Рэчы Паспалітай

Белорусский государственный университет информатики и радиоэлектроники

ЗВиДО «МИКРО- И НАНОЭЛЕКТРОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ»

(факультет и специальность)

Контрольная работа №1

по истории Беларуси

______________________

(фамилия и инициалы студента)

_______________________

(группа и шифр)

_______________________

(домашний адрес студента)

План

Уводіны

1. Ахарактарызуйце асноўныя тэндэнцыі ўнутранага развіцця дзяржавы і знешнепалітычнай сітуацыі ў другой палове XVI ст. - XVIII ст. Якім чынам яны прывялі да крызісу Рэчы Паспалітай?

2. Чаму Рэч Паспалітая не змагла абараніць свой суверэнітэт у канцыXVIII ст.?

3. Як адбыліся падзелы Рэчы Паспалітай?

Заключэнне

Літаратура

Уводіны

Пасля Люблінскай ўніі каралем Рэчы Паспалітай быў абраны Стэфан Баторый. С.Баторый быў здольным палітыкам і ваеннаначальнікам. Негледзячы на адсутнасць сродкаў у дзяржавы, ён здолеў стварыць моцную армію, у кароткі тэрмін разграміў войскі Івана ІV і вызваліў тэрыторыю ВКЛ. У 1583 г. Рэч Паспалітая і Маскоўскае царства падпісалі мірную дамову, згодна з якой урад Івана IV страціў тэрыторыю Прыбалтыкі. У 1584 г. маскоўскі цар Іван IV памер і ў Расіі пачаўся перыяд барацьбы за ўладу, перыяд сялянскіх і казацкіх хваляванняў, якія ахапілі цэлыя рэгіёны. Пашырэнню народнага руху ў Расіі спрыяла і тое, што ў 1597 г. Барыс Гадуноў забараніў сялянам пераходзіць ад аднаго гаспадара да другога і вызначыў тэрмін пошуку тых сялян, якія кінуліся ва ўцекі. Узмацненне прыгоннага права падштурхнула сялян Расіі да пошуку “справядлівага цара”. У 1604 г. такі цар з'явіўся. Гэты быў былы манах Грыгорый Атрэп'еў, родам з ВКЛ. Гэты малады манах, які займаў пасаду памочніка маскоўскага патрыярха, абвясціў сябе сынам цара Івана IV - царэвічам Дзмітрыем. Сапраўдны царэвіч Дзмітрый трагічна загінуў, калі яму было чатыры гады. Таямнічая смерць царэвіча і народныя чуткі, а таксама незадавол расіян уладай былі спрытна выкарастаны Атрэп'евым, які сцвярджаў, што ён і ёсць сапраўдны “царэвіч Дзмітрый”. Ілжэдзмітрый І збег ў Рэч Паспалітую, дзе яго прыняў кароль Жыгімонт Ваза. Яны заключылі дамову, згодна з якой Ілжэдзмітрый І атрымаў войска, ажаніўся на палячцы і абяцаў пасля маскоўскай каранацыі прыняць каталіцтва. Пасля гэтага Ілжэдзмітрый І абяцаў заключыць з Рэччу Паспалітай ўнію па ўзору Люблінскай. Да распрацоўкі гэтага палітычнага плана мелі адносіны і магнаты ВКЛ, войскі якіх склалі аснову арміі самазванца. У 1605 г. Ілжэдзмітрый І заняў Маскву, але маскоўскае баярства незадаволенае пачаткам польскага панавання, склала змову і забіла самазванца. Пасля гэтага пачалася інтэрвенцыя Рэчы Паспалітай ў Расію. У 1609 г. войска Рэчы Паспалітай падышло да Масквы. Урад Масквы быў адхілены ад улады і маскоўскім царом быў абвешчаны сын польскага караля Уладзіслаў. Аднак Жыгімонт Ваза не пускаў свайго сына ў Маскву. Ён патрабаваў спачатку падпісаць унію аб аб'яднанні дзяржаў. Пачатак іншаземнага панавання выклікаў нацыянальна-патрыятычны ўздым сярод простага народа. У 1612 г. грамадзяне Расіі стварылі народную армію і захапілі Маскву. Пасля гэтага ў 1613 г. Земскі сабор Расіі выбраў новым царом Міхаіла Раманава. Такім чынам, палітыка Рэчы Паспалітай, накіраваная на ўсталяванне панавання ў Расіі, пацярпела крах. Больш таго, з гэтага моманту новая царская дынастыя Расіі пачала праводзіць палітыку, накіраваную на ліквідацыю Рэчы Паспалітай.

