Из истории Беларуси

Прадмет і задачы курса “Беларусазнаўства”.

А. Мэта вывучання:

Паглыбленне наяуных і атрыманне новых ведау аб Берусі і яе народзе. Фарміраванне нац. Самосвядомасці, выхаванне патрыятічных пачуцяу, павагі да каштоунсцей культуры, мовы, традыціі і звычаяу да сваей бацькаушчыны.

Задачы:

Атрымаць асноуныя веды аб нац.асабл. культуры, побыту, традыцыйных заняткау, гісторыі і сучасн. становішча бел.народа.

Атрамаць практычныя навыкі па рабоце з рознымі крыніцамі ведау па бел.-знауству і выкананню самаст. Рэфератыуных работ з элементамі навуковых даследаванняу.

Выкарыстоуваць атрыманыя веды і навыкі дзеля аналізу культурнага, эканамічнага і палітычнага жыцця сучаснай Бел.

Веды, якія патрэбны для вывучання: Гісторыя Беларусі, Бел. Язык, Бел. Літ., геаграф, этнаграфія, эканоміка, мастац.-знауства, фальклор, Краезнауства.

Беларусазнауства - гэта навука, якая вывучае адметнасць і агульнасць беларусау, іх нац. Рух, узаемаадносіны з суседзямі і ролю у сістэмы міжнародн. Супольнасці народау у мінулым і сучасным.

Беларус.-знауства вывучают на наступных накірунках:

Прасторавы ( аб'екты) Харалагічны

Часовы ( гістарыч.час) Храналагічны.

Апісальны ( якасць с колькасццю прадметау) Марфрлагічна.

Пункты гледжання вывуч. Бел.-знауства.

Вывучае факты і з'явы з пукту гледжання генетычнай сувязі іх узаемазалежнасці і заканамерн. разв.

З пукту гледжання дынамікі - дзеянне і уплыу аднаго аб'екта на іншыя.

Антрапа-геаграфічны падход - узаемадзеянне чалавека і прыроды. ( Экалагічны падыход )



2 . Узнікненне і развіцце беларусазнаўства.

Канец 18 ст. І да 1880 г. ( падрыхтоучы этап ). Першыя вучоныя, якія паклалі аснову былі выкладчыкі віленскага універсітэта: Баброускі Міх. Кірылавіч, Даніловіч Ігнат Мікалаевіч.

Баброускі упершыню стау вывуч. Жыцце і дзейнасць Ф.Скарыны. Даніловіч - статут Княуства Літоускага. К.Каліноускі - даследчык гісторыі свайго народа.

Канец 19 ст. Фр. Багушевіч ( пагл.біягр). Карусь капанец, археолаг Генрых Татур.

Пачатак 20 ст. ( да рэвалюцыі) Выданне легальных газет ` Наша ніва' (вызодз. З 6-9 г.)

1914-20 г. ( пасля рэвалюцыі) Перыяд 1 міравой і грамадзянскай выйны. Бел.=знауства падзялілась на айчынную, міграцыйную і замежную.

20-я гады - перыяд Беларусізацыі.

30-я - 80-я гады 90% пісьменнікау знішчылі.

90 -я гады новы перыяд

Падручнікі `Курс беларусазнауства' 1920.

Вучоныя 20-га ст.: Яухім Федаравіч Карскі, Пічэта Уладзімір Іванавіч, Жалуновіч Дз. Фед., Янчук Мікалай Андрэевіч.

Бел.-знауства вылучаецца комплексным міждысціплінарным падыходам да праблем даследаванія. Вучоныя наз. Беларусісты.

Вучоныя - археолагі 19 ст.: Тышкевічы Канстанцін і Яустах, Адам Кіркор, Уладзімір Сыракомля, Павел Шпілеускі, Саруноу Аляксей, Еудакім Раманау, Доунар-Запольскі Мітрафан, Шукевіч.

Беларускія этнографы.: Нікіфароускі Мікалай Якаулевіч, Багдановіч Адам Ягоравіч. (бацька Мах.), Штэйн Павел Васільевіч, Дабравольскі, Карскі ( труд `Беларусы' 1903-22), Самы першы падручнік Выдау Ластоускі: `Кароткая гісторыя Бел.' 1910 г. на бел. Мове. 2-я праца Ластоускага `Што трэба ведаць кожнаму беларусу' ( маленькая).

20-я гады : Створаны: Інстітут Бел. Культуры, Цэнтралнае бюро краезнауства, інстітут мастац.-зн., этнаграфіі і фальклору (зараз - музей). Пачалі выходзіць часопісы `Спадчына'1889 г., `Беларускі гістарычны часопіс' і `Беларуская мінулыучына' 1893 г..



3. Этнас і этнагінез. Канцэпція паходжання беларусау.

Этнас ( гр.-народ, груп людзей) - біялагічны і культурна-гістарычны фенамен, які вызначаецца адноснай выстойлівасцю сваіх фізічных і духоуна-псіхалагічных асаблівасцяу, якія перадаюцца з пакалення у пакаленне. Тэрмін этнас аб'ядноувае племя, народнасць, нацыянальнасць, націю, народ.

Этнічная тэріторія - вобласць супольнага жыхарства этнаса.

Этнагінез - раздел гістарычнай навукі, які вывучае праблемы паходжання народау, этнічную гісторыю, развіцце этнасау у прасторы і часе.

Спеціфічныя кампаненты этнасу: мова, традыціі, абрады, этнічная ( нац.) самасвядомасць, псіхічны склад, лад паусядзеннага жыцця.

Менталітэт - нац. характэр.

Факторы, якія уплываюць на этнічныя працессы :

геаграфічны, эканамічны і тэрытарыальны (просторавае размяшченне )

дзяржауна-палітычны (можа паскорыць і замаруджаваць жыцце этнаса)

нацыянальная палітыка , якую праводзіць дярж. Улада

канфессійная, рэлігійная

навукова-тэхнічны працесс

ступень урбанізаціі

ідэалагічны

Для вывучення праблем паходжання этнасу патрэбна супастауленне данных розных навук: антрапалогіі, геаграфіі, лінгвістыкі, гісторыі, археалогіі.

Топоміміка - якая вывучае геаграфічныя назвы

Гідраміміка - вывучае назвы рэк.

Этнаграфія - навука аб рассяленні розных народау.

Этнагінез заканчваецца толькі тады, калі народ знікае.

Перыяды этнічнай гісторыі беларусі звязаны з гісторыей засялення терыторіі Беларусі

Перыяды :

а. 100 тыс. Год назад - 3-2 тысячагодзе до нашай эры. Старажытнейшы перыяд ( каменны век)

б. Мяжа з 3-2 тыс.годзя да нашай эры і да нашых дзен

балтскі перыяд - мяжа 3-2 тыс.г. да нашай эры і да сярэдз. 1 тыс. Годз. Нашай эры.

славянскі сяр. 1 тыс годзе і да нашых дзен.

Канцэпцыя паходжання беларусоу:

- Балтыйская тэрыторыя. Славяна-болтыцызмам тлумачыцца узнікненне бел. Этнасу. Балты сыгралі ролю сустракта па асновах.

- Польская каецэпцыя - па гэтай тэоріі бел-сы з'яуляуцца часткай полскага этнасу. (Вучон. Рыбінскі, Галенкоускі.)

- Вялікаруская.

- Крывічская канцэпцыя. Старожытнікі Ластоускі і Шлюбскі.

Продкамі бел. Былі крывічы, радзімічы і дрыгавічы.

- Канцэпцыя старажытнага рускага народа. Падзеліліся на бел., руск,. Украінскі.

- Фінаудоуская - прымалі удзел у фарміраванні бел.этнасу.



3.Праблемы першапачатковага засялення тэріторіі Бел.

Калі з'явіуся першы чалавек на бел. Невыдома. на тэрыторія Бел. леднік адступіу ў 10 тыс.год.

Індаяурапейскі - гэты тэрмін аб'яднау адзіную моуную сямью. Народы, якія пасялілісь ад Індыі да Яуропы. Налічваецца звыш 40-а народау. У 7-6-ым ст. Да н.э. тэрыторыю бел. засялілі балтыйскія племены: літва, сліголы, латышы, ватгола.



Зарадженне беларускай мовы. Старабеларуская мова- Дзяржаўная мова ВКЛ.

