаладзела, успомніла аб ампуле з ядам, перададзенай ёй М. Фёдаравым.

-- Гэту хустачку я нясу фраў Аніце. У яе сёння дзень нараджэння. Гэтыя словы падзейнічалі на афіцэра. Ён прыбраў руку. Алёна зачыніла сумачку і паспешліва ўвайшла ў дом.

Алёна прыбрала і вымыла лесвіцу, пачысціла боты гаўляйтэра, зрабіла ўсё справы. В. Кубэ паглядзеў на Алёну: «Чаму такая бледная? Што здарылася?» Яна адказала: «Зубы баляць, усю ноч не спала. Вы дазволіце мне пайсці да зубнога лекара? Я ўсё-усё зрабіла, спадар гаўляйтэр.» В. Кубэ сказаў ад'ютанту: «Адвязеш мяне ў камісарыят і завядзеш яе да нямецкага лекара.» Алёна ўзмалілася: «Зноў да нямецкага лекара!» Яна, маўляў, там была неаднаразова, але толку мала. Алёна падзякавала гаўляйтэра і тут жа пабегла да фраў Аніты з просьбай пайсці да знаёмага ёй лекара без суправаджэння -- яна хутка вернецца. Фраў адпусціла Алёну, сказаўшы ад'ютанту: «Суправаджаць яе не трэба, мы ж ёй давяраем.» Пракрасціся ў спальню гаўляйтэра было складана. На паверсе дзяжурыў афіцэр. Калі і В. Кубэ, і яго жонка з'ехалі, яна ціхенька зайшла ў спальню, заклала міну пад пружыны матраца, дзе спаў Вільгельм Кубэ, затым села на ложак, каб праверыць, ці не вываліцца яна. Усё было ў парадку…

І вось у ноч з 21-га на 22-е верасня 1943 года нічога не падазравая кат беларускага народа быў знішчаны выбухам міны, падкладзенай адважнай падпольшчыцай. Выбух адбыўся ў 2 гадзіны па маскоўскім часе, або апоўначы па берлінскім.

Гісторыя гэтага гераічнага ўчынку маладой савецкай жанчыны легла ў аснову фільма «Гадзіннік спыніліся апоўначы», які, як мастацкі твор, вельмі далёкі ад праўдзівых падзей таго страшнага перыяду. Мінскія падпольшчыкі, якія прыбылі ў партызанскі атрад раніцай наступнага дня, прынеслі доўгачаканую вестку аб забойстве Вільгельма Кубэ.

Камандзір партызанскага атрада Мікалай Фёдараў -- «Колакал» дакладваў у Цэнтр:

Доношу, что в ночь с 21 на 22 сентября 1943 года совершена диверсия по убийству генерального комиссара Белоруссии Кубе. Диверсию совершили мои люди, работающие у меня „Чёрная“ (Осипова Мария Борисовна), „Галя“ (Мазаник Елена Григорьевна) и „Оля“ (Шуцкая Валентина Григорьевна).

Заключэнне

Такім чынам, партызанская барацьба і падпольнае супраціўленне на Беларусі носіла усенародны характар, і няхай былі свае рэгіянальныя адрозненні і ўсенародны характар савецкай партызанкі не адразу ўзнік на ўсёй тэрыторыі Беларусі. Тым не менш, гэта з'яўляецца вельмі важным паказчыкам - наш народ не прыняў «новы парадак», які сілай насаджаўся захопнікамі.

Літаратура

1. Вялікая Айчынная вайна савецкага народа ( у кантэксце Другой сусветнай вайны): Вучэб. дапам. для студэнтаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне вышэйшай адукцыі. - Мн., 2004.

2. Вялікая Айчынная вайна савецкага народа (у кантэксце Другой сусветнай вайны): курс лекцый, Я.К. Новік, Н.Я. Новік. - Мн., 2006.

3.http://jivebelarus.net/history/new-history/attempted-act-on-wilhelm-kube.html

4. Мінскае антыфашысцкае падполле / Бараноўскі Я.І., Кнацько Г.Дз., Антановіч Т.М. і інш.-Мн.: Беларусь, 1995.

Размещено на Allbest.ru