Гісторыя Беларусі

32 Абвастрэнне эканамiчных супярэчнасцей у Расii у сярэдзмне XIX ст. Буржуазныя рэформы 60-70 гг. XIX ст. i асаблiвасцi iх правядзення у Беларусi

Рэформа 1861 лiквiдавала прыгоннае права. Аднак гэтага было не дастаткова. Былi патрэбны iншыя рэформы. У 60-70-я гады ўрад - шэраг пастаноў аб правядзеннi рэформ: земскай, судовай, гарадской, ваеннай, у галiне народнай адукацыi i друку. Самай радыкальнай была судовая рэформа (1864): нязменнасць суддзяў, незалежнасць суда ад адмiнiстрацыi, вусны характар, спаборнасць i галоснасць судовага працэсу. Пры разглядзе крымiнальных спраў прадугледжваўся ўдзел у судовым працэсе прысяжных засядацеляў, ствараўся iнстытут адвакатаў. На Б. судовая рэформа пачалася толькi ў 1872 з увядзення мiравых судоў. Земская рэформа, (1864) прадугледжвала стварэнне ў паветах i губернях выбарных устаноў для кiраўнiцтва мясцовай гаспадаркай, народнай асветай, медыцынскiм абслугоўваннем насельнiцтва i iнш.справамi непалiтыч. характару. На Б. была праведзена гарадская рэформа (прынята 1870,пачалася 1875): прынцып усесаслоўнасцi пры выбарах органаў гарадскога самакiравання,права выбіраць і быць абранымі ў гарадск. думу атрымалі тыя, хто плаціў гарадскія падаткі.Рэфармаванне армii 1862, утвораны 15 ваенных акруг, скарочаны тэрмiн службы да 7-8 гадоў. 1874 г. з была увядзена усеагульная воiнская павiннасць.Буржуазны характар насiлi школьная (1864 г.) i цэнзурная(1865 г.) рэформы. Школа абвяшчалася ўсесаслоўнай. Новы цэнзурны статут значна пашыраў магцымасцi друку.

33 Паустанне у Польшчы i Беларусi у 1863-1864 гг. Яго вынiкi i значэнне

З часоў падзелу РП польскі патрыятыч. рух не даваў спакою рас. уладам, ён падзяліўся на дэмакратаў (за паўстанне) і лібералаў - (за мірныя сродкi барацьбы). Хто за паўстанне - “чырвоныя”: правыя (стаўка на шляхту, сялянам зямля за кошт яе частков. канфiскацыi ў памешчыкаў пры абавязковай грашовай кампенсацыi) i левыя (разлiчвалi на сялянскую рэвалюцыю). Працiўнiкi паўстання -“белыя”, =памешчыкi, сярэдняя буржуазiя, частка iнтэлiгенцыi. 1861, Варшава - з разнастайн. рэв-х груповак = паўстанцкi гарадскi камiтэт.“Левых” ў Б. ўзначальваў Канстанцiн Калiноўскi з сям'i збяднелага шляхцiца Гродзенск.губернi, скончыў Пецярбургскi ўнiверсiтэт. 1861 стварыў у Гродне нелегальную рэв-ю арганiзацыю з разначыннай iнтэлiгенцыi. 7 нумароў падпольнай рэв. газеты на бел. мове “Мужыцкая праўда”.Праграма паўстання: Польшча абвяшчалася незалежнай краiнай з роўнымi правамi ўсiх яе грамадзян перад законам, дазвалялася дзейнасць ўнiяцкай царквы, планавалася перадаць сялянам iх зямельныя надзелы ў поўнае ўладанне, а памешчыкам выплацiць кампенсацыю з дзяржаўнай казны.1863 ў Б. - першыя паўстанцкiя атрады з Польшчы. Паўстанне 1863-1864 - ва ўмовах правядзення аграрнай рэформы ў Расii. У чэрвенi 1863 ў Вiльню вярнуўся К. Калiноўскi, а ў лiпенi ён стаў старшынёй Вiленскага аддзела. Да канца лета ў руках К. Калiноўскага сканцэнтравалася ўсё кiраўнiцтва паўстанцкiмi атрадамi на тэрыторыi Лiтвы i Беларусi. Аднак выратаваць паўстанне ўжо не удалося.

