Дылогія Гіш Джэн: як Мона Чанг становіцца чанговиц

Размещено на http://www.allbest.ru/

Мінскі дзяржауны лінгвістьчнь ушверскэт

ДЫЛОГІЯ ГІШ ДЖЭН: ЯК МОНА ЧАНГ СТАНОВІЦЦА ЧАНГОВИЦ

Юрый Стулау Кандыдат філалагічньїх навук, дацэнт,

загадчык кафедры, Кафедра замежнай літаратурь

АНАТАЦЫЯ

кітайскі самаідэнтыфікацыя культура радзімы

У артыкуле разглядаецца дилогія вядомай амерыканскай тсьменнщы кітайскага паходжання Гіш Джэн, у якой яна на прыкладзе двух пакаленняу кітайскіх імігрантау прасочвае іх цяжкасці на шляху да асіміляциі у амерыкансюм грамадстве, што выкшкае праблемы з самадантифікацняй і выбарам жыццёвых прыярытэтау. Мэтай артыкула з'яуляецца выяуленне рознасці падыходау прадстаунікоу двух пакаленняу да каштоунасных арыентацый і уплыу і узаемапранікненне кітайскай і амерыканскай культур на фарміраванне пбрыднай асобы. Даследчая методыка. У артыкуле выкарыстоуваецца ыстэмны падыход з упорам на культурна-пстарычны і б1яграф1чны метады. На аснове гэтых метадау была паказана своеасаблівасць раманау дылогп. Вьінікі. Прааналізаваны раманы дылогл, якія закранаюць найважнейшыя для імігрантау праблемы самаідэнтыфікацыі і урастання у глебу новай радзімы, знаходжання у ёй свайго месца без разрыву з пстарычнай радзімай. Навуковая навізна. Артыкул звёрнуты да творчасці яшчэ недастаткова даследаванай ктгайска-амерыканскай пісьменніци, якая закранае балючыя тэмы амерыканскага грамадства. Практычная каштоунасць. Артыкул можа паслужыць асновай для далейшага вывучэння творчасці транскультурных аутарау, больш глыбокага знаёмства з іх паэтыкай у тэарэтычным і перакладаведчаскім аспектах.

Ключавыя словы: літаратура ЗША, этшчная меншасць, кітайская іміграция, ыэнтычнасць, самардэнтыфкацыя.

ABSTRACT

GISH JEN'S DILOGY: HOW MONA CHANG BECOMES CHANGOWITZ

Yuri Stulov Candidate of Philology, Associate Professor, Chair of Department, Department of World Literature, Minsk State Linguistics University

The article discusses the dilogy of Gish Jen, the renowned American writer of Chinese descent, in which she traces back the difficulties of two generations of Chinese immigrants on the way to assimilation in American society that arouse problems with self-identification and choice of life priorities. The goal of the paper is to point out the difference of two generations in the approaches to value orientations and the influence and interaction of Chinese and American cultures in the formation of a hybrid personality. Methodology. The paper makes use of the systemic approach with the focus on the cultural-historical and biographical methods that allowed to show the specificity of the novels of the dilogy. Results. The analysis of the novels of the dilogy showed that they deal with the most acute problems for the immigrants: self-identification and rooting into the soil of the new homeland as well as finding their place there without severing ties with the historical homeland. Scientific novelty. The paper addresses the work of a writer, which has yet been understudied, though the questions that she deals with are some of the most painful for US society. Practical use. The paper may be used for further study of transcultural authors, closer acquaintance with their poetics from the point of view of theory and translation studies.

Key words: US literature, ethnic minority, Chinese immigration, identity, selfidentification.