Паводле перапісу 1989 г. роднай лічаць бел. Мову 77.7% насельніцтва Бел., а сярод беларусаў 80,2%. Гісторыя бел. пісьменіцтва ведае 3 графічныя сістемы - кіріліца, латінская сістэма (латініца), арабская.

Кіріліца была створана у 863 г. (Кіріл і мефодій) на базе грэческага алфавита. На русі з”явілася пасля прыняцця хрыстьянства. Першая друкаваная кніга з'явілась у 1517 г., яе надрукавау Ф Скарына. (паклау пачатак усходне-славянскаму друкаванню) Латінскімі літарамі пачалі карыстацца для напісання па - беларуску с канца 17 ст. Арабскай графікай пачалі пісаць у 16 ст., гэтыя кнігі называюцца Аль-Кітаб.

З 18 ст. Былі прыняты лацінскія назвы літар. У 1735 г. была уведзена `й', У 1797 г. - `Е'

Кірыліца не засталася у нязменнам стане. У 1708 г. яна была рэфарміравана Капіевічам. Ен сам беларус. Гэта Кірыліца атрымала назву `грамадзянская азбука'.

З 18 ст. Были прыняты лацинския назвы литар. У 1735 г. была уведзена «й», У 1797 г. - «Е»

Кирылица не засталася у нязменнам стане. У 1708 г. яна была рэфармиравана Капиевичам. Ен сам беларус. Гэта Кирылица атрымала назву «грамадзянская азбука».

У 19 и ў пач. 20 ст. Да рэвалюции беларусы карысталися 2-мя граф. Систэмами: рэфармираванай кирылицай и латинкай. Дунин-Марцинкевич, Ф.Багушевич - писались латинскими литарами. «Мужыцкая прауда» и « Наша нива» да 12 г. друкавалася и на латинке. У зах. Бел. Латинка ужывалася да 1939 г. Існуе 3 группы слав. Моу: усходняя (бел,руск, укр) , заходняя ( польская, чэшская, верхнелуж. і нежнелуженская) и паудневая ( балгарская, македоская, сербахарватская, славенская).

Пачали паступова фармиравацца усходнеславянския мовы. Царкоуна-славянская мова - литаратурная мова старажытнай Руси. На гэту мову была перакладзена библия з грэч мовы. Часта царкоуна-славянская мова была неразумела.

На тэрытории Бел. да кирылицы ужывалася глаголица. Па гуках яна зупадает с кирылицай, але написанне рознае. Старабеларуская мова склалася прыблизна у 13-14 ст. Беларуская литаратурная мова склалася на аснове гаворак цэнтральнай беларуси. Асабливага росквиту бел. письмо дасягнула пры князе Альгердзе ў 14 ст. Бел. мова стала дзяржаунай афицыйнай мовай канцэлярый и спрваводства ў ВКЛ.

На старажытнай бел. мове писалися законы, праводзилися пасядженни сеймау, вялася дыпламатычная пераписка, администратыунае и судовае прававодства. На гэтай мове размауляли карали, князи, магнаты. Малилися у цэрквах тольки па-беларуску. Пасля любленскай вунии (1569г.) утварэнне Рэчы Паспалитай, бел. мова паступова пачала выцесняцца польскай мовай и была выцеснена ў 1696 г. Была прынята установа аб афицыйным ужыванни польскай мовы и да 20-га ст. Бел. мова не ужывалася. Тольки у пачатку 20-га ст. Зноу пачалася ужывацца бел. Мова.

Калі увайшла Бел. У склад Рассіі бел. Мова не ужывалася і не вывучалася. У 19 ст. Былі выдадзены слоунікі па граматыке бел. Мовы.

1846г. Ян Чарот надрукавау бел. Слоунік `Зборнік народных песен'

1840г. П. Шпілеускі `Першая новая бел. Грамота'

1870 г. Насовіч падрыхтавау і надрукавау `Белар. Слоунік'. 30 тыс. слоу(тлумачальны). Пасля рэв. 39 г. пачалі выходзіць `Наша доля', `Наша ніва'. Потым пачалі з'яуляцца пісьменнікі і фарміравать бел. Мову.



5.Фарміраванне новай беларускай літаратуры у канцы 19-20ст.ст.

Перыяды новай беларускай літаратурнай мова прыпадае на 19-20ст. На гэтым этапе яе гісторыі адбаліся важные падзеі, якія карэнным чынам змянілі лес беларускага народа, а разам з тым лес яго мовы. На тэрыторыі Бел на працягу ўсяго19. ст. не існавала ні адной вышэйшай навучальнай установы, а на беларускай мове не былоні адной нават пачатковай школы. На працягу жыцця кожнага пакалення ўспыхвалі сўпраць нацыянальнага прыгнету паўстанні (1830 і 1863 гг.). Царызм помсціў рэпрэсіямі і яшчэ большім уціскам. У 1840 г. ен спыніў дзеянне на беларусі статута ВКЛ 1588г., ліквідаваў грэка-каталіцкую, уніяцкую царкву, якая вяла набаженства на беларускай мове, забараніў ужываць у афіцыйных дакументах нават назву “Беларусь”. За усе 19ст. на бел. мове выйшла толькі 75 кніг, якія друкаваліся звычайна за межамі Рас. дзяржавы. А пасля паўстання 1863 года на працягу 30-ці гадоў на беларусі не было надрукавана ні воднай кнігі на бел. мове. Працяглы час заняпаду старажытнай бел. мовы прывеў да таго, что яе традыціі былі па сутнасці страчаны, і новая літаратурная мова беларусаў пачала фарміравацца і развівацца на базе вуснай народна-дыялектнай мовы незалежна ад старажытнай. У працессе яе станаўлення галоўную ролю адыграла мастцкая літаратура.



6. Палітыка беларусізаціі і мова. Рэформа беларускага правапісу ў 1933г.

Палітыка беларусізаціі - афіцыйная дзяржауная палітыка па падтрымке бел. Мовы і культуры. Рашэнне аб прабядзенне - 1924 г. Гжтая палітыка прабадз. У БССР

З 1917-1920г. было выдадзена 42 кнігі на бел. Мове, а з 24 па 28 г. было выдадзено 875 кніг. У 1931 г. выходзіць 13--бел. Кніг тыражом 10 міл. На бел. Мове друкуецца 194 газета з агульнай колькасццю 234 і 27 часопісау з 30-і. Дзяржауныя чыноунікі былі абабязаны вывучать бел.мову. З 25 г. пачаль працавать радые на бел. Мове. У гэтыя гады была створана навукова- тэрміналагічная каміссія. Гэтая каміссія выпрацавала 3 тыс. Тэрмінау па розных навукау. Быу выдадзены падручнік у 1918 г. `Беларуская граматыка для школ' , аутар - Браніслау Тарашкевіч. Было 5 выданняу. Рыхтавалася рэформа бел.. правапісу, была створана каміссія у 27 г. , але беларусізацыя закончылася і пачаліся рэпрэсіі, У 1933 г. была праведзена рэформа бел.мовы. Гэта рэформа больш адмоуных вынікау, чым станоучых. Было выкінута шмат бел. Слоу і яна наблізілась да рускай, Тыя пісьменнікі, якія не былі рэпрэсіраваны, вымушчыны былі падтрымліваць усе гэта.



7. Сучасны этап развіцця беларускай мовы.

У гады ВАВ у бел. мову увайшло шмат ваеннай тэрміналогіі (агрэсія, акупацыя, граната, бомба) і так сама іншамоўныя. Пасля ВАВ гэтыя словы зніклі, але засталіся ў фільмах, літаратуры. У пасля ваенны час было амаль поўнае абнаўленне іншамоўных запазычанасцяў

(тэрмінаў) і імкненне замяніць іх словамі роднай мовы. Тады правадзілася ідыялагічная барацьба супраць касманапалітызму. Патрыятызм выяўлялся ў выхаванні сваей культуры.

У рэформе 1933г. былі недахопы, некаторыя словы пісаліся не па правілам. Часткова гэтыя недакладнасці былі ліквадаваны новай рэформай. Арфаграфічная камісія на чале з Коласам, Крапівой, Глебкай, падрыхтавалі Праект змен і ўдакладнення бел. правапісу.



8. Станауленне Бел. Дзяржаунасці у перыяд ранняга сярэднявечча.