34. Навукова-тэхнiчны прагрэс i яго уплыу на сацыяльна-эканамiчнае развiццё Беларусi у другой паловеи XIX ст

После отмены креп. права - основа экономики Б. - с/х. Капитализм в с/х развивался благодаря росту промышленности. Специализация на техн.культурах(лен). Расширение крестьянства. Росло кол-во безземельных. Богатые крестьяне вели свое хоз-во при помощи наемной. Пром-ть Б. - в направлении переработки местного и с/х сырья. 1860 - на Б. 140 мануфактур,76 фабрик и заводов и 20тыс. ремес-х мастерских. К к 19в. кол-во фабрик и заводов достигает 1137. Спичечная фабрика в Борисове , табачная в Гродно. К концу 19в. происходит снижение кол-ва дворян среди промышленников и растет число купцов и мещан среди них. В Городах Б. проживало 655 тыс. человек около 500 тыс. в местечках. Процессы градообразования быстрее шли в центре и на западе Б., что связано с ж/д строительством, связями этих территорий с иностранными рынками. Происходит изменение и в торговле края. Осн. сословие - купечество . Изменяется структура торговли, теряют свое значение кирмаши, активизируется торговля в магазинах и лавках. Отмена крепостного права повлекла за собой , более быстрое развитие с/х, способствовала осуществлению земской, судебной, школьной, военной реформе городского самоуправления; более быстрому развитию капитолизма в с/х и промышленности. На Б. памешчыцкае землеўладанне пераважала. Сялянскiя надзелы былi значна меншымi.Пераход да капiталiстычнага земляробства на Б. - паступова. На змену прыгоннiцтву спачатку - змешаная сiстэма гаспадаркi. Пасля 1861 с/г Б. ўсе шырэй уцягвалася ў рыначныя сувязi. Шмат памешчыцкiх гаспадарак перайшло на капiталiстычны шлях развiцця. Разам з тым, многiя памешчыкi самi не вялi гаспадарку i сдавалi зямлю ў арэнду.У першыя два дзесяцiгоддзi пасля рэформы важнейшай галiной гандлёвага земляробства - вытворчасць збожжа. У вынiку сусветнага аграрнага крызiсу 80-90-х гг. цэны на яго рэзка панiзiлiся. Гэта прымусiла бел. памешчыкаў пераходзiць на вытворчасць такiх прадуктаў, якiя давалi большы прыбытак. У 90-я гг. гал. галiной у с/г Б. - малочная жывёлагадоўля. Пашырэнне вытворчасцi тэхнiчных культур (бульба). Прамысловае садаўнiцтва i агароднiцтва. У прамысловасцi Б. - працэс пераходу ад ручной працы да машыннай. Рамяство i мануфактуру паступова выцясняе капiталiстычная фабрыка.Значна адставала Беларусь ад Расii па ўзроўню канцэнтрацыi вытворчасцi. Дробныя прадпрыемствы складалi на Беларусi асноуную частку усiх фабрык i заводаў. Запалкавая i папярова-кардонная вытворчасць, кафляныя i шклозаводы. Стварэнне густой сеткi чыгуначных дарог.Важную ролю ў эканомiцы Беларусi адыграваў рачны транспарт.

35. Грамадска-палiтычны рух у Беларусi у другой паловеи XIX

Пасля падаўлення паўстання 1863-1864 гг. на Беларусi адбыўся рэзкi спад сялянскiх выступленняў i на працягу наступных 40 год сялянскi рух не дасягаў таго ўзроўню. Рэв. рух на Беларусi пачаў адраджацца ў сяр. 70-х. З самага пачатку ў народнiцтве iснавалi дзве плынi - рэв. (за сялянскую рэв-ю) i рэфарматарская.(за пераход да сацыялiзму шляхам рэфармавання iснуючага ладу Расii). Народнiцкi рух на Б. быў звязаны з агульнарасiйскiм. Выступленняў рабочых на Беларусi было ня шмат. Толькi ў 90-я гады назiраецца ўздым барацьбы. Паступова рабочы рух набывае ўсе большую арганiзаванасць i ў канцы ХIХ ст. вылучаецца ў самастойную плынь. У дугой палове 80-х-п.90-х гг. у нек. гарадах - арганiзаваны гурткi, у якiх вывучалiся працы К. Маркса, Ф. Энгельса i iх паслядоўнiкаў. Аднак ужо з сярэдзіны 90-х гадоў у сацыял-дэмакр. руху Расіі адбываюцца значныя змены. Пачынаецца пераход да масавай эканамічнай і палітычнай агітацыі.