РЕФЕРАТ

ДИЛОГІЯ ГІШ ДЖЕН: ЯК МОНА ЧАНГ СТАЄ ЧАНГОВІЦ

Юрій Стулов Кандидат філологічних наук, доцент, завідувач кафедри, Кафедра зарубіжної літератури, Мінський державний лінгвістичний університет

У статті розглянуто дилогію відомої американської письменниці китайського походження Гіш Джен, де вона на прикладі двох поколінь китайських іміґрантів простежує їхні складності на шляху до асиміляції в американському суспільстві, пов'язані з проблемами із самоідентифікацією і вибором життєвих пріоритетів. Метою статті є виявити відмінності у підходах представників двох поколінь до ціннісних орієнтацій та вплив і взаємопроникнення китайської й американської культур на формування гібридної особистості. Дослідницька методика. У статті використано системний підхід з опертям на культурно-історичний та біографічний методи. Результати. З'ясована своєрідність романів дилогії, в яких порушені важливі для іміґрантів проблеми самоідентифікації і вростання в ґрунт нової батьківщини, знаходження в ній свого місця без розриву з історичною батьківщиною. Наукова новизна. Стаття присвячена творчості ще недостатньо дослідженої китайської письменниці, яка торкається болісних тем американського суспільства. Практична цінність. Стаття може слугувати базою для подальшого вивчення творчості транскультурних авторів, більш глибокого ознайомлення з їхньою поетикою в теоретичному та перекладознавчому аспектах.

Ключові слова: література США, етнічна меншина, китайська іміграція, ідентичність, самоідентифікація.

Прэзентацыя асноўнага тэксту

Пры агульнай полікультурнасці амерыканскай літаратурьі у апошні час звяртаюць на сябе увагу творы пісьменнікау кітайскага паходжання, якія ужо вылучаюцца у асобную зтнічную галіну літаратурьі ЗША, у той час як яшчэ некалькі дзесяцігоддзяу таму яна лічылася толькі часткай азіяцка-амерыканскай лыаратуры. Некаторыя з кыайска-амерыкансюх аутарау прызнаны сёння класікамі (Максин Хонг Кінгстан, Змі Тэн, Дзвід Хенры Хванг); шшыя толькі нядауна заявілі пра сябе (Анчи Мін, Біл Чэнг, Чарльз Ю). Па сваёй ідзйна- тэматычнай накіраванасці, эстэтычным прынцыпам і своеасаблівасці паэтычнай мовы кыайска-амерыканская літаратура значна адрозніваецца ад лыаратуры амерыканцау японскага, карэйскага, шдыйскага або в'етнамскага паходжання. Гэта абумоулена ыстарычнай, грамадска-палыычнай і мастацкай спецыфшай, але сёння ужо можна канстатаваць, што і гэтыя этшчныя пласты таксама знаходзяцца у працэсе афармлення у асобныя галшы амерыканскай лыаратуры.

Асаблівую нішу у амерыканскай лыаратуры мяжы ХХ - ХХІ стагоддзяу займае Гіш Джэн. Яна - чацвёртае дзіця у сям'і імігрантау з Кітая, якія прыбылі у ЗША у 1940-я гг. Як і многія шшыя перасяленцы, яе бацькі марылі уладкавацца у Новым Свеце і пусціць там карані. Для іх само паняцце «Амерыканская мара» азначала дасягальнасьць поспеху, бо Амерыка - гэта «краіна магчымасцяу», і трэба толькі старанна працаваць, каб убачыць плён сваіх рук. У мшулыя дзесяцігоддзі у ЗША працягвалі прыбываць сотні тысяч імігрантау з усяго свету, у тым ліку з Кітая, якія, нягледзячы на тое, як расце моц крашы у сусветнай палыыцы і эканомщы, усё ж такі спадзяюцца выканаць свае мары у самай магутнай краіне свету - ЗША. Даследуючы вобраз Америкі у вачах выхадцау з Азіі, амерьїканскія гісторьікі У. Коэн і Н. Б. Таккер сцвярджаюць, што «амерыканская мяккая сіла працягвае карыстацца вялізнай прывабнасцю у Азіі» [1, р. 1118], і гэта пацвярджаецца і лёсам сям'і Гіш Джэн, якая адмовілася ад дадзенага пры нараджэнш імені Ліліян і выбрала імя Гіш у гонар вибітнай амерыканскай актрысы Ліліян Гіш. Будучая пісьменніца атрымала добрую адукацыю, скончыушы Гарвард і працягнуушы вучобу у Стэнфардзе, які кінула, разчараваушыся у прафесіі. Бацькі не адобрылі учынак дачкі і адмовіліся фінансаваць яе, у вышку чаго яна адправілася у Кітай, дзе зарабляла на жыццё выкладаннем англійскай мовы. Яна адчувала у сабе жаданне пісаць, і, вярнуушыся у ЗША, паступіла у пісьменніцкую майстэрню штата Аёва, дзе і пачала першыя спробы пяра. Раман «Тыповы амерыканец» (Typical American, 1991) прынёс ёй шырокую вядомасць і зацвердзіу яе у правільнасці абранага шляху. Зараз яна член Амерыканскай акадэмп мастацтвау і навук, аутар пяці раманау, двух зборнікау апавяданняу, двух кніг нон-фікшн і шматлікіх артыкулау і нататак у вядучых американскіх газетах і часопісах.