1. Ахарактарызуйце асноўныя тэндэнцыі ўнутранага развіцця дзяржавы і знешнепалітычнай сітуацыі ў другой палове XVI ст. - XVIII ст. Якім чынам яны прывялі да крызісу Рэчы Паспалітай?

Самую дакладную характарыстыку тагачаснаму становішчу Рэчы Паспалітай дала сама шляхта ў прыказцы «Польшча трымаецца на бязладдзі». Бязладдзе гэта стала вынікам разіцця «залатых» шляхецкіх вольнасцей, ці, лепш сказаць, злоўжывання імі. Ужо ў другой палове XVII ст. стала відавочным, што пашырэнне шляхецкай дэмакратыі пры паслабленні цэнтральнай каралеўскай улады вядзе да яе перадачы ў рукі алігархаў, якія фінансава закабалялі шляхту, робячы яе сваім васальным акружэннем. Але ні водная з груповак не мела сілы ўзяць уладу. Адсюль -- разгул анархіі. Яшчэ ў 1669 г. сейм прыняў пастанову, дзе гаварылася, што «ўсялякае новаўвядзенне ў Рэчы Паспалітай можа быць небяспечным і прывядзе да вялікіх хваляванняў. Неабходна сейму сачыць за тым, каб нічога не падвяргалася змяненням. Але ў канцы XVII--XVIII ст. гэта неабходнасць для сейма адпала, бо шляхецкае права liberum veto, па якому нават аднаму дэпутату дазвалялася сарваць сейм, практычна паралізавала работу гэтага вышэйшага органа ўлады. Пасля першага прымянення гэтага права ў 1652 г., калі дэпутат Упіцкага павета В. Сіцынскі па жаданню Я. Радзівіла не згадзіўся з пастановай сейма, па 1764 г. з 55 сеймаў Рэчы Паспалітай такім чынам было сарвана 48.

Але апекаваць за непарушнасцю шляхецкіх вольнасцей знайшлося каму. Сквапныя суседзі Рэчы Паспалітай, як клапатлівая маці, ахоўвалі непарадак у Рэчы Паспалітай. Так, расійска-прускі саюзны дагавор 1764 г. меў сакрэтны артыкул, паводле якога саюзнікі абавязваліся захоўваць у Рэчы Паспалітай шляхецкую канстытуцыю, вольныя выбары караля і liberum vetо. Пункт гэты, асабліва з боку Расійскай імперыі, выконваўся рупліва.

На сейме 1764 г. было ўведзена абмежаванне на ўжытак права liberum veto -- рашэнне эканамічных пытанняў прымалася большасцю галасоў і сеймавым паслам дазвалялася не прытрымлівацца наказаў сеймікаў, калі тыя пярэчылі думцы большасці.

Гэта былі першыя памкненні палітычных рэформ. Але і яны прывялі да выбуху незадаволенасці з боку рэакцыйнай магнатэрыі, якая імкнулася да неабмежаванай улады.

У 60-ыя гады XVIII ст. Расія і Прусія яшчэ шукалі зачэпак, каб дыктаваць сваю волю ўладам Рэчы Паспалітай. Такой зачэпкай стала «дысідэнцкая» праблема. Перад сеймам расійскім бокам было пастаўлена пытанне поўнага ўраўнавання ў правах некатолікаў («дысідэнтаў») з католікамі, згодна дагавору Расіі з Рэччу Паспалітай 1686 г. Сейм станоўча пытанне не вырашыў, чым кінуў Рэч Паспалітую ў апошняе трыццацігоддзе крывавых, непатрэбных для выратавання дзяржавы канфліктаў. Пад патранажам Расіі і Прусіі ў 1767 г. стварыліся ў Слуцку праваслаўная, а ў Торуні пратэстанцкая канфедэрацыі, якія ставілі мэтай дасягненне роўнасці вернікаў розных канфесій у Рэчы Паспалітай. Апошнім аргументам У спрэчцы паміж слуцка-торуньскімі канфедэратамі і сеймавым засядацелямі на карысць першых было 40-тысячнае расійскае войска.