36. Культура Беларусi XIX ст. Гiстарычныя умовы фармiравання беларускай нацыi

Асветніцтва і рамантызм. К. XVIII-10-я гг. XIX эпоха Асветніцтва ў Б.: заклікі да пераўтварэння грамадскага ладу на разумных. = з 10-х гг. XIX ст. у культуры Беларусі ўзнікаюць парасткі новага ідэйнага і мастацкага напрамку - рамантызму. У Заходняй Еўропе рамантызм узнік раней: расчараванне вынікамі фр. буржуазн. рэв-i к. XVIII ст. У процівагу асветніцка-рацыяналізму светапогляд эпохі рамантызму прасякнуты сцвярджэннем перавагі духоўнага пачатку над розумам. Выяўленчае мастацтва: класіцызм і рамантызм. Класіцызм - афіцыйны стыль, прытрым-ся Пецярбургская акадэмія мастацтваў, аднак пранікаюць і эл-ы рамантызму (Іосіф Аляшкевіча, бел., жыў у Пецярбургу, часта прыязджаў у Б., дзе стварыў шэраг партрэтаў (партрэт А. Чартарыйскага)). Валенцій Ваньковіч, рамантызм, яго майстэрня ў Мінску была цэнтрам, вакол якога групаваліся лепшыя мастацкія сілы горада. Стварыў шэраг іх партрэтаў у стылі рамантызму («Міцкевіч на скале Аюдаг» - рамантычн. Партрэт). Ян Дамель пакінуў значны след =ва ўсіх жанрах выяўленчага мастацтва, ас. - у гістарычным («Смерць князя Панятоўскага», «Смерць Глінскага ў няволі», «Вызваленне Т. Касцюшкі з цямніцы», «Адступ-ленне французаў праз Вільню ў 1812 г.») Класічныя творы - Іван Хруцкі (за нацюрморт «Кветкі і садавіна» атрымаў званне акадэміка.) Шмат нацюрмортаў, пейзажаў і партрэтаў. Класіцызм ў архітэктуры. Адмаўляліся ад складанасці і заблытанасці барока і ракако. Пачалі выкарыстоўвацца выразныя геаметрычныя формы. Распаўсюджанне - антычная ордэрная сістэма і простыя дэкаратыўныя ўпрыгожванні. Iнтэнсіўнае развіццё горадабудаўніцтва. Новыя тыпы будынкаў: правільныя абрысы. Горадабудаўніцтва станавілася дзярж.справай. У п. XIX - планы забудовы звыш 40 беларускіх гарадоў. Петрапаўлаўскі сабор у Гомелі, 1809- 1819: ідэі класіцызму атрымалі перавагу над традыцыямі будаўніцтва праваслаўных храмаў. Палацава-сядзібнае будаўніцтва: ад невялікіх сядзіб дробнай шляхты да манументальных пабудоў буйных магнатаў. Го-мельскі, Жыліцкі, Сноўскі (Нясвіжскі раён) палацы. Пры гэтых збудаваннях =ствараліся паркі ў стылі рамантызму, аздобленыя штучнымі гротамі, каскадамі, руінамі. Класіцызм панаваў да сярэдзіны XIX ст. Альтэрнатывай класіцызму выступаў рамантызм, які праявіўся пераважна ў пейзажна-паркавым мастацтве.