Уздоуж воднага гандлевага шляху са Скандынавіі у Візантыю утвараюцца буйныя цэнтры Ноугарад, Полацк, Кіеу ( сталі цэнтрамі княусвау). Зручнае геаграфічнае становішча заключалася у тым, што акрамя гандлевага шляху з Пауначы на Поудзень ішоу яшчэ адзін шлях з Усходу на Захад па Дзвіне. Гэта прывяло да хуткага развіцця эканомікі, культуры. За правоз таварау плацілі мытныя зборы. Усе гэта прывело да умацавання незалежнасці Полацкай зямлі. Кіеуская ці Кіеуска-Ноугарадская Русь існавала у 9-12 ст. І распалася са стратай эканамічнага значэння. Гэта дзяржава не была устойлівай, цэнтралізаваннай. Працягвалі існаваць племянныя тэрыторыі, пераросшыя ў княства. Гарады узніклі як цэнтры рамяства і гандлю. Першае успамінанне у летапісах гарадоу Бел.: Полацк 862 г., Турау 980 г., Брест 1019 г. , Віцебск 974 г., Усвяты 1021, Навагрудак 1044, Мінск 1067, Орша 1067, Пінск 1097, Барысау 1802.

На чале княства стаяу князь, улада многа перадавалася па спадчыне, але гарадское веча магло змясціць князя з яго пасады у любы момант. Веча было вышэйшым устаноуча-заканадаучым органам, а князь з дружынай выканаучым адміністрацыйным органам. На Полацкае княства нападау і Кіеу, і Ноугарад. Першым вядомым Полацкім князем быу Рагвалод. Княжыу ен да 980 г. Рагвалод не належыу да дынасціі Рурікавічау. У Рагвалода была дочка Рагнеда.

У 2-й палове 11 ст. Полацкае княства зноу становіцца незалежным ад Кіева. Наступныя Полацкія князі Брачыслау (1003-1044), Усяслау (1044-1101).

Горад Брачыслау - Браслау.

Вышэйшым этапам у развіцці Полацкага княства з'яуляецца годы княження Усяслава Чоухедзея. Ен займауся незалежнасцю Полацкага княства ад улады Кіеускіх князей. Сімвалам незалежнасці стау Сафійскі сабор, пабудаваны у гэтыя годы. У Кіеве гэты сабор захавауся. У 12 ст. Узмацнілася межусобная барацьба паміж княствам. Паміж братамі былі крывавыя бітвы ( 1067- бітва на Нямізе). У 1067 г. спалілі Менск, які стаяу на рэчке Менка. Гэта была самая крывавая бітва за усе гады існавання Бел. У наступным годзе на Кіеу напалі качэунікі Полауцы і разбілі войска Усяслава.

Усяслау з дапамогай Фінскіх і Балтскіх плямен авалодау Полацкам у 1073 г. Але яму спакойна жыць не давалі. У 1078 г. Уладзімір Манамах, які быу князем у Смаленску, напау на Полацк. Сам яго не захапіу , але спаліу наваколле. У адказ, Усяслау зрабіу тое ж са Смаленскам. А Уладз. Спаліу Менск. Кіеускіе князі былі вымушаны згадзіцца з самастойнасцю Полацкага Княства. Полацкае Княства было вельмі моцным і яму плацілі даніну Балтскія плямена.

У 12 ст. Узмацнілась феадальная раздробленнасць. Гэта было звязана з развіццем эканомікі. Кожная зямля ужо магла сама сябе забяспечыць, развявалась рамяство. У 12 ст. Кіеўская Русь раздзялілася на шмат асобных княств.

У князя Усяслава было 6 сынаў і кожнаму ен даў нейкі горад. Менскае княства ўзначаліў Глеб, які веў барацьбу з Кіеўскім князем. Полацкае княства яшчэ ў 10-м ст. першым аддзялілася ад Кіеўскай Русі і ператварылася ў самастойную дзяржаву. Таксама ппершым Полацкае княства падзялілася на ўдзелы. Такім чынам усе новыя сацыяльна-эканамічныя працэсы, якія дзейнічалі на старажытн. Русі, пачыналіся з Полацкай зямлі. Гэта сведчыць аб больш высокім сац. эканаміч. развіцці Полацкага княства ў параўнанні з іншымі землямі.

У 13 ст. палажэнне Полацкай зямлі змяняецца ў сувязі з тым, што гандлевыя шляхі перастаюць існаваць т.я. нямецкія крыжакі ў 1201г. заснавалі там г.Рыга. Таксама была і шведская агрэсія (1240г.) у бітве на Няве, у якой прымаў удзел Якаў Палачанін. Выключна важнае значэнне для Беларусі мела тое, што яна пазбегла мангола-татарскага пагрому і панавання.

У канцы 10 ст. на поўдні Бел. Ў басейне р. Прыпяць утварылася Тураўскае княства, якое было падуладна Кіеву. Ім кіравалі сыны кіеўскіх князеў. У 12 ст. яно стала незалежным, а потым падзялілася на некалькі княстваў: Тураўскае, Пінскае, Слуцкае і Глебскае. У сярэдзіне 13 ст. на першае месца у эканамічным і культурным развіцці сярод бел. земляў выходзіць Навагрудскае княства. У гэтага княства была больш ураджайная глеба, выгаднае геаграфічнае становішча.Усе гэта дазваляла весці гандаль з Заходняй Еўропай. Узвышэнню Навагрудка спрыяла і вялікая шчыльнасць насельніцтва. Навагрудак стаў цэнтрам кансалідацыі бел. зямель. Полацк заставаўся самым вялікім на Бел. да 16 ст.

У 9-13 ст. Полацкае княства было адно з буйнейшых дзяржаў у Еўропе. Гістарычнае значэнне існавання гэтага і інш. княстваў з”яўляецца тое, што яны з”явіліся асновай для фарміравання бел. этнасу і асновай для развіцця Бел. дзяржавы.



9. Стварэнне і развіцце ВКЛ,Рускага І Жамойскага.

Побач з Навагрудскім княствам пражывала племя Літва. Князь Міндоўг быў запрошаны князем у Навагрудак да 63г. Ен прыняў праваслаўе каб стаць князем у Нав. У 1251г. ен прыняў каталіцтва. У 1253г. ен каранаваўся ў Нав-ку. Першы і апошні кароль на Бел. У выніку барацьбы за ўладу быў у 63г. змешчаны. Потым быў князем Трынята (1263-64), Войшак(64-67), Шварн(67-70), Трайдзень(70-82), Віцень(95-16), Гедзімін(1316-1341), Яўнут(1341-45), Альгерд(45-77), Ягайла(77-92), Вітаўт(1392-1430), Свідрыгайла(1430-32), Жыгімонт(1432-40), Казімір4 (1440-42), Аляксандр(1492-1506), Жыгімонт1 (1506-48), Жыгімонт2 (1548-72).

Міндоўг далучыў да Навагр. княства землі Літвы. Гэта тэрыторыя называлася Чорная Русь. Спачатку называлася “ВКЛ”. У гістарычнай літаратуры Бел. называюць Беларуска-Літоўскай дзяржавай. Пазней атрымала назву “ВКЛ і Рускае і Жымойскае”. Паступова тэрыторыя пашыралася. Пры Віцене (1295) уведзен агульна-дзяржаўны герб “Пагоня” славянскага паходжання.

У час княжання Гедзіміна ў складзе ВКЛ былі аб”яднаны ўсе Бел. землі. Полацкае і Віцебскае княства ўвайшлі ў склад ВКЛ на дабраахвотнай аснове. Сталіцай пры Гедыміне стала Вільня ў 1323г. , заснаваная крывічамі.

Альгерд да 45г. княжыў у Полацку, а з 45 стаў вялікім Князем. Паспяхова адбіваў націск крыжакоў і дабіўся вялікіх поспехаў у барацьбе з мангола-татарамі: бітва на р.Сіняя Вада (тэрыторыя Украіны) з войскам Залатой Арды. Перамогу атрымаў Альгерд. Гэта бітва была ў 1362г. Была вызвалена ад манголаў Кіеўская зямля, Валынь, Падолле і ўсе вайшлі ў склад ВКЛ.

Пры Альгердзе тэр-я пашырылась. Спачатку ВКЛ апіралася на традыцыі Полацка і ў асноўным князі былі праваслаўныя і выкарыстоўвалі бел. мову як дзяржаўную, а ў 14 ст., калі Маскоўскае княства пачало прад”яўляць прэтэнзіі, яны былі вымушаны шукаць падтрымку ў Польшы.