Можна вылучыць шмат прычын, якія прывялі Рэч Паспалітую да падзелаў. Галоўная з іх відавочна палітычны лад Рэчы Паспалітай, які заканамерна падрываў самыя асновы дзяржаўнасці. Найбольш небяспечным было спалучэнне знакамітых “залатых шляхецкіх вольнасцей”: выбранне манарха, liberum veto, “Pacta conventa”, “канфедэрацыі”, “рокашы”.

2. Чаму Рэч Паспалітая не змагла абараніць свой суверэнітэт у канцы XVIII ст.?

Галоуная лiнiя унутрыпалiтычнага развiцця Рэчы Паспалітай праходзiла на стыке зауседнай барацьбы шляхты з каралеускай уладай. Iдэолагi свецких феадалау iмкнулiся абаснаваць тэорыю шляхецтва па якой абвяшчалася Рымскае паходжанне шляхты. Гэта праявiлася у "экзэкутцыйнай праграме", па якой шляхецкiя колы патрабавалi ад коралеускай улады звароту шляхецкiх "адабраных" у яе раней правоу.

Гэтая праграма атрымала назву праграмы выпраулення Рэчы Паспалітай i была накiравана на развiцце шляхецкай дэмакратыi.

Пад iдэями агульнашляхецкай роунасцi и свабоды праходзiла канцэнтраванне улады улады у руках шляхты. Сярод шляхецкiх правоу былi:

1) права маемасцi на зямлю;

2) свабода ад падаткау, пошлiн, воинскiх пастояу;

3) права асабiстай недатыкальнасцi, займаць дзярж. пасады, выбiраць караля.

Апафеозам шляхецкiх вольнасцей стау прынцып "лiберум вета" (свабоднае забараняю) якi стау дзейнiчаць на сеймах з 1652 года. Дастаткова было аднаму з дэпутатау сказаць забараняю i не магло быць прынята рашэнне не толькi па гэтаму пытанню, але и па усей павесцы гэтага дня. Шляхта Беларусi вельмi актыуна уключылася у палiтычную барацьбу легка мяняючы рэлiгiйную прыналежнасць.

Што датычыць усiх груп феад.-зап. сялянства, то агульнай для iх тэндэнцыяй быу штодзенны рост павiннасцей и змяншэння зямельн. надзелау. Так, паншчына павялiчылася да 2 дзен з 1/4 частки вытокi у тыдзень.

Пэуныя змяньшэннi адбылiся i у статусе гарадоу. Аутаномiя дзярж. гарадоу была падарвана тым, што сеймавыя пастановы абавязвалi адмiнiстрацыю даваць праваздачу аб сваiх даходах старастам.

У прыватна-уласных гарадах улада феадала стала шырэй. Эканам. становiшча горада падрывалася канкурэнцыяй таварау, вырабляемых на весцы i феадальных фальварках.

Адсутничалi некаторыя мытныя пошлiны, узрасла колькасць юрыдык.

Уся шляхецкая Рэч Паспалітая уступiла у перыяд глыбокага эканамiчнага заняпаду i палiтычнага крызiса.

Усе гэта вылiлася у антыфеадальныя выступленнi сялянства, прымаушыя формы нац.-рэлiгiйнга руху Унутраныя мiжусобiцы дампаунялiся шэрагам бесперапынных разбуральных войн у знешней палiтыцы.

Мясцовая антыфеадальная барацьба бел пачынаецца з канца 16ст. i усе часцей злiваецца з барацьбой украiнскага народу.

Адным з самых значных паустанняу гэтага часу было паустанне Севярына Налiвайки 1595 г. Пасаушыся на Падоллi и Валынi гэты рух перакiнууся на поудзень Беларусi. Пасля яго падаулення яшчэ доуги час працягвалася з`яуленне на гэтых тэрыторыях казацкiх атрадау. У 1606 -- 1610 гг. было дастаткова магутнае выступленне магiлеуских гаражан на чале са Стахорам Мiтковичам.

У 1632 -- 1634 гг на землях ВКЛ Царом Мiкаилам была развязана вайна з Рэч Паспалітай за зварот Смаленска, Чарнигаускай i iнш. зямель адабраных Рэч Паспалітай раней.

Але самым цяжкiм па вынiках для Беларусi былi падзеi сяр. 17 ст. У 1648г. на Украiне пачалося магутнае народнае паустанне на чале з Б. Хмяльнiцким. У бiтве пры Жоутых водах и Карсунi ен разбiу польскiя войскi.