37. Беларусь на рубяжы XIX-XX. Грамадска-палiтычны i нацыянальна-вызваленчы рух

Пасля падаўлення паўстання 1863-1864 гг. на Беларусi адбыўся рэзкi спад сялянскiх выступленняў i на працягу наступных 40 год сялянскi рух нiколi не дасягаў таго ўзроўню.Арганiзаваны рэвалюцыйны рух на Беларусi пачаў адраджацца толькi ў сярэдзiне 70-х гг.З самага пачатку ў народнiцтве iснавалi дзве плынi - рэвалюцыйная i рэфарматарская. Прадстаўнiкi першай асноўным сродкам дасягнення сваiх мэт лiчылi сялянскую рэвалюцыю. Памяркоўныя народнiкi хацелi перайсцi да сацыялiзму шляхам паступовага рэфармавання iснуючага ладу Расii.Народнiцкi рух на Беларусi быў iдэйна i арганiзацыйна звязаны з агульнарасiйскiм.Тым не меньш, выступленняў рабочых на Беларусi было ня шмат. Толькi ў 90-я гады назiраецца ўздым барацьбы. Паступова рабочы рух набывае ўсе большую арганiзаванасць i ў канцы ХIХ ст. вылучаецца ў самастойную плынь.У дугой палове 80-х - пачатку 90-х гг. у некаторых гарадах Беларусi былi арганiзаваны гурткi, у якiх вывучалiся працы К. Маркса, Ф. Энгельса i iх паслядоўнiкаў.Аднак ужо з сярэдзіны 90-х гадоў у сацыял-дэмакратычным руху Расіі адбываюцца значныя змены. Пачынаецца пераход ад вузкай гуртковай прапаганды марксізму да масавай эканамічнай і палітычнай агітацыі.

38. Уплыу 1905-1907 гг. На лёс i духоунае абуджэнне беларускага народа

Рев. ситуация: кризис, бедственное положение.Пропаганда рев.-дем. партий. Поражение царизма в русско-яп. войне,недовольство политикой широких масс. Начало: стачка рабочих Путиловского завода (3 янв. 1905). 7 января - стачка стала всеобщ (ок. 150 тыс. чел). За установление минимума зарплаты, отмену сверхурочных работ, 8-часовой день. Совещание предпринимателей Петербурга отвергло.

Прошение к царю (об амнистии полит. заключенным, подъёме зарплаты, прекращении войны).Вс, 9 янв.- к зимнему дворцу, с детьми, жёнами, иконами. Расстреляны. Волна гнева. Массовые стачки и демонстрации. «Долой самодержавие!». Белорусы поддержали: ок. 30 городов, =34. тыс. чел. Инициаторы =местные орг-и РСДРП, Бунда, эсеров, БСГ. Апрель-июнь: на Б. бастует ок. 56 городов и 100 тыс чел. Крестьянские выступления, учащихся за демократизацию. Ник. II - 6 августа «Манифест» о введении в Р. парламента. Но права голосования лишались малоимущие слои. Большевики - агитация на восстание пртив царизма. Октябрь, Москва: ж/д забастовка. Стачки слились во Всероссийскую полит. стачку. БСГ: «Наша доля, нiва». Новый «Манифест» царя: расширен круг избирателей, свобода слова, печати... Демокр. партии продолжили борьбу: освобождение полит. заключенных, свержение самодержавия. Расстрелы. Буржуазия - за сохр-е самодержавия, отряды черносотенцев (убивали революц-в). Восстание матросов в Кронштадте и Севастополе. Гродно, Бобруйск, Брест: солдаты.Большевики за вооружённое восстание, эсеры, Бундт - не поддержали. Подавление декабрьского восстания. Новая дума (больш-во - помещики). 3 июня 1907 праительство арестовало членов соц-дем. фракции - гос. переворот = конец рев-и. 1-я бурж.-демокр. р-я в России закончилась поражением. Но трудящиеся добились нек. успехов: повысилась зарплата, улучшились условия труда, сократился раб. день. Открылись школы на бел. языке, благоприят. условия для развития нац. культуры.

39. Сацыяльна-эканамiчнае i палiтычнае становiшча Беларусi у пачатку XX ст.