У 1385 - Крэўская вунія была падпісана. Гэтую вунію пісаў Ягайла (Якаў, калі прыняў праваслаўе), прыняў каталіцтва і абвясціў акрасціць каталіцтвам усіх літоўцаў і стаў каралем Польшчы пад іменем Уладзіслаў. Ягайла пачаў падтрымліваць каталіцкую знаць. Праваслаўныя феядалы выступілі супраць гэтага. З 92г. ішла грамадзянская вайна. Ягайла быў вымушаны ў 92г. уступіць Вітаўту пасад.

Дзяржава пры Вітаўце знаходзілася (у пач. 15 ст.)ад Балтыйскага да Чорнага мора. Нават сімвалічна Вітаўт уехаў на кані ў воды Чорнага мора. Вялікай падзеяй у час княжання Вітаўта была Грундвальская бітва - бітва аб”яднаных сіл супраць крыжакоў, якія былі разбіты.У 1413г. - Гарадзецкая унія. Па ей католікі атрымалі выключнае права займаць вышэйшыя дзяржаўныя пасады.Гэта прывяло да раскола пануючага феядальнага класа.

У 30-я г. 15 ст. у ВКЛ была феядальная вайна. 4 гады існавалі асобна ВКЛ і ВКР. Некаторыя феядалы пераходзілі у Маскву.Князь М.Глінскі ўзняў паўстанне супраць вялікага князя. Ен спадзяваўся на падтрымку Масквы, але не адбылося і ен збег у Маскву.



12. Першае беларускае адрадженне (16 - першая палова 17ст.).

Францыск Скарына в 1517 г. у жніуне у Праге надрукавал `Псалтыр'. Ен стау першым усходнеславянскім кнігадрукаром. Быу першым беларускім вучоным-гуманістам і асветнакам еурапейскага масштабу. У сваей дзейнасці ен увасобіу непасрэдную сувязь Беларусі с заходне-еурапейскім адрадженнем. Працу Скарыны працягвалі Семен Будны, Васіль Улпінскі, браты Зуані. У 17 стагодзе значнымі былі даследванні у развіцці школьнай адукаціі ,тэатра, жывапісу, скульптуры, архітектуры, воена-абарончага і культурнага дойміцтва.

САЦЫАЛЬНА ЭКАНАМІЧНАЕ РАЗВІЦЦЕ:

16- першай палове 17 стагодзя назіраліся істотныя зрухі у сацыальна-эканамічнай развіцця Беларусі. Росту с/х вытворчасці садейнічала аграрная рэформа 1557 года, якая называлася `Устава на валокі'( мера вымярэння зямлі = 21,36 га). Рэформа увяла у заходняй і цэнтральнай Беларусі падворнае сялянскае нарастанне. Кожная сямья атрымала кавалак зямлі замест абщіннай. У прагрэсіуную на той час фальварачна-паншчную сістэму з цверда устаноуленнымі павіннасцямі сялян у залежнасці ад вялічыны і якасці іх зямельных надзелау. Ва усходніх ваеводствах із-за ваенных абставін ажыццявіць рэформу не удалося і сельская абшчына там захавалася да пачатку 20 стагодзя. ( Потым была у 1906 годзе Сталыпінская рэформа ) Сталыпін - губернатар Гродненскай губерніі.

У гэты час вышэйшага узроуню у сваім развіцці дасягнулі гарады Беларусі, у якіх канцэнтравалася рэмясло і гандль. Гэтаму садзейнічалі прывілегіі самакіравання гараджан. Так званая Магдэбургскае Права. Першым горадам, адтрымаушым гэта права была Вільня у 1387 годзе, Мінск - 1494 г. Развіты былі культура, рамество. Пасля уваходжання у Рассійскую імперію было адменено.

Выбарчыя органы гарадскога самакіравання ( рада, лава, магістрат) узначалівау войт, прызначаны вялікім князем. Яны былі незалежныя ад ваяводау і старастау. Гараджане , вызваленыя ад некаторых феадальных павінасцяу, ад падпарадкаванняу іншым службовым асобам, акрамя войта мелі свой судовый орган - лава. Угарадах склауся эканамічна моцный слой беларускіх купцоу і рамеснікоу. Купцы і рамеснікі фінансавалі развіцце беларускага кнігадруку, асвет, мастацтва, культуру у целым.



13. Белаоусь у складзе РП.

У сярэдзіне 17 стагодзя гістарычны лес беларускага народа раптоуна і трагічна змяніуся. Антіфеадальная сялянска- казацкая вайна ( 1648 - 1651 ) а потым 13-гадовая вайна Расіі с Рэчью Паспалітай (1654-1668) за увалоданне Украінай і Беларусью мелі катастрафічныя паследствія. У ходзе ваеных дзеяній ад голаду і масавых эпідэмій загінула 52% насельніцтва. Больш за 300 тыс. беларусау, у першую чаргу лепшых рамеснікау, майстроу вышэйшага класа было пераселена гвалтоуна у Рассію. Менавіта іх талентам былі створаны многія шэдэуры маскоускага крэмля і падмаскоуныя палацы. У цэлым гэта быу страшэнны удар па генафонду Беларускага этнасу ( качество і колічество населенія) . Вялікіе страты понесла матэрыяльная і духоуная культура Беларусі. Апрацоука зямлі сакрацілася у 2 разы. У разбураных гарадах і мясцечках амаль знікла этнічнае беларускае купецтва і раместнае жыхарства. У ходзе вайны беларускі народ ад арыстократа да прыгоннага селяніна на уластным вопыте пераканауся, што сабою уяуляе маскоускі дэспатычны рэжім. Гэта вайна з'явілася мацнейшым штрушком да массавай паланізаціі беларускіх феадалаў і інтеленгенціі. На працягу наступных 30-і гадоў бел мова была канчаткова выціснута з афіцыйнага ужытку і дзяржаўнага справаводстваў ВКЛ. У 1696г замена польскай мовай, аднак сяляне захавалі родную мову. У пачатку 18ст беларусь зноў стала арэнай ваенных дзеянняў. Вайна Расіі і Швеціі працягвалася 21г(1700 - 1721). Угэтай вайне РП была саюзнікам Пятра І Магнаты і шляхта падзяліліся на саюзнікаў і праціўнікаў Пятра І. Яны вялі междуусобную вайну. У перыяд пауночнай вайны загінуў кожны 3-ці жыхар бел. С/х і прамысловасть, гандаль зноў апынуліся ў стане вялікага заняпаду.Абстаноука якая склалася у РП у цэлым: акрамя люцкіх стратау і матэрыальных былі і палітычныя, якія прывелі да заняпада РП. РП пасля пауночнай вайны захавала свае межы , але як дзяржава была практычна паралізавана унутраннай магнацка-шляхецкай арахіей. Шляхта дамаглася абсурдных саслоуных вольнасцяу , у тым ліку права заключать ваеныя канфедыраціі супраць свайго караля і народа у выпадках, калі на яе думку гэтыя вольнасці павышаліся . Дзейнасць вышайшага органа улады ( сойма ) - агульнадзяржаунага сойму, парушалася правам ліберумвета, якое патрабавала едінаначаліе пры прыняцці законау і прапаноу. Магнаты маючыя уласныя крэпасці і войскі, не плацілі дзяржаве падаткау і усе часцей выкарыстоувалі ваеную сілу у барацьбе за уладу. Дзяржауная казна апусцела, не было чым плаціць войску . Ва унутрапалітычную барацьбу у РП усе часцей умешываліся суседнія дзяржавы.: Расея, Прусія, Аустрыя пасылаючы свае войскі па запрашенні родных шляхецкіх канфедэрацій. Повадам для гэтага найчасцей з'яулялася рэлігійнае пытанне : абарона правоу дісідэнтау( дісідэнтамі называюцца правослауныя і пратэстанты ).



14. Барацьба за cтварэнне беларускай дзяржаўнасті.