Летам 1648 г. пачалiся хваляваннi сельскага и гарадскога насельнiцтва Беларусi. На поудзень Беларусi прыходзяць атрады укр. казакоу на чале з Галавацкiм, Небабай, Гаркушай.

Паустанне на Беларусi не адрознiвалася вялiкай арганiзацыяй. Сяляне вырашалi свае лакальныя пытаннi и высвятлялi адносiны са сваiмi феадаламi. Але размах выступлення быу дастаткова шырокi.

Паказальным было паустанне у вераснi 1648г. у Пiнску, для падаулення якога спатрэбiуся атрад шляхцiцау пад камандваннем князя Мiрскага и замежнае войска. Паустанцы были жорстка пакараны. Больш 3тыс. было забiта, але супрацiуленне працягвалася у iншых гарадах.

Выступленне сялян и гаржан у Белар. супраць феад., шляхты i катал. царквы разам з атрадами Хмяльнiцкага працягвалiся да 1653 года. Хмяльнiцкi лiчыу рэальным у вынiку перамогi уз`яднананне поудня Бел. з Украiнай.

У вайне Укр. и Польшчы апошняя выйшла вышла пераможцай. Рашэнем земскага сабору и перыяслаускай рады Укр. пераходзiла у руск. падданства, захоуваючы сваю аутаномiю. Пры гэтым рус. цар аутаматычна станавiуся прациуникам Рэчы Паспалітай.

Па плану рус. камандвання асноуныя ваенныя дзеяннi былi разгорнуты на тэрыторыи Лiтвы и Беларусi. У 1694 -- 1657 гг. вялася рус.-польск. вайна за беларускую тэрыторыю, таму сучасныя гiсторыкi часта называюць яе рус.-бел. вайной.

Аслабленая Рэч Паспалітая не змагла аказаць супрацiулення, таму за лета i восень 1654г. рус. войскi занялi Смаленск, Полацк, Вiцебск, Магiлеу i г. д. I паколькi гэтыя гарады без бою не здавалiся, яны былi вельмi разбураны. Вялiкiя страты панеслi унiяцкiя i каталiцкiя касцелы, манастыры. Далучэнне да Расii нiчога незмянiла у становiшчы народных мас. Феадалы абвяшчали аб пераходзе у падданства Расii i царская адмiнiстрацыя захавалi iх уладаннi, правы и прывелегii.

Сяляне былi пазбаулены правоу i падвяргалiся гвалту. Верагодна, толькi гараджане атрымали больш свабоды ад феадалау. Вельми варожа адносiлася царская адмiнiстрацыя да унiяцкай царквы.

Авалодванне рус. войскамi Укр., Белар. i часткай Лiтвы выклiкала занепакоенасць у зах. Еур. краiнах баяушыхся далейшага узмацнення рус. дзяржавы, т.к. выхад Расii на Зах. Дзвiну адчыняу ёй шлях да Балт. мора, дзе у гэты час iмкнулася устанавiць панаванне Швецыя. Летам 1655 г. Карл Х выкарыстаушы слабину Рэчы Паспалітай выступае супраць яе. За некалькi месяцау шведы акупiравалi значную частку Польшчы , поунач Лiтвы, бел. гарады Друю и Дрысу.

Польскi кароль Ян Казiмiр збег у Сiлезiю, Карл Х абвясцiу сябе польскiм каралем. На бок Швецыi перайшлi асобныя лiтоус. магнаты, ад iмя якiх Радзiвiл и Корвiн-Гансеускi у жнiунi 1655 года падпiсалi дагавор аб пераходзе ВКЛ пад пратэктарат Швецыi.

Апасаючыся узмацнення Швецыi рус. урад пайшоу на перамiр`е з Польшай. Абедзве дзяржавы абязалiся выступiць на барацьбу са Швецыяй.

Рус.-швец. вайна пачалася у 1656 г. и працягвалася да 1661 г. калi быу падпiсаны Кардзiцкi мiр, згодна якому Расия адказвалася ад набыццяу у Прыбалтыцы.

Пайсцi на гэта Расiя была вымушана, так як новы гетман укр. Выгоускi з часткаю казацкага войску перайшоу на бок Польшчы и Рэчы Паспалітай парушыла перамир`е.

Ваен. дзеяннi зноу ахапiлi Бел. и Укр. 1659 г. склауся неудала да Рэчы Паспалітай але паслязаключэння памiж Рэч Паспалітай и Швецыяй Алiускага мiру на працягу 1660 -- 1662 гг. поспех спарарожнiчау Польшчы.