К. XIX - п. XX - час стварэння і станаўлення палітычных партый. Сярод сацыял-дэмакратаў шматнац. зах. губерняў - тэндэнцыя да стварэння раб. арганiзацый па нац. прыкмеце. У Расii ствараюцца буйныя сац.-дэмакр. арганiзацыi. Неабходнасць аб'яднання сац.-дэмакратаў у адзiную партыю.Летам 1903 за мяжой адбыўся ІІ з'езд РСДРП. Ён прыняў праграму у якой абвяшчалася пралетарская рэвалюцыя, заваяванне дыктатуры пралетарыяту і пабудова сацыялізму. Раскол РСДРП. Рэв. частка сац.-дэмакратаў - бальшавікі, рэфармісцкi накірунак - меншавікі.У 1902 прыхiльнiкi iдэй народнiцтва -Партыя сацыялiстаў-рэвалюцыянераў (эсэраў) - за звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне памешчыцкага землеўладання i ўстанаўленне ў Расii федэратыўнай дэмак. рэспублiкi.Бел. нац. плынь. 1902 - п. 1903 аформiлася Бел. рэв. грамада (БРГ). На I з'ездзе 1903 БРГ прыняла праграму, дзе называла сябе сац.-палiтыч. арганiзацыяй бел. працоўнага народа. Тэарэтычныя погляды БРГ = iдэi рэв. дэмакратызму i народнiцтва: за звяржэнне самадзяржаўя, знiшчэнне капiталiзму i ўсталяванне дэмакратычнага ладу, прызнавала правы народаў Расii на аўтаномiю.

40. Абвастрэнне супярэчнасцей памiж краiнамi Еуропы у пачатку XX ст., развязванне першай сусветнай вайны. Ваенныя дзеяннi у Беларусi

Первая мировая началась 19 июля 1914: обострение противоречий между двумя болками капиталистич-х гос-в, вед-х борьбу за сферы влияния.Молодые быстроразв-ся страны (США, Германия, Япония) опоздали к разделу колоний и рынков сбыта, стремились наверстать. Старые колониальные гос-ва (Англ., Фр.)пытались сохранить своё. Тройственный союз: Герм., Австро-Венгр., Италия пртив Антанты (Фр., России, Англ + после 1915 Италия). Германия стремилась также экономически подчинить Россию. Австро-Венгрия напала на Сербию. Россия объявила мобилизацию. Германия объявила в . России. Русские почти разгромили Венгрию, но дрлжны были помочь союзникам с Германией. 1915: решающ. фронт - рус.-герм. Русские вынужд. оставить Галицию, пораженире на австро-герм. фронте, нападение на рус. армии в Польше. Отступление, потери. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. Значн. частка тэр-рыі Б. апынулася пад герм. акупацыяй. На ўсход рушылi бежанцы з Польшчы, Літвы і зах. Беларусі. На захопленай Германіяй тэрыторыі Б.ўводзіліся ваенн. павіннасці: ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Масавыя рэквізіцыі жывёлы, прадуктаў. Рэквізіцыі і прымусовыя работы праводзілі і герм. ўлады. Акупанты забіралі ў сялян жывёлу, прадукты, адзенне, прымушалі выконваць павіннасці. Больш паловы працаздольных мужчын бел. вёскі - мабілізавана і адпраўлена на фронт.З-за заняпаду с/г =перасталі паступаць на рынак прадметы першай неабходнасці.З 1915 на Б. - нарастанне рабоч. руху: асноўн. патрабаванне стачачнікаў - павышэнне зарплаты. Масавага рабочага руху не было.Сялянскі рух - разгром памешчыцкіх маёнткаў, харчовых магазінаў і лавак.Узраслі сялянскія хваляванні ў 1915. Паражэнні рас. арміі 1915, няўдачы баявых дзеянняў 1916, людскія страты - нездаволенасць салдат. У войсках успыхнулі хваляванні: дрэнн. забеспячэннем прадуктамі і абмундзіраваннем, недахоп зброі і боепрыпасаў. Дэзерцірства. 1916 - паўстанне салдат, казакоў і матросаў на размеркавальным пункце ў Гомелі ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. Паустанцы былі жорстка пакараны. Але спыніць працэс разлажэння арміі ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай. Царизм ещё пытался удержать власть. Даже в верхах создался заговор пртив проходимца-царского советчика Г. Распутина, без кот. царь =не принимал решений. Убийство осущ, но это не спасло Рос. от новой рев-и.