Пасля лютаускай буржуазнай рэвалюцыі 1917 г., пасля свяржэння царызму адрадзіуся беларускі нацыянальны рух. Аднавіла сваю дзейнасць Бел.Сацыалдэмакратычная Грамада ( БСГ ), узніклі іншыя нацыянальныя ррганізацыі. У сакавіку 1917 г. БСГ арганізавала у Мінску зўезд прадстаунікоу Бел. нацыанальных арганізацый. Які выказауся за прадастауленне Б. Аутаноміі у складзе Расійскай Федератівной Дэмакратычнай рэспублікі. Аднак часовы урад адклаў вырашенне гэтага пытання да Устаноучага сходу (Учредітельное собраніе ). Часовы урад не вырашыу ні воднага пытання ( зямлю сялянам не далі ) - - кастрычніцкая рэвалюцыя. Да восені 1917 г. Бел.Нац.Рух набыу массавы характар. Найбольш уплывовай партыяй у яе заставалася БСГ. Акрамя Б яе арганізацыі існавалі у Петраградзе, Маскве і іншых гарадах Расіі і Украіны, дзе пражывала шмат беларусау. У першую сусветную вайну бажанцау беларусау было больш 1,5 мільена. Лідэрам БСГ у гэты час зўяуляліся Язэп Дыла, Дзміцер Шылуновіч ( Цішка Гартны ) , Аркадзь Смоліч, Сымон Рак-Міхайлоускі, Язэп Лесік, Алесь Чарвякоу. Нац. Рух хутка пашырался і сярод беларусау-вайскоуцау на Расійска-Германском фронце ад Балтыкі да Чорнага Мора, таксама сярод матросау Балтыйскага флоту. Да яго сталі далучацца асобныя прадстаунікі маемасных классау, землеуласнікі, каталіцкія святары, але у аснове гэта быу рух дэмакратычны з абсалютнай перавагай сялян, рабочых, салдатаў, матросаў, народнай інтэлігенцыі.

У снежні 1917 г. адбыуся першы Усебеларускі зўезд ( Кангрэс ), які быу арганізаваны пры вядучай ролі БСГ у Мінску, з дазволу і з фінансавай падтрымкай з боку Цэнтральных Бальшавістскіх уладау - Савета Народных камісарау. У яго рабоце удзейнічала 1872 дэлегата , з іх 1167 з рэшаючым голасам, якія прымалі удзел у галасаванні. Урачыстае адкрыцце зўезда адбылося 1 снежня ( 20 сн.) 1917 г. у гарадскім тэатры ( цяпер тэатр Я.Купалы). Адкрыцце адбылося, але дзейнасць яго пачалася 15 снежня, не усе дэлегаты прыехалі 7 снежня, дэлегаты былі з усей Беларусі, у тым ліку з Смаленская губерніі ( ануліраваннай тэрыторыі). У ноч з 17 на 18 снежня ( 29-30 ) зўезд пачау абмеркаванне пастановы аб самавызначэння Беларусі і аб часовай Краевой уладзе. Быу прыняты 1-й пункт ( аднадушна) гэтай пастановы, у якім зўзд прызнавау неабходным “дзеля выратавання роднага краю і аховы яго ад развалу і адарвання ад Рассійскай Дэмакратычнай Федэратыунай Рэспублікі неадкладна арганізаваць са свайго складу орган Краевай улады у асобе Усебеларускага Савета Сялянскіх, салдацкіх і рабочых дэпутатау”. Гэты савет павінен быу узначаліць кіраванне краем уступаючы у адносіны з рэальнай уладай ( у Петраградзе - Савет народных дэпутатау на чале з Леніным ). У гэты момант ( прыняцця 1-га пункта) зўявіліся прадстаунікі мясцовай бальшавістскай улады з узброеннымі салдатамі , якія па загадзе галоунакамандуючага заходнім фронтам і кірауніка пауночна-заходняй абласной арганізацыі бальшавікоу ( на загадзе Мяснікова ) разагналі зўезд, арыштавалі прэзідыум зўезда і яшчэ 27 чалавек - членау савета старэйшын. Ленінскі савет народных камісарау (СНК) , а у студзені 1918 г. 3-і Усерасійскі зўезд Саветау ухвалілі самачынную акцыю мясцовых бальшавістскіх уладау. Кіраунікі заходняй вобласці не прызнавалі існавання Бел. этнасу, бел. мовы, культуры, пра гэта яны адкрыта пісалі у газете “Звязда”. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі быу прынят дэкрэт аб скасаванні дакументау аб падзелах РП у канцы 18 в.( вывад - неправільна падзел). Дэлегаты Усебел. Зўезда сабраліся 18 снежня (31) у лакаматыуным дэпо і пад аховай Мінскіх чыгуначнікау абралі Савет (раду) як свой палнамоцны орган да другога Усебеларускага зўезда. 21 снежня (3 студзеня 1918 г.) 1917 г. рада абрала выканаучы камітэт, які дзейнічау у падполлі да 19 лютага 1918 г. 19 лютага бальшавіцкія улады спешна пакінулі Мінск, перабраліся у Смаленск. 20 лютага выканаучы камітэт рады Усебеларускага зўезда прыняу першую устауную грамату да народау Беларусі ( у той момант калі у краіне амаль было без уладу) у якой абвясціу сябе часоваю уладаю на Беларусі, і сфарміравау першы Нацыянальны Урад - Народны Сакратарыят на чале Язэпам Варокам. 3 сакавіка - падпісан Брэтскі мір, пасля чаго была прынята другая устауная грамата - 9 сакавіка 1918 г. Гэта было патрэбна т.як. па умовах Брэстскага дагавору большая частка Бел. аддавалася Германіі як залог ( Герм. Мела права акупіроваць тэрыторыю Бел.). У такіх умовах была прынята 2 грамата у якой Бел. абвяшчалась у межах рассялення беларусау - Беларускай Народнай Рэспублікай. 18 сакавіка Рада Усебеларускага зўезда ператварылася у раду БНР. У склад Рады былі дадаткова уведзены Іван і Антон Руцкевічы, Вацлау Растоускі і некаторыя іншыя, якія былі прыведзены з Вільні. Гэтыя Віленскія дзеячы падштурхнулі астатніх прыняць 3 грамату. 25 сакавіка 1918 г. Рада БНР прыняла 3 Устауную Грамату , у якой БНР абвяшчалася незалежнай і вольнай дзяржавай. (2) Гэта дата віншуецца як незалежнасць рэспублікі.

Нямецкія аккупанты не прызналі БНР і перашкаджалі яе дзейнсці, толькі была дазволена нацыянальная культурная і асветніцкая дзейнасць ( адкрыты бел. школы, печаталіся газеты), але не было дазволена ствараць беларускае войска, орган суда і мясцовай улады. 16 лютага - абвешчана незалежнасць Літвы, але яе незалежнасць немцы прызналі і гэта дало літоуцам сабраць узброеныя сілы, пасля чаго яны адстаялі сваю незалежнасць. А Бел. рэсп. Аказалася не абароненай. Але у Бел. рэсп. Былі выпушчаны пашпарт белар. Дэлегаты БНР дзейнічалі у розных канферэнцыях , дзе гаварылі, што існуе такая рэспубліка як БНР.

БНР прызналі : Украіна, Літва, Польша, Чехословакія, Фінляндія, Болгарія. Фактычна значна больш краін , у тым ліку Расія. Значынне факта , што балы абвешчана БНР : абвяшчэнне і дзейнасць БНР прымусілі ЦК бальшавіцкая партыі на чале з Леніным прыняць у снежні 1928 г. рашэнне аб утварэнні БССР. Дейнасць Бел.Рэсп.: у 19-20 гг.. не прызнав БНР, кіраўнік польскай дзяржавы абяцау аутаномію БНР, але абяцанні гэтыя не маглі здейсніцца, т.як. землеуласнікі, буржуазія былі супраць. Урад БНР пераехау у Гродна. Потым у Прагу. У 1925 годзе праізашоу раскол. Частка прызнала Сав. Бел, але праз некалькі год былі рэпрэсіраваны. Цэнтрам беларускай эміграцыі зўяуляецца Прага . Печатка Бел.Рэсп. назодзіцца за мяжой. Сагінец - старшыня БНР.



19. Стваренне БССР і яе уваходжанне ў СССР.

Пасля вызвалення у снежні 1918 г. ад нямецкіх акупацыйных сіл пашырыуся і паглыбіуся рух за нацыянальнае самавызначэнне. Узначалілі гэты рух беларускія секцыі РКПБ, Бел.нац. камітэт. Гэтыя арганізацыі спрыялі таму, каб была абвешчана савецкая Беларусь. Абласныя беларускія улады былі супраць утварэння БССР. Толькі прамое умяшанне ЦК РКПБ дазволіла правесці у Маскве 21-23 снехня 1918 г. канферэнцыю беларускай секцыі РКПБ па прапанове якой ЦК РКПБ сфарміравау і зацьвярдзіу склад першага часовага улада Савецкай Бел. на чале з Дзмітрыем Шалуновічам. 30 снежня 1918 г. у Смаленску прайшла 6-ая Пауночна-заходняя канферэнцыя РКПБ , якая абвясціла сябе першым з'ездам КПБ. Гэта канферэнцыя прыняла дэкларацыю аб утварэнні Сацыалістычнай Савецкая Рэспублікі Беларусь.