«Мона у зямлі запаветнай» стала другой кнігай у дилогіі Гіш Джэн, дзе прасочваецца лёс двух пакаленняу сям'і Чанг, якая уяуляецца досыць тыповай для імігрантау, якія пачыналі сваё жыццё у Амерыцы у 1950-60-я гг. У рэцэнзп на раман крытык Дон Лі не без падставау піша, што гэтая кніга - «узрушаючая пародыя, якая прымушае чытачоу перафармуляваць паняцце этшчнасщ і падказала аднаму вельмі збянтэжанаму журналісту назваць сваю рэцэнзпо на раман „Галкі з мацы”» [4, р. 220]. Дилогія падымае складаныя питанні культурнай разнастайнасці ЗША, этшчнасщ, асіміляциі, самаідэнтыфікацыі і цяжкасцяу гэтага працэсу, як і канфліктау пакаленьняу, якія накладваюцца на расавыя і этшчныя. Назву першага рамана «Typical American» можна было б перакласці і як «Тыпова па-амерыканску», паколькі ён апавядае пра лёс кітайцау, якія апинуліся у ЗША і спрабуюць зразумець інши спосаб жыцця і звычаі амерыканцау, многія з якіх здаюцца ім дзіунимі і не заусёды разумнимі, такім чынам пашыраючы метафару рамана, накіраваную на стэрэатыпы, што існуюць ва узаемаадносінах людзей як у Амерыцы, так і у свядомасці кітайцау. Гэта фраза, якую галоуныя героі пастаянна ужываюць, калі хочуць падкрэслщь сваё стауленне да нечага, што ім не падабаецца.

У цэнтры твора - імігрант з Кітая Йіфенг Чанг, які становіцца у ЗША Ральфам, яго будучая жонка Хелен і сястра, якая з'ехала у Амерыку раней за яго і здолела прыняць жыццё у Амерыцы з усім добрым і дрэнным. Чытач з цікавасцю сочыць за перипетиямі жыцця сям'і, узлётамі і падзеннямі, канфліктамі і шчаслівимі хвілінамі, але больш за усё прыцягваюць метамарфозы, што адбываюцца з персанажамі рамана пад уплывам амерыканскай рэчашнасцй Яны у цэлым ажиццявілі «американскую мару», і дзеянне другога рамана цяпер канцэнтруецца на дачках Ральфа і Хелен Моны і Коллі, якія па-рознаму бачаць сябе у американскім грамадстве і абіраюць розныя стратэгп паводзін. Праблема самадонтифікациі для іх аказваецца яшчэ больш складанай, чим для бацькоу, паколькі тыя імкнуліся па магчимасці пазбавіцца ад т.зв. «кітайскасці», якая служыла перашкодай на іх шляху да амерыканскай мары. Першае пакаленне імкнецца інтзгравацца у амерыканскае грамадства, але гэта складана па розных прычынах, у тым ліку з-за іх слабага валодання англійскай мовай. Дзеці ж нарадзіліся у Амерыцы, ходзяць у амерыканскую школу, з дзяцінства разумеюць амерьїканскія каштоунасці, але пры гэтым адчуваюць, што у іх ёсць нешта, што адрознівае іх ад інших амерыканцау. Сама пісьменніца у інтерв'ю прызнавалася: «Нават у ЗША існуе напружанне паміж набытай щэнтычнасцю і успадкаванай.... У Кітаі гэта 20% адной і 80% іншай, а у Амерыцы усё наадварот» [6]. Яе гераіня Мона приходзіць да высновы аб тым, што у сучаснай сітуацші щэнтычнасць з'яуляецца сьвядомым выбарам чалавека.