41. Лютауская (1917) рэвалюцыя у Расii i Беларусi. Беларускi нацыянальны рух у 1917 годзе

На захопленай Герм. тэрыторыі вядомыя бел. дзеячы выступілі з ідэяй стварэння канфедэрацыі ў форме Вялікага княства.Аднак гэта не ўдалося. Герм. ўрад не быў зацікаўлены ў такой дзяржаве. 1916 герм. загад аб школах акупіраванага краю бел. мова - раўнапраўнай з польскай, літоўскай і яўрэйскай. Бел. нац. рух значна ажывіўся.Гал. цэнтры бел. нац.руху - Петраград, Масква і інш. Некалькі рэв. газет, нядоуга існавалi.Далейшае развіццё бел. нац. руху стала магчымым толькі ў выніку перамогі Лютаўскай рэв-і.Лютаўская рэв-я звергла рас. манархію, адкрыла шлях да дэм. развіцця Расіі. Рэв-я была буржуазна-дэм. Звяржэнне самадзяржаўя. Пачалі стварацца Саветы, якія і сталі органамі ўлады. Большасць у Саветах склалі меншавікі і эсэры.Двоеўладдзе. Бел. рабочыя, сяляне, салдаты віталі пралетарыят Петраграда і выказалі намер падтрымаць рэвалюцыю. Саветы ў Б. прызнавалі кіруючую ролю Петраградскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Разам з тым яны прызнавалі і Часовы ўрад. 6 сакавіка 1917 часовы ўрад перадаў уладу ў губернях і паветах сваім камісарам, якія выконвалі функцыі губернатараў. У першыя дні рэвалюцыі пачалі стварацца прафсаюзы, якія павялі барацьбу за паляпшэнне эканамічнага становішча працоўных, скарачэнне рабочага дня, павелічэнне зарплаты і інш.Рэв-я паклала пачатак дэмакратызацыі войска.7-17 красавіка 1917, Мінск - І з'езд ваенных і рабочых дэпутатаў армій і тылу Зах. фронту. З'езд прызнаў неабходным для Расіі працягваць вайну з мэтай абароны рэвалюцыі. 20 красавіка 1917, Мінску - з'езд сялянскіх дэпутатаў. Дэлегаты з'езда выступілі за пераход усёй зямлі ў агульнанародную. Лютаўская буржуазна-дэм. рэв-я - пачатак дэм. развіцця Расіі, Б., адкрыла шлях да эканамічнага і сац. прагрэсу краіны.

42. Кастрычнiцкая (1917) рэвалюцыя у Расii, усталяванне савецкай улады у Беларусi