У склад рэспублікі рэкамендавана уключыть наступныя тэрыторыі: Мінская губернія, Смаленская, Магілеуская, Віцебская, Гродненская, а так сама часткі губерніі Віленскай, Ковенскай, Чарнігаускай, дзе дзе пераважала беларускае насельніцтва.

Пасля з'езда урад пераехау ў Мінск, які быў абвешчаны сталіцай БССР.

1 студзеня 1919г. быў абвешчаны маніфест аб утварэнні БССР. Гэты дзень стаў афіцыйным днем утварэння БССР. Фактычная улада была ў бальшавікоў.

2 -3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся першы з”езд саветаў рабочых, сялянскіх і салдацкіх дэпутатаў Беларусі.

На з”езде была прынята Канстытуцыя, зацверджаны герб і сцяг. Выбраны цэнтральны выканаўчы камітэт.

Яшчэ у студзені 1919 г. ЦК РКП(б) рэкамендаваў перадаць Смаленскую, Віцебскую і Магілеўскую губерніі ў склад РСФСР, а БССР аб”яднаць з Літвой у новую Літоўска- Беларускую ССР.

У лютым 1919 г. гэта рашэнне падтрымалі з”езды саветаў у Мінску і Вільні. Сталіцай быў абвешчаны г. Вільня. У аб”яднаным урадзе не было ніводнага беларуса.

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі юрыдычна землі Беларусі ў склад Расіі не ўваходзілі. Пасля вызвалення ішла гаворка аб ўтварэнні Рэспублікі Польскай.

31 ліпеня 1920 г. пасля вызвалення Мінска ад палякаў прынята другая дэкларацыя аб незалежнасці Савецкай Беларусі, але тэрыторыя толькі 6 паветаў Мінскай губерні, а Гродзенская і Віленская губерні перададзены Літве. У снежні 1920 г. декларацыю аб незалежнасці зацвердз. 2 усебел. з”езд саветаў. У сакавіку 21 г. дэлегацыі РСФСР і УССР падпісалі з Польшай мірны дагавор. Вынік: Зах. Бел. увайшла ў склад Польшы (40% усей тэрыторыі ) .

Было вырашана стварыць адзіную дзяржаву і таму 30 снежня 1922 г. у Маскве на першым з”ездзе саветаў СССР быў падпісаны дагавор аб стварэнні СССР. Гэты дагавор падпісалі 4 рэспублікі:РСФСР, Укр. , ССР , Занаўк., СФСР і БССР,існавала да 1991 года. 21 снежня 1991 года ў Алмааце быў падпісаны дагавор аб стварэнні незалежных дзяржаў.

ЦКРКП( б) ў маі 1923 г. аб далучэнні да тэрыторыі Б еларусі раенаў Віцебскай, Гомельскай, Смаленскай губерні з беларускім насельніцтвам.

6 Надзвычайны Ўсебеларускі з”езд саветаў у сакавіку 24 г. заканадаўча аформіў узбуйненне ССР. Насельніцтва БССР павялічалась на 2,5 млн. і тер-я стала 110,5 тыс. кв.км..

Ў ліпені 24 г. было зменена адменістрацыйнае дзяленне Бел.. было створана 10 акруг. У снежні 26 г. было другое рашэнне тэрыторыі БССР, і тэр-я пав.на 16 тыс кв. км., а нас-ва на 620 тыс. чалавек .

У 1930 г. акруговае дзяленне было скасавана. Раены падпарадкоўваліся Мінску.

У 1938 г. створаны вобласці : Мінская, Віцебская, палеская, Гомельская, Магілеўская. У 39 г. у верасні Зах. Бел. увайшла ў склад БССР . Тэр. Бел. пашырыл. на 101 кв. км. і нас-ва на 4,5 млн. чал.

Спачатку ў склад БССР і віленскі край, а ў кастрычніку 39 г. Вільня была перададзена Літве разам з Чырвонай арміяй. Літоўцы пайшлі на ўсе, каб атрымаць Вільню. Беластонская вобласць была перадана Польшчы ў 44-45г..У жніўні 40 г. плошча БССР была 225, і 7 тыс. кв. км. і нас-ва 10,5 млн. чал..

У 1945 г. БССР з”явілась адной із дзяржаў - заснавальніц ААН.

БССР існавала да 1991 г. , а дэкларацыя была прынята 27 ліпеня 90 г. аб суверэнітэце БССР. 25 жніўня 91 г. гэта дэкларацыя стала канстытуцыйным законам.



Язычнецкая вера на землях Беларусі.

Язычніцкая рэлігія = цэлы комплекс вераваній і культау, якія адлюстроувалі залежнаць людзей ад прыроднага асяродзя, а так сама былі формай перадачы гаспадаага вопыту і практычных ведау. У кожнага з племянных саюзау была свая разнавіднасць язычнецкай рэлігіі, свой пантеог багов, свае культы. Старажытнейшым богам быу Род, наступным быу Даджбог, Хорс, Каляда,Ярыла, Сура, пасля Пярун, пасля Купала ( ураджаю і дастатку) Лада (багіня кахання) Жыжаль (агню) , Велес (хатняй жывелы) , Зніг.

Поры года : Зюзя (Зіма) Леля (весна), Цеця (лето), Жніень(восень).

Татэмізм - пакланенне жывеле, якую лічылі сваім продкам.

Крівічы шанавалі мядзведзя - калтаедзіца у сакавіку, гатаванні каш з гарохавай мукі, аусяны кісель - жур, былі скокі у вывернутых кажухах. Быу распаусюджаны культ камямеў. Для язычнецтва характэрна шматбожыя, мноства племянных культау, адсутнасць дакладной іерархіі бажэств. Найбольш дакладным быу культ продкау, якіх называлі дзядамі (вясновыя - радауніца - другі ауторак пасля вялікдня, дзяды - перад масленіцай і перад стмухай, восеньскія дзяды - у суботу пасля 8 лістапада , у католікау - 2 лістапада.



Прыняцце хрыстьянства ў беларускіх княствах.

Пранікненне хрысціанства на зямлі усходніх славян пачалося у сяр. 9 ст. У 862 г. літоускія князі Аскольд і Дзір прынялі хрысціанства у Канстантінополе. У 988 г. - было хрышченне Кіева. Хрышчэнне было недобраахвотнае. На Бел.землях крышчэнне прынята у 992 г. Створэнне полацкай епархіі - 992 г. Гэта царква - епархія была аутакіфальная ( незалежная ад ад кіеускай мітраполіі) , падпарадкоувалася канстанцінопальскаму іерарху. Епіскапы прызначаліся канстантінопальскім патрыярхам. Быу перыяд палпарадкавання Кіеву. Язычнецкія культы зліліся з хрыстіанскімі, храмы будавалі на тых месцах, дзе былі свячэныя язычнецкія месцы. Хрысціанства выканала вялікаю прагрэсіуную ролю, спрыяла станауленню полацкага і іншых княствау, умацавання міжнароднага прыстыжу, пашырэнню культ. сувязей з Візантыяй. Сярод культурных дзеячоу у 12 ст. З'яуляюцца такія асветнікі, як Ефрасінья Полацкая,К. Тураускі і Кліменцін Смаляціч.



Рэлігійныя канфесіі і іх узаемаадносіны на Беларусі ў часы ВКЛ і РП.

На гісторыю Бел паклалі пэуны адбітак і праваслауе, і каталіцтва, і абедзве тэндэнцыі у развіцці хрысціанства (драбленіе) выдзяленне ржфармацыйнай царквы ( кальвівізм, лютэранства і аб'яднанне). Стварэніе хрысціанскай царквы 1596 г. існавала вуніяцкая царква да 1839 г. Вялікій уплыу на развіцце рэлігіі Беларусі аказвалі каталіцызм і праваслауе, пастаянная канкурэнцыя паміж усходам і захадам. Механізм удзеяння рэлігійнага фактару на жыцце жыхароу ВКЛ трэба разглядаць з 2-х бакоу і з аднаго боку - адносіны да рэлігіі пануючых классау, з другога - адносіны простых людзей. Для феадалау рэлігія і царква былі сродкамі палітычнай барацьбы.