Раман не выпадкова пачынаецца у 1968 годзе, адзначаным напалам барацьбы за грамадзянскія правы, якая у нейкім выглядзе выплюхваецца на старонках рамана то у выглядзе рэплш Моны, яе дискусій з аднакласнікамі, то у прамовах анархіста Сэта Мандэла, які кідае виклік усяму агульнапрынятаму, то звольненага чарнаскурага кухара, які ва усім бачыць расавую падаплёку. Разам са сваімі сябрамі гераіня кнігі аказваецца уцягнутай у питанні узаемаадносін рас у ЗША, жаночага і антываеннага руху, якія примусілі амерыканцау шукаць адказы на виклікі часу і вылучылі на пярэдш план сацыяльныя, расавыя і этшчныя праблемы краіни.

У першай кнізе дилогіі галава сям'і Ральф Чанг і яго жонка Хелен здолелі дамагчыся пэуных поспехау на амерыканскай зямлі, і цяпер сям'я імкнецца зрабіць чарговы крок да паляпшэння свайго становішча у американскім грамадстве і пераязджае у прыгарад Нью-Ёрка Скарсхилл, населены у асноуным багатимі габрэям^ дзе нішто не нагадвае пра беднасць і цяжкасці, з якімі яны сутикнуліся у першыя гады жыцця у Амерыцы, што атрималіся зусім не такімі, якімі бачиліся у марах. А зараз іх чакау ціхі паспяховы раён мегаполіса з усімі прикметамі добрага жыцця і видатнимі школамі, што асабліва важна для бацькоу з двума дзецьмі. Тут кітайцау успримаюць як «новых габрэяу», якія, дзякуючы сваёй працавітасці і зацятасці, здолеюць уліцца у суполку, прыносячы ёй карысць: «У рэшце рэшт, яны новыя габрэ^ узорная меншасць і сімвал Вялікага Амерыканскага Поспеху. Яны ведаюць, што іх месца - у зямлі запаветнай» [2, р. 3]. Насельніцтва мястэчка аднастайнае, і кітайцау тут успрымаюць у навіну, чым і не прамінула скарыстацца Мона. Яна адразу адчула, як цяжка будзе ёй завесці сяброу у новай школе, дзе дзеці добра разумеюць сацыяльны статус сваіх аднагодкау. Іх можна здзівіць толькі тим, чаго яны ведаць не могуць, і яна, не задумваючися, распавядае ім небиліци пра кітайскія звичаі і традиций, зыходзячы з ходкіх стэрэатыпау пра кітайцау, і неусвядомлена удзельнічае у стварэнш нових, бо яе аднакласнікі яшчэ не сустракаліся тварам да твару з чалавекам іншага этнасу. У гэты момант і пачынаецца усведамленне Монай сваёй самасці, што стане асабліва відавочна пры паступленні у школу новага вучня - японца Шэрмана Мацумото, які прымае яе за габрэйку. «Габрэйка? Ой!... Вядома, я американка.... І ты мог би стаць американцам.... Трэба толькі вывучыць сякія-такія правіли і гаворкі», пераконвае яна хлопчыка, які заяуляе, што ён японец. «У любым выпадку ты мог бы стаць амерыканцам. Гэтак жа, як я магла б стаць габрэйкай, калі б захацела. Мне было б трэба толькі пераключыцца» [2, p. 14]. Гэты працэс асабліва важны у перыяд станаулення асобы, калі дзяучынка парауноувае маральна-этычныя устаноукі у сваёй сям'і і у сям'і лепшай сяброукі Барбары Гугельхайм і сутыкаецца з кансерватызмам уласнай маці, выхаванай у традыцыях шанавання старэйшых, вяршэнства мужчыны у доме і неабходнасці захавання іерархій у адносінах людзей.