У народзе узраслi антыурадавыя настроi.Гэта спрыяла бальшавiкам ажыццяуляць курс 6 з''езда РСДРП(б) на узброенае паустанне. Праводзiць сваiх прадстаунiкоу у Саветы. Але у Б. бальшавiкi мелi большасць толькi у Мiнскiм i Гомельскiм Саветах.Сялянскiя саветы: большасць пад уплывм эсэрау i БСГ.Бальшавiцкая арганiзацыя на Бел. на 95% -з салдат. Магчымасць разгарнуць падрыхтоуку узброеных фармiраванняу (Чырвонай гвардыi) для захопу улады. 25 кастрычнiка 1917 года рабочыя, салдаты пад кiраунiцтвам ЦК РСДРП(б) зверглi Часовы урад. 26 кастрычнiка Другi Усерасiйскi з''езд Саветау абвясцiу савецкую,прыняу Дыкрэт аб мiры i Дыкрэт аб зямлi.Быу утвораны Часовы рабоча-сялянскi урад (СНК) на чале з Ленiным. Апоуднi 25 кастрычнiка бальшавiкi Мiнска атрымалi павед-не аб перамозе паустання у Петраградзе. Мiнскi Савет абвясцiу сябе уладай.Па яго указаннi з турмы былi вызвалены салдаты арыштаваныя за антыурадавыя выступленнi.З iх быу арганiзаваны Першы рэвалюцыйны полк. Створаныя бальшавiкамi ваенна-рэвалюцыйныя камiтэты (ВРК) абапiралiся на салдацкiя масы.ВРК Зах. фронту узначалiлi бальшавiкi Кнорын,Ландар,Мяснiкоу. Процiдзеянне бальшавiкам у Мiнску аказау Камiтэт выратавання, на чале з меньшавiком Калатухiным: увеу у Мiнск Кауказкую дывiзiю i прад'явiу Мiнскаму Савету патрабаванне улады у горадзе i на Заходнiм фронце. Мiнскi Савет вымушан пайсцi на часовы кампрамiс з Камiтэтам выратавання. Да бальшавiкоу Мiнска падаспела дапамога (браняпоезд)i суадносiны змянiлiся на карысць бальшавiкоу. ВРК распусцiу Камiтэт выратавання, Калатухiна арыштавалi, распусцiлi Саветы у якiх не мелi большасцi i правялi iх перавыбары- устанауленне сваей дыктатуры. Вярхойным галоунакамандуючым прызначаны прапаршчык Крыленка. Склiкалi з'езды, у Мiнску саветау рабочых i сялянскiх дэпутатау Зах.вобласцi...

Яны: вiталi устанауленне Савецкай улады i выказалi падтрымку.26 лiстапада трыма з'ездамi быу утвораны Выканаучы Камiтэт Зах. вобласцi i фронту - Аблвыканкамзах. Старшыня -Рагозiнскi. Старшыней Савета народных камiсарау Беларусi - Ландэр. У лютым 1918 года бальшавiкi амаль завяршылi арганiзацыю Савецкай улады у губернях, паветах i воласцях. Саветы сталi адзiнымi паунапраунымi органамi улады. Рэв. пераўтварэнні і ў вёсцы: канфіскацыя ўсёй зямлі.У канцы кастрычніка 1917 г. былі ажыццёўлены меры, накіраваныя на паляпшэнне становішча працоўных Б.

Пастанова аб устанаўленні 8-гадзіннага рабочага дня.Такім чынам, перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі і ўстанаўленне савецкай улады паклалі пачатак рэвалюцыйным пераўтварэнням ва ўсіх сферах грамадскага жыцця бел. народа.

43. Беларусь падчас нямецкай акупацыi (люты-снежань 1918) Абвяшчэнне БНР

1-шы Усебеларускi з'езд а- 5-7 снежня 1917 у Мiнску, 1872 дэлегаты ад усiх 5-цi губерняу Бела-