Рус. пакiнулi Брэст, Гродна, Вiльна, Барысау, Магiлеу. Дарэчы i у бел. землях быу рух за зварот у склад Рэчы Паспалітай. Напрыклад у 1661 г. паустала шляхта и гарадск. вярхушка Магiлева, якая у адну ноч перабiла 5тыс. рус. гарнiзон.

Пасля 1662г. ваен. дзеяннi памiж Расiяй и Рэч Паспалітай прынялi зацяжны характ., знясiльваючы абодва бакi. У студзенi 1667 г. памiж гэтымi 2-мя дзяржавамi было заключана Андрусаускае перамiр`е на 13 з паловай гадоу. Па яго умовах за Рас. замацоувалася Смаленская, Чарнiгава-Северская землi i левабяр. Укр. На правым беразе Дняпра "на вечныя часы" да Расii адыходзiу Кiеу. Бел. и правабяр. Укр. заставалiся у складзе Рэчы Паспалітай.

Перыяд з сяр. 17 ст. можна назваць патопам для Белар. Па падлiках вучоных загiнула 52% насельнiцтва, прычым на усх. Бел. кожныя 80 са 100. Не засталася нi воднага горада, вескi, якiя б нi былi спустошаны, спалены и разрабаваны. Напрыклад, у Брэсце было 1500 двароу засталося 869, у Полацку 1502 -- 102, у Вiцебску 982 -- 56.

Такая ж карцiна назiралася i у веске. Вельмi дорага абышлiся народу i шляхецк. гонар, и царскае жаданне зямельных далучэнняу, i казацкая вольнасць, адсутнасць талерантнасцi. У вынiку кан. 16 -- 17ст. -- адзiн з самых цяжкiх перыядау у нашай гiсторыi:

-- раз`яднанне грамадства;

-- перарыу уласнай культурнай традыцыi;

-- пачатак рэлiгiйнай нецярпимасцi з атрыбутамi iнквiзiцыi у адносiнах да прагрэсiуных думау и людзей;

-- падрыу эканамiчных сiл;

-- фiз. знiшчэнне генафонду.

Аднак нават у гэтых умовах не перарывалася навуковая, культурная, грамацка-палiт. i сац.-прававая прагр. думка. яна прадстаулена iменамi С. Буднага, Сматрыцкага, С. Полацкага, Лышчынскага, Фiлiповiча i iнш.

Працэс наладжвання эканамiчных сувязяу, аднаулене эканомiкi на аснове старых унешнеэканамiчных рычагоу, прамога насiлля над массамi працоуных суправаджалiся сацыяльнымi канфлiктами, яшчэ больш аслабляушымi дзяржаву.

3. Як адбыліся падзелы Рэчы Паспалітай?

У др. пал. 18 ст. унутр. слабiна Рэчы Паспалітай стала вiдавочная. Назiрауся практычна паралiч цэнтральнай улады. Калi 1582 - 1762 гг. 40% паседжанняу сейма было сорвана из-за "лiберум вета", то далей увогуле рэдка якi сейм быу вынiковым. У вынiку паслаблення цэнтральнай улады расце роля павятовых i ваяводских сеймiкау у рассматрэнни фiнансовых i ваенных пытанняу. Палiтычная слабiна стала прычынай ваеннай слабасцi Рэчы Паспалітай. Рэгулярнае дзяржаунае войска складалася са шляхецкай коннiцы и пяхоты, але iм часта невыплачвалi грошы, у адказ войскi рабавалi насельнiцтва. Рэч Паспалітая стала губляць самастойнасць палiт. курса. Усе большым становилася умяшательства суседзяу ва унутраныя справы Рэчы Паспалітай.

Але шляхта працягвала лiчыць палiт. лад Рэчы Паспалітай найвялiкшым дасягненнем i не хацела паступiцца не адной з "заложаных" шляхецких вольнасцей. Безумоуна у краiне былi сiлы якiя разумелi неабходнасць палiт. и эканам. рэформ. У вынiку намаганняу прагрэсiуных колау былi прыняты рэформы 1764 - 66 г. и Кансцiтуцыя 3 мая 1791 г. Абапiраючыся на сяр. шляхту Чартарыйскiм у 1764 г. паспрабавалi правесцi меры па умацн. цэнтр. улады. Было абмежавана выкарыстоуване "лiберум вета". Дэпутаты сейма не павiнны былi прытрымлiвацца парадкау мясц. сеймiкау. I хаця гэта былi абмежаваныя спробы, але i яны не были падтрыманы. 3 мая 1791 г. сейм прыняу Канстытуцыю, якая фармальна лiквiдавала аутаномiю i рэшткi дзяржаунасцi ВКЛ i утварала унiтарную дзяржаву. Войска павiнна складаць не больш чым 15 тыс. чалавек. Канстытуцыя захавала правы i прывелеi шляхты, але паспрабавала зблiзiць iх з правамi мяшчан.