Сустрэча з Барбарай, знаёмства з рабі Горавіцам, свабодныя норавы у мясцовай моладзевай габрэйскай групе, а потым і першае каханне рэзка мяняюць Мону, якая вырашае «пераключыць», г. зн. змяніць, сваю щэнтычнасць на габрэйскую, ператвараючыся у Мону Чанговиц. Е. Караваева справядліва называе Мону прадстауніцай «гібрьіднага пакалення» [3, с. 163]. У Амерыцы ёй цесна у жорсткіх рамках щэнтычнасщ, якая ідзе ад сям'і, таму што краіна зусім не падобная на Кітай, асабліва у драматычны перыяд злому Кнуючых паняццяу і разбурэння традыцыйных нормау. Нават і яе маці Хелен таксама змяняецца пад уплывам амерыканскай рэча^насщ, спрабуючы стаць часткай грамадства. У адрозненне ад кітайскай культуры з яе калектавізмам і іерархічнасцю амерыканская культура робіць упор на індывідуалізм і асабіста выбар кожнага. Закахаушыся у анарха-сацыялКта Сэта Мандэла і захашушыся ідзямі юдаізму, яна кідае выклж як сваёй сям'і, так і усяму грамадству, сцвярджаючы, што щэнтычнасць - гэта не нешта раз і назаужды дадзенае, а тое, што мяняецца, перацякае, убірае у сябе новае, у сілу чаго чалавек становіцца шматбаковее і складанее. У гэтым яе пераконваюць рздкія тэлефонныя размовы з Шэрманам Масумото, якія з'ехау з мястэчка, але час ад часу тэлефануе ёй з розных месцау ЗША. Змяняецца не толькі яго акцэнт, але і сама асоба. Мона не здагадваецца, што яе разыгрываюць аднагодкі; аднак, для усведамлення складанасці ідэнтыфікацыі гэтая лінія вельмі значная для агульнай канцэпцый рамана, сканцэнтраванай на неабходнасці пераадолення дваістасці за кошт апрапрыяцып розных культурных кодау і іх штэграцый у свядомасці чалавека. Л. А. Мілн зауважае, што «для Джэн Мона - не анамалія; яна служыць увасабленнем таго, што щэнтычнасщ могуць быць пластычным^ могуць пераглядацца...» [5, р. 57].

Гэта асабліва прыкметна на фоне трансфармацый асобы Колі, сястры Моны, якая свядома цікавіцца кітайскім складнікам сваёй щэнтычнасщ і нават змяняе імя на кітайскае Кайлан. Самім сваім значэннем выбар імя вызначае щэнтыфжацыю, што у выпадку Колі, выпускнщы Гарварда, падкрзсдівае, што яна таксама шукае сябе, але яе пошук ідзе у прощлеглым кірунку. Чалавек самащэнтыфшуецца, адчуваючы агульнасць культуры, мовы, культурных хадоу з іншымі людзьмі. Змяненне асяроддзя, шшыя культурныя устаноукі вымушаюць сясцёр пераглядаць сваю щэнтычнасць, што дазваляе Гіш Джэн падкрэслщь, што у сучасным адкрытым грамадстве щэнтычнасць мяняе свае якасці і не зьяуляецца адназначнай і стабільнай. Пісьменніца ускладняе гэтую тэму рознанагараваным рухам самащэнтыфжацый як сясцёр (Мона імкнецца да складанай щэнтычнасщ, Колі схіляецца да кітайскай щэнтычнасщ), так і другарадных персанажау, напрыклад, Барбары Гугельштайн, якая, прызнаючы свае габрзйскія карані, разам з тым аддае перавагу сваёй „амерьїканскасці”, бо занадта вялікі упор на габрзйскія традьщьіі, што характэрна для яе сям'і, - гэта, на яе думку, залішне.