русi, меу права вырашаць пытаннi аб стварэннi краевай улады.Была абрана Рада i фактычна аб'яулены па-за законам Аблвыканкомзах. Бальшавiкi з дапамогай зброi разагналi з'езд (17 снежня).Трэцi Усерасiйскi з''езд Саветау адобрыу дзеяннi бел.бальшавiкоу. 18 снежня 1917 тайна у дэпо Лiбава - Роменскай чыгункi адбылося паседжанне Прызiдыума Усебел. з''езда. Абраны выканаучы камiтэт ( 17 чал.) начале з Тамашом Грыбам.Ва умовах развалу фронта бальшавiкi не здолелi арганiзаваць абарону Б.У ноч на 19 лютага 1918 года бальшавiкi уцяклi з Мiнска.Уладу у свае рукi узяу Выканкам Усебеларускага з'езду.21 лютага 1918 года Выканкам звярнууся да народа Б.з 1-шай Устауной граматай: абвясцiу сябе часовай уладай i абявязауся склiкаць Усебеларускi Устаноучы з''езд. 9 сакавіка 1918 - пашыранае пасяджэнне выканкома Савета Усебеларускага з'езда: 2-я Устаўная грамата: Б. абвяшчалася Нар. Рэспублікай.Аднак не былі дастаткова акрэслены сац.-паліт. задачы. 25 сакавіка 1918 Рада, Устаўная грамата, павінна была завяршыць працэс самавызначэння і канстытуіраваць утварэнне бел. нац. дзяржаўнасці. Абвяшчэнне незалежнасці Беларусі.Найбольшую самастойнасць Рада БНР атрымала ў галіне культуры і адукацыі.Народны сакратарыят БНР атрымаў ад ням. камандавання некаторыя правы і ў галіне міжнароднай палітыкі. Рада БНР на закрытым пасяджэнні - тэлеграма Германіі, падзяка за вызваленне ад бальшавіцк. прыгнёту і анархіі: Раду пакінулі эсэры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты.Крызіс прывёў да расколу БСГ.Пасля вайны на вызваленай тэрыторыі Беларусі была адноўлена савецкая ўлада. Ствараліся яе органы: ваенныя саветы, рэвалюцыйныя камітэты, выканкомы Саветаў.Абвяшчэнне БНР - 1-шая спроба рэалізацыі бел. ідэі - нац.свядомасці, нац.-культ. адраджэння і нац. дзяржаўнасці.Аднак гэта быў першы крок барацьбы за бела. дзяржаўнасць. Незалежнасць і свабода, аб'яўленыя 1918 так і засталіся жаданнем.Рада БНР паспяхова займалася культ.-асветн. дзейнасцю.Дазвол на выданне 14 бел.-моуных газет i часопiсау.Адкрыты педiнстытут, бюро па напiсанню падручнiкау, таварыства "Асвета".У эканамiчнай вобласцi была арганiзавана Бел. гандлевая.Пасля лiстападаускай 1918 года рэвалюцыi у Германii Савецкi урад дэнансавау Брэсцкi мiрны дагавор i рушыу Чырвоную Армiю на Захад. Не маючы уласных войск,Рада БНР не змагла аказаць супрацiуленне.Многiя члены Рады БНР вумушаны былi пакiнуць Мiнск.Няудала завяршылася 1-ая спроба арганiзацыi бел. дзяржаунасцi.Рада БНР зрабiла значны уплыу на рост нац.самасвядомасцi

44. Утварэнне Беларускай ССР i Лiтоуска-Беларускай ССР

Пасля вызвалення Б. ад ням.акупантаў і аднаўлення савецкай улады зноў паўстала пытанне аб утварэнні бел. нац. дзяржаўнасці. Існавала некалькі пазіцый: 1) Кіраўніцтва Паўночна-Заходняга абкома РКП(б): Б. павінна быць тэрытарыяльнай адміністрацыйна-гаспадарчай адзінкай РСФСР. 2) Бел. нац.камісарыят (Белнацкам): стварэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Р. Рэзалюцыя аб утварэнні беларускага савецкага ўрада.Пленум ЦК РКП(б) прыняў пастанову аб утварэнні БССР. 1 студзеня 1919 г. Часовы ўрад Беларусі абнародаваў маніфест у сувязі з утварэннем БССР. 1-ы усебел. з'езд Саветау, Мiнск, 2-3 лютага 1919. Па прапанове Свярдлова з'езд прыняу рашэнне аб аб'яднаннi БССР з Лiтоускай ССР. З'езд прыняу канстытуцыю БССР,аналагiчную канст. РСФСР 1918. Па ёй вышэйшым органам улады БССР абвяшчауся Усебел. з'езд Саветау.Узначалiу Вялiкi Прэзыдыум - Мяснiкоу.Аб'яднанне Лiтвы i Беларусi у ЛiтБел адбылося 27 лютага 1919 года. Старшыней новай дзяржавы са сталiцай у Вiльнi стау Цыхоускi,. ЛiтБел праiснавау да наступлення палякау у 1919 годзе.

45. Беларусь у час савецка-польскай вайны 1919-1920 гг., Рыжскi мiрны дагавор

1918 адрадзiлася Польская дзяржава. Пiлсудскi аб'явiу аб аднауленнi РП у межах 1772.У снежнi 1918 польскi урад стау на шлях ажыццяулення памерау далучыць землi Украiны, Б. i Лiтвы да Польшчы. 21 снежня у