Сродкам для гэтага быу дазвол гандляваць, а мяшчанам набываць зямельную маемасць, займаць гражданскiя и ваенныя пасады. Прыгоннае права не было скасавана. Усе рашэнни сейма павiнны былi прымацца большасцю галасоу. "Лiберум вета" скасоувауся. I хаця Канстытуцыя мела абмежаваны характар, але спрыяла знiшчэнню феадальнай анархии. Стваралiся умовы для развiцця капiталiзму. Але нават такiя абмежаваныя меры выклiкалi супрацiуленне шляхты. Суседнiя краiны: Прусiя, Аустрыя, Расiя таксама не былi зацiкаулены у аздарауленнi Рэчы Паспалітай. У вынiку была разыграна нац.-рэлiг. карта. Карыстаючыся аховы праваслауя у Рэчы Паспалітай. Расiя i Прусiя выдвiнулi дэсiдэнтау (правасл. з катол.) Сейм 1764 г. адхiлiу гэты праект. У адказ Расiя увела вайска у Беларусь. Пры падтрымцы рус. пасла Рапнiна дыседэнты утварылi у 1767 г. у Тарунi пратэстацыю i у Слуцку канфедэрацыю.

Гэтую канфедэрацыю узяла пад сваю апеку Катярына II.У Радаме утварылася канфедэрацыя катал. шляхтысхiльнай да саюзу з Расiяй. На дапамогу канфедэратам прыбыла 40 тыс. рус. армiя. У вынiку у 1768 г. былi ураунаваны у правах католiкi i праваслауныя. Працiунiкi ураунавання стварылi канфедэрацыю на чале з Юзэфам Пулацким у Бары (Укр.). "Барскiя" канфедэраты iмкнулiся да поунай незалежнасцi i цэласнасцi Рэчы Паспалітай. У кастрычн. 1768 г. руск. войскi разбiлi канфедэратау - першы падзел Рэчы Паспалітай. (1772 г.) У вынiку якога Расiя, Аустрыя, Прусiя падзялiлi Рэч Паспалітую. Да Расii адышла усх. Беларусь.

Другі падзел адразу ж выклікаў паўстанне палякаў супраць рускага панавання. Начальнік рускіх гарнізонаў і беларускі генералгубернатар Тутолмін не заўважаў паўстання, што рыхтавалася. Яно пачалося ў сакавіку 1794 г. Рускія гарнізоны ў Варшаве і Вільні былі выразаны. Гэта паўстанне было ўзнята партыяй дэмакратычных рэформ і сустрэла прыхільнае стаўленне гарадскога мяшчанства. На чале Варшаўскага ўрада стаў гродзенскі шляхціц Касцюшка, які засведчыў свой вайсковы талент у вайне 1792 г., а ў Вільні - палкоўнік Ясінскі, які, аднак, прызнаў над сабой уладу Варшаўскага ўрада. Літоўскі ўрад звярнуўся не толькі да мяшчанства, але і да сялянства; ён абяцаў рэформы і заклікаў усіх да барацьбы з рускай уладай. Хоць сілы літоўскага і віленскага ўрадаў былі невялікія, але ў названы час на Беларусі амаль не было рускіх войск. Аднак спробы Ясінскага ўзняць паўстанне ў Мінскай губ. закончыліся няўдачай; не здолеў ён захапіць і Мінск. Нягледзячы на нешматлікасць рускіх войск, літоўскі ўрад не змог іх адолець. Ва ўрадзе Ясінскага пачаўся раскол, і ў ліпені 1794 г. Вільня была захоплена рускімі войскамі. У кастрычніку Сувораў разбіў Касцюшку і пад Варшавай узяў яго ў палон. Расія заняла ўсю Беларусь, Літву і Ўкраіну, а праз год у кастрычніку 1795 г. паміж трыма суседнімі дзяржавамі быў падпісаны канчатковы акт пра трэці падзел Польшчы і тым самым спынена яе дзяржаўнае існаванне.