Вялікія князі ВКЛ імпаек:'неаднаразова рабілі спробы паставіць уласнага метрапаліта у 1316, 1337, 1352, 1354, 1375 г. Але маскоускім князям удавалася утрымаць цэнтр агульнай для усей Еуропы сваей сталіцы (Канстантінополь) Москва. Паражэнне Вільні у барацьбе за метрапаліта у 14 ст. Было адной із прычын Крэускай Вуніі і пераходу правячых колау разам з язычнецкім болцкім насельніцтвам у каталіцтва. Ягайла зрабіу памылку , калі абвясціу каталіцкую рэлігію дзяржаунай на тэрыторыі ВКЛ. Вітаут у 1416 зрабіу спробу стварэння уласнай метраполіі з цэнтрам у Наваградке, але безпаспяхова. 1430 г. пасля смерці Вітаута, была вайна паміж Свідвігайлай і Ягайлам. Барацьба закрнчылася паспяхова. Праваслауе атрымала такія ж фактычныя правы як і католікі. У канцы 15-16 ст. Усталявалася пэуная рауніцтва паміж каталіцкай і праваслаунай верамі.

1458 г. - правасл царква ВКЛ падпарадкоувалася канкрэтна Канстанцінопалю ( была метраполія і Патрыярх) Рэлігійный фактар зноу выходзіць на 1-е месца у палітычных размовах, напярэдні і пасля Люблінскай Вуніі 1569 г. Калі была створана РП ідэалагічнай асновай дзяржаунай незалежнасці ВКЛ павінен быу стаць Канвініум - адзін з напрамкау пратэстантызму. Рэлігія не залежыла ні ад Кіева, ні ад Рыма. У кальвінізм увайшло шмат магнатау. Рэфармацыя у ВКЛ насіла шляхецка- магнацкі характар. 1580 г. ВКЛ было пратэстантау -13 , католікау - 6, православных -4 у мецэнате.

Гарадскі сейм 1568 г. ураунавау права усю шляхту веры хрысціанства.

У 1573 г. - прыняты акт Варшаускай канфедэраціі. Аб свободзе веравужывання. Тэкст якога увайшой у 3 статут 1588 ВКЛ.Гэта вельмі важны дакумент. Па усей Еуропе рэфармацыя, Рым увайшоу у НАТО, змянілася палітыка у ВКЛ, шляхта зноу пачала пераходзіць у каталіцызм. Адным з элементау конт-рэфармаціі бала ідэя уніі католіцкай і праваслаунай царквы ( Вунія - дагавор).

Дапамогай вуніі акаталічыць бел насельніцтва. У 1589 г. праваслауная патрэярхія устанавалася у Маскве ( пасля чаго як туркі захапілі Канстантінополь). Для часткі патрэятычна настроеннай знаці ВКЛ вуніяцкая царква значылася як нацыянальная, здольная спрыяць нац незалежнасці. Царковная Вунія падпісана у Брэсце у 1596 г. Па яе умовам правасл. Царква прызнавала вяршэнства папы Рымскага і сімвал веры у каталіцкім разуменні.

Захойвалася праваслауная абраднасць , мова богаслуження ва уніяцкай царквы была беларускай. З праваслауя ва уніаутва перайшло 80 % беларусау. Прыхільнікі праваслауя называлі русскімі. Простый народ (сяляне) ніколі не быу фанатычным прыхільнікам і абаронцам той ці іншай канфесіі. Сялянства доугі час захоувала старыя язычнецкія традыцыі, якія увайшлі у яго быт ( кожны феадал мог устанавліваць свае абрады на сваей тэрыторіі)



Рэлігійная палітыка царскага урада пасля уключення Беларусі у склад Расійскай Імперыі.

У Расійскай імперыі рэлігія была адзіным сродкам русіфікацыі. 1704 - красавіка Катэрына 2 выдае указ аб скасаванні царкоунай вуніі. Да 1794 - 1795 да праваслауя далучаны 3 міл. Уніатау. Пасля Кацярыны Павел 1 - галоунай стала правасл, У гады Накалая 1 ( пасля паустання дэкабрыстау) - уніацтва.

1839 г. - на Полацкім саборы уніяцкая царква была афіцыйна ліквідавана. А уніяты у большасці пераведзены у прваслауе. Перыяд Нікалая 1 - вельмі жорстка ( фізічн.пакаранне) праводзілася палітыка русіфікацыя 1840 г. - 3 статут паменен. У гэты перыяд было забаронена прыменяць назву Бел. ( толькі Севера-Западный край) Асаблівасці Рускай прав. Царквы была падпарадкаванасць дзяржаве. Петр 1 ліквідавау пасаду патрыарха, і зрабіу сінод (як міністэрства). Патрыяршэства у 1918 аднавілася пасля кастрычніцкай рэвалюцыі. З 1797 г. імператор лічыуся кірауніком Літвы.

У час паустанне (1863 г) правасл.царква вяла прапаганду супраць паустанцау. Касцел заставауся адзіным месцам, дзе не прапагандавалася паліт. ідэалогія. Фактычна усе бел. Пісьменнікі і дзеячы іншых нац руху 19 стагодзя былі католікамі. ( Я.Купала, Міцкевіч)



25. Беларускія народныя абрады і звычаі.

Звычай - сродак чалавечай дзейнасці, а абрад - адна з форм яго рэалізацыі з пэунымі рацыянальнымі дзеяніямі. Звычай = паняцце шырэйшае, чым абрад . Чалавек зауважау , што паутараюцца поры года і ужо з гэтым былі звязаны абрады. Архет = першастнае дзейства. Архет аб'яднаецца пры дапамозе абрада. Абрад = сімвалічнае дзеянне , якое рэгулярна паутараецца. Па сваей структуры абрады складаныя і уключаюць у сябе элементы :

гульні, танцы, песні, сцэнічныя дзеі, варажба, супольнае спажыванне ежы. Гэта самы старажытны элімент культуры, таму абрад = традіцыйная культура.

Гістарычныя умовы жыцця Б садзейнічалі заснаванню культуры. З Захаду, Усходу уплыу розных К.Р., але Б Захавала сваю культуру благодаря абрадам. У Бел культуры самае разнастайная. Пасля прыніцця хрыстіанства традіцыйныя абрады і святы прынялі хрыстіанскую афарбоуку . гэта з'явілася з хрыст. Культам. Гэта : каляды = рождество Хрыстово і інш. Вялікдзень = Пасха. Калі хрыстыанскія супалі з язычэскімі = гэта больш святочныя абрады. Гэта = Крышчэнне = не мае абрада , або дні прысвечаны канкрэтным святам. Т.к. гэта святы канкрэтна язычэскія ці хрысц.

Асабліва у сярэдзіне 17 стагодзя пачалі разв. Звычаі. Калі шмат спадарожнікау зауважалі традыцыі іншых народау.

У 18 веке ідэалізацыя вобраза гістарычнага чалавека. С пачатку 19 века цікавасць да вывучэння традіцый еурапейскіх народау. Пачаліся складв. Нац. Вызваленчыя рухі.

У Зах. Еуропе у сярэдзіне 19 ст. Узнікла навуковая школа = міфанагічная. Вучон. Прыйшлі у вываду аб старажытнай культуры. Супольнасці інда= еурапейскіх народау6, якім была уласціва астральная міфалогія. У расіі прадстаунікі міфалагічнай школы быу Аляксандр Нікалаевіч Афанасьеу, збіральнік руск. Нар. Казак . Ен сабрау 3 тамы казак, 7 выданняу. Сярод казак былі і беларускія. Акрамя казак былі другія, навуковыя выданні. У яго былі Казкі, напрауленныя супраць царквы, яны былі выдадзены за мяжой = 2 выдання.

Для вывучання нар. Абрадау Фрэзэр у кніге - Залатая галінка 1890 выказау універсална=гістарычную канцэпцыю разумовага развіцця чалавецтва. Старажытны чалавек думау, што бы мог выклікаць душі. І т.д. Рэшткі гэтай веры захаваліся у абрадах многіх народау. Але людзі перайшлі ад века магіі к веку рэлігіі. Пазней век рэлігіі змянілся векам навукі. У Сав. Навуковай літаратуры выдзеляюцца працы аутарау : Проп В.Я., Рыбакоу , Іваноу В.В., Топорев. Беларускія вочоныя 19 ст. Вывушаушыя абрады : Бяссонау П.А. Нікіфароускі Н.Я. Шэйн П.В. Кірко, Адам Багдановіч.