Абраушы форму рамана выхавання, Джэн Гіш паказвае фарміраванне асобы сваёй гераіні на фоне сацыяльных узрушэнняу і рэзкага усведамлення розньїмі амерыканскімі меншасцямі сваёй сапрауднай каштоунасці і разумення іх ролі у амерщканскім грамадстве, што звязана і з пераацэнкай грамадствам псторып ЗША, як яна тлумачылася раней. Але Мона яшчэ і падлетак, яна глыбока і востра перажывае сустрэчы і раставанні, канфлікіьі і прымірэнне з каханым. Пісьменніца уводзіць моцны рамантычны элемент, перадаючы адчуванне падлеткам сваіх неусвядомленых шстынктау і падспудных жаданняу, якія спачатку паказаны з добрай усмешкай, а потым становяцца крынщай складаных перажыванняу, выклианых у тым ліку і этичным складнікам гераіні і прадмета яе пачуццяу.

Велізарнай вартасцю рамана, як і усёй дылогн з'яуляецца гумар, з якім Гіш Джэн апісвае сітуацті, якія вшклікаюць эмацыйную рэакцыю гераіні, яе маці, сястры і шшых персанажау рамана, прычым нярэдка іронія пераходзіць у сатыру, асабліва калі героі сутыкаюцца з непаразуменнем або нежаданнем зразумець культурныя адрозненні і стэрэатыпы.

Раман Гіш Джэн паказвае складанасць працэсу самаідэнтыфікацыі, паколькі навакольны свет пастаянна мяняецца, а з ім мяняюцца і уяуленні людзей пра тое, што раней здавалася стабільншм і нязменным, уключаючы пытанне расавай, класавай, гендэрнай і этшчнай щэнтычнасцЁ Роунасць, дэкларуемая амершканскімі інсгаїтутамі, нярэдка аказваецца крывадушнай, што асабліва праяуляецца ва узаемаадносінах белай большасці і этичных меншасцяу. Падзеі барацьбы за грамадзянскія правы змянілі амерыканскае грамадства, але некаторыя лозунгі, якія тады адстойваліся, не страцілі сваёй актуальнасці і сёння.

ЛІТАРАТУРА

1. Cohen W. I., Tucker N. B. America in Asian Eyes. The American Historical Review. 2006. Vol. 111. № 4. Р. 1092-1119.

2. Jen G. Mona in the Promised Land. New York: Vintage Books, 1996. 304 p.

3. Караваева Е. М. В поисках «земли обетованной»: герои Гиш Джен как представители «гибридного поколения». Филология и человек. 2019. № 1. С. 163-171.

4. Lee D. About Gish Jen. Ploughshares. 2000. Vol. 26. № 2/3. P. 217-222.

5. Milne L. A. Choosing Displacement: Scalar Variety, Fictional Memoirs, and the American Dream in «Mona in the Promised Land» and «American Soul». South Atlantic Review. 2015. Vol. 80. № 1-2. P. 42-61.

6. Tatlow D. K. The Puzzle of Identifying as Chinese. The New York Times. 2013. Sept.4. URL: https://www.nytimes.com/2013/09/05/world/asia/the-puzzle-of-identifying-as-chinese.html

REFERENCES

1. Cohen, W.I. and Tucker, N.B. (2006), “America in Asian Eyes”, The American Historical Review, Vol. 111, No. 4, pp. 1092-1119. (in English).

2. Jen, G. (1996), Mona in the Promised Land, Vintage Books, New York, 304 p. (in English).

3. Karavaeva, Е.М. (2019), “In search of the `promised land': Gish Jen's characters as representatives of the `hybrid generation'” [“V poiskakh `zemli obetovannoy': geroi Gish Jen kak predstaviteli `gibridnogo pokolenia'”], Philologia i chelovek, No. 1, pp. 163-171. (in Russian).

4. Lee, D. (2000), “About Gish Jen”, Ploughshares, Vol. 26, No. 2/3, pp. 217-222. (in English).

5. Milne, L.A. (2015), “Choosing Displacement: Scalar Variety, Fictional Memoirs, and the American Dream in `Mona in the Promised Land and American Soul' ”, South Atlantic Review, - Vol. 80, No. 1-2, pp. 42-61. (in English).

6. Tatlow, D.K. (2013), The Puzzle of Identifying as Chinese, The New York Times, Sept. 4, available at: https://www.nytimes.com/2013/09/05/world/asia/the-puzzle-of-identifying-as-chinese.html (in English).

Размещено на Allbest.ru