У вынiку 3 падзела Рэчы Паспалітай да Расii адышлi беларускiя землi з насельнiцтвам звыш 3 млн. чалавек. На гэтыя землi было распаусюджана админiстр.-тэрытар. дзяленне аналагiчнае расiйскаму. Спачатку 3-х ступенчатае: губерня, правiнцыя, уезд. Затым 2-х: губерня, уезд. Тэрыторыя Беларусi увашла у склад губерняу: Вiленская, Вiцебская, Магiлеуская, Мiнская, Гродзенская; пры гэтым у склад Вiцебскай увашлi таксама уезды з 3 руск. и латышск. паселiшчамi, а у Вiленскую i Гродзенскую уезды з 3 польск. и лiтоуск. паселiшчами.

Вiцебская i Магiлеуская губернii былi аб`яднаны у Беларускае вiцэ-губернатарства, а Вiленская, Гродзенская i Мiнская - у Лiтоускае вiцэ-губернатарства. Выканаучая улада перадавалася губернатарам, у губернскiх гарадах губернскiя прауленни, казенныя палаты i iнш. установы. Насельнiцтва Белар. на працягу месяца пасля выдання загаду урада аб уключэннi у склад Расii прыводзiлiся да прысягi. Асобы, якiя адмовiлiся павiнны былi у 3 месячны срок выехаць за мяжу. Iм дазвалялася распрадаць нерухомасць. Па заканчэннi тэрмiну непраданая нерухомасць перадавалася у казну. Шляхце прысягаушай уладзе надавалiся тыя ж правы, што i расiйскаму дваранству. Але руск. урад знiшчыу iснуючую тут бескантрольную уладу i самастойнасць магнатау, скасавау i права мець уласныя войски, межы, абмежавау самастойнасць шляхты. У мэтах умацавання сваей сац. апоры у зах. землях, царскi урад шырока раздавау тут землi з сялянамi руск. памешчыкам, буйным ваен. чынам и дзярж. саноунiкам. Найбольш буйныя уладаннi былi даны кн. Пацемкiну, графу Румянцеву-Задунайскаму. Усяго за 1772 - 1801 гг. на Беларусi было разданарус. памешч. больш 200 тыс. рэвiзкiх душ (мужчыны). Была таксама захавана арэнда казеннай маемасцi. У пач. 19 ст. амаль усе яны былi у арэндзе у духавенства i чыноунiкау. Па жалаванай грамаце Кацярыне II у 1774 г. была утворана беларуская катал. iепархiя. Устанаулiвалася свабодная каталiцкая веравызнанне, захоувалiся земельн. уладаннi каталiцкiх касцелау i манастыроу. На беларускiя гарады было распаусюджана палажэнне "Жалаванай граматы гарадам" 1785 г. У iх лiквiдавалася юрысдыкцыя свецкiх i духоуных феадалау у адносiнах да iснаваушых на iх землях гараджан. Многiя прыватныя гарады i мястэчкi былi выкуплены урадам. Для кiравання гаспадарчым жыццем гарадоу з прадстауникоу гарацкiх саслоуяу выбiралася Дума. Купецтва мела права на гiльдэйскую арганiзацыю. Па сутнасцi грамата даная гарадам служыла iнтарэсам развiваушайся буржуазии. Становiщча сялян амаль не змянiлася. Прауда, у вынiку перавода секвестраваных маенткау у разрад дзяржауных пражываючыя у iх сяляне пазбаулялiся ад бескантрольных самауласнiкау. Разам з тым некаторыi катэгорыi сялян якiя раней лiчылiся свободнымi былi ператвораны у прыгонных. На Беларусi была распаусюджана рас. падатковая сiстэма. Усе падаткаабкладаемае насельнiцтва павiнна было плацiць падушны падатак (раней падымны), земскi збор. Купецтва плацiла 1/4 частку % ад абвешчанага капiталу. У першыя гады уключэння Бел. у склад Рас. Имп. урад аблегчыу насельнiцтву выплату дзярж падаткау. Так у снежнi 1772 г. насельнiцтва усх. Бел. на паугода было пазбаулена ад падаткау, ажыццяул. гэта з палiт. меркаванняу i дзярж. неабходнасцi. У красавiку 1793 г. на два гады вызваляецца ад падаткаабкладання цэнтр. Белар. З 1797 г. на працягу 10 гадоу усе губернii Бел. плацiлi падатак у 2 разы меньш, чым рус. губурнii. Асобныя загады адносiлiся да становiшча яур. насельн. Яурэям, якiя займалiся гандлям дазволiлi запiсвацца у купецтва. Загадам 1794 г. устанаулiвалася рыса аседласцi у межах бел. и укр. губерн.