Абрады дзеляцца на календарныя, сямейныя, грамадскія і рэлігійныя. Календарныя абрады дзеляцца на вясновыя, летнія, восеньскія і зімовыя. У старажытнасці каляндарны год пачынауся вясной і спачатку гэта была не канкрэтная дата да 1492 г. Вясновыя святы : благанеце = 7 красавіка, Вялікдзень = / 4 сакавіка па 8 мая = даты мяняюцца, Юрыя = 6 мая, Мікола 22 мая, Чшесце = завісіць ад Вялікдня, Семуха = праз 7 тыдняу пасля Пасхі.

Для абрадау характэрна сімволіка , магія, абрадавая ежа.

Сямейныя абрады : вяселле, радзіны, пахавальныя абрады. Для Бел. Абраднасці характэрны хрэстейныя песні.

Абрады дзеляцца на каляндарныя, сямейныя, грамацкія, рэлігійныя.

Каляндарныя - падзяляюцца на веснавыя, летнія, восеньскія, зімовыя.

Восеньскія - Дабравесце 17 красавіка, вялік дзень (з 4 красавіка па 8 мая), Юр'е (6 мая), Міколы 22 мая, тройца 7 тыдняў пасля пасхі,

Сяўбу азімых пачыналі пасля Спасу, закончвалі пасля пакроў (14 кастрычніка) затым уборка ураджаю і заканчэнне палявых работ. Важная сімволіка абрадавага значэння надавалася першаму і апошніму знятым снапам: гаспадар-першы, жытняя баба - апошні.

Першы выган жывел быў на Юрье. Усе каляндарныя абрады носяць аграрна земляробчы характар. У абрадах увасабляюцца наступныя культы:

Культ сонца.

Культ прыроды і прыродных сціхій.

-- // -- жывел і птушак.

Птушка - сімвал дабра, Каза - уродлівасці,



Нацыянальны склад насельніцтва Бел.

Нацыянальны склад насельніцтва Б па перапісу 1989 г. :

беларусы - 7 млн 905 т - 77,9 %

русскія - 1 млн 342 т - 13,2 %

палякі - 418 т - 4,1%

украінцы 219 т - 2,9 %

яурэі 112т - 1,2%

татары -13 т

цыгане -11т

літоуцы -8т

малдаване, айзербаджанцы, армяне - па 5т

узбекі і немцы - 3,5т

чуваші і грузіны - 3 т

латыші - 2,7 т

казакі - 2,3 т

мартвіны - 2,6т

таджікі - 0,9т

эстонцы - туркмены - 0,8 т

Разгледзім рускіх. Цяпер іх уже больш. У 95 годзе больш чым 1,5 млн. Самая вялікая группа небеларусау на нашай зямлі. Першая невялікія группы рускіх перасяляліся у час бракау вялікіх князеу ( паміж ВКЛ і русскімі) , дыпламатычныя бракі. 1350 г. - першы такі брак Юліана дачка вялікага Александра стала жонкай князя Альгерда. У дальнейшым шмат такіх бракау ( Дачка Данскога)

У другой палове 17 ст. Перасяляліся на землі Беларусі стараабрадцы ( гэта была царкоуная рэформа патрыарха Нікана (Урал) у яе выніку частка правасл не прыняла гэту рэформу, яны пачалі перасяляцца). Самыя багатыя перасялялісь далей .

У Б прынімалі перас т.як. была вялік вайна з Расеяй. Цэнтрам- Ветка - 1885 г. - заснавана стараверамі. Вакол Веткі былі вескі з стараверау. У 1722 г. - 40 т. Чалавек было у Ветке. Яны з сабой прывезлі старажытныя кнігі, іконы, якія былі знішчаны у нас. Стараверы прытрымліваліся абрады. Расіі не спадабалася убежышча іншых народау. ( Перыяд без'уладзя). У 1735 г. 1764 г. - былі карательныя экспедыціі рускай арміі на тэрыторіі ВКЛ. Манастыры, царквы разбураны, частку вярнулі у Расею. І тым не меньш усіх перасяліць не змаглі. У сярэдзіне 19 ст. У Гомельскім павеце Рускія стараверы складалі 11% усіх жыхароу. Якія жылі і у Віцебскай губерніі ( 6,6%) і у Гомельскім павеце, у полацкім ( 5,8%).

34 тыс стараверау усяго па усей Беларусі 60 г. 19 века. 1914 г. было усяго 100 тыс стараверау. У сярэдзігне 30-х гадоу за адну ноч арыштавалі усіх іконапісцау, іконы спалілі: 20 ст пры савецкай уладзе рэпрэсіі супраць стараверау. Веруючыя людзі захавалі нешта і у 40 г. быу створаны на базе калекціі Веткаускі. Прыкладна 90 стараверчых пасяленняу на Віцебщіне.

Наступны этап засялення беларускіх зямель русскімі - гэта 30-60 гг. 19 стагодзя пасля паустанняу 1830 1831, 1863-1864 г. расяляліся рускія памещчыкі і ваенныя чыноунікі ( давалі зарабатную плату на 50% больш). Уселякія льготы пры пакупке зямлі . У выніку колькасць усіх за апошнія 40 19 ст павялічылася у 23 разы ( нелічачы стараверау) А усе насельніцтва Беларусі павялічылася у 2 разы. Па пераліку 1897 г. рускіх было 239 тысяч. Русскія складалі 19% усіх дваран, 10% - купцоу , 46% - чыноўнікаў, 54% - духавенства. У 20 ст перасяленне з Рассіі у асноуным было звязано з прамышленна-гарадскім развіццем (прамысловасць, наукі)

У 20 гады у БССР прыехала працаваць шмат спецыялістау, вучоных з Расіі. ( у асноуным русскіх). Такія як Замоцін, Прылежаеу.

У 20 гады праводзіцца палітыка беларусізацыя. У СССР створана 16 нацыянальных рускіх сельсаветау. 1932 г. - створаны 1 рускі тэатр у Беларусі.

Наступны этап перасялення пасля ВАВ. У 1959 да 1989 г. ( за 30 гадоу) колькасць рускіх павялічылася у 2 разы. А у % - 8,2. У Мінску жыло у 1989 г. 325 т. Колькасць рускіх павялічылась і тым, што афіцэры, адстаунікі заставаліся у Беларусі. А у канцы 80 - пачатку 90 -х колькасць рускіх возрасла за кошт афіцэрау, так сама рускія якія жылі у Прыбалтыке

У час перабудовы пачалі існаваць арганізацыі . У Беларусі існуе таварыства рускай культуры РУСЬ. Мэта - далучэнне рускіх людзей да руской культуры.( напрыклад 1994 правяло мерапрыемства прысвечаннае Кірылу і Мефодзію).

УКРАІНЦЫ. Гістарычна украінцы на тэрыторыі Беларусі не перасяляліся, было наадварот. У асноуным гэтыя перасяленні бліжэй да нашагу часу. З развіццем прамысловасці шматнія сувязі, служба у арміі.

1979 - 232 т

1982 - 290 т.

Фактычна гэта проста прырост насялення. У нас існуе шмат украінскіх аб'яднанній. Агульнарэспубліканская аб'яднанне наз `Ватра'. Мясцовыя таварыства якія уваходзілі у склад `Ватра' - `Росвіта', `Заховіт', `Обрій' , `Верхавіна'. Яны займаюцца накірункам навучэнцау у украіну, ствараюць ансамблі, бібліятэкі украінскія.



Яўрэі на тэрыторыі Беларусі.

Яурэі . Складвалі у мястэчках 30-40%. У другой палове 20 ст 20 гадов яурэі саставлялі 8,2%. У часы вайны яурэяу знішчалі немцы. Было знішчана 300 тыс беларускіх яурэяу. Пасля вайны яурэі маглі выязжаць у іншыя краіны і колькаць іх уменьшылася.Яурэі пачплі сяліцца на тэрыторіі Беларусі у 14 стагодзі. Першай пісьмовай крыніцай яуляецца грамата Вялікага князя Вітаута 2 ліпеня 1388 г..