Асноун. закон. кодэксам для Беларусi працяглы час заставауся Трэцi Статут ВКЛ. Але у губернiях па расийск. узору былi утвораны 2 палаты у судах: грамацк. и крымiнальнага права, а таксама Верхнiя суды. Ацэнкi уключэння Бел. у склад Расii сення носяць дэяметрычны супрацьлеглы характар. Традыцыйны гiмт. погляд на гэтыя падзеi, што у вынiку уключэння Бел. у склад Расii была перарвана прымусовая паланiзацыя i акаталiчванне беларусау, супрацьлеглы - што паланiзацыя не толькi не зменьшылася, але i узмацнiлася. Пазбауленне ад рэлiгiйнага прыгнету вельмi спрэчнае. Але разглядаючы першыя пераутварэннi рас улад можна вызначыць некаторыя станоучыя моманты:

* быу пакладзены канец феадальнай анархii, якая была перашкодай эканам. развiццю;

* уключэнню Беларусi у агульнарас. систэму гаспадарання, агульнарасiйскi рынак, што спрыяла аздарауленню эканомiкi;

* адбылося рэлiгiйнае з`яднанне усх. слав. народау

Першапачаткова Бел. урад характарызавауся асцярожнасцю, памяркоунасцю, але у далейшым прадпрымалiся крокi якiя раз`ядноувалi грамацтва. Край раскалоуся на 2 часткi. Расiя не улiчвала, што Беларусь перажыла свой асабiсты этап культурнага i эканамiчнага развiцця, што разам з польскiмi тэндэнцыямi былi i польска-лiтоускiя настроi, што бел. край и бел. народ у пач. 19 ст. прадстауляу сябе не часткай якога-небудзь народа, а аутаномнай, даволi iнтыграванай адзiнкай.

Такім чынам, у выніку трох падзелаў Рэчы Паспалітай землі Беларусі былі далучаны да Расіі.

Заключэнне

Першы падзел паказаў пераважны ўплыў у Польшчы Расіі. Але, з другога боку, ён выклікаў сярод польскіх патрыётаў шквал абурэння супраць Расіі. Між тым у перыяд паміж першым і апошнім падзеламі Польшчы ў асяроддзі польскага грамадства назіраецца пэўнага роду аздараўленне: няшчасці Радзімы ў пэўнай меры працверажальна падзейнічалі на меней сапсаваную частку польскага грамадства. Многія сталі сур'ёзна думаць пра рэформы ў галіне эканамічнага і палітычнага жыцця краіны.

Такім чынам, сацыяльна-эканамічная палітыка ўрада Расіі ў Беларусі ў першай палове XIX ст. была накіравана на паступовую інтэграцыю Беларусі ў склад Расіі. Метады гэтай палітыкі былі рознымі. Мясцовая адміністрацыя ўстанаўлівалася па расійскаму ўзору і была строга падсправаздачна цэнтральнай уладзе.

Як бачым, у першы час пасля далучэння Беларусі да Расійскай імперыі ўрад імкнуўся не выкарыстоўваць жорсткія меры ў адносінах да мясцовага насельніцтва, спрабуючы тым самым прыглушыць апазіцыйныя настроі.

Літаратура

1). Гісторыя Беларусі: У 2 ч. Ч.1.-Мн., 2000. С.200-232.

2). Емяльянчык У. Паланез для касінераў: Зпадзейпаўстання 1794 г. пад кіраўніцтвам Т. Касцюшкіна Беларусі.-Мн., 1994.

3). Сагановіч Г. Невядомая вайна (1654-1667) // Спадчына. 1994. № 1. С.117-142.

4). Ткачоў М. Вайна Расііз Рэччу Паспалітай. 1654-1667 гг. // Беларускі гістарычнычасопіс. 1993. № 1. С.83-90; № 2. С.56-64.

5). Чигринов П.Г. Очеркиистории Беларуси.-Мн., 2000. С.141-157.

6). Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т.1-6.-Мн., 1991-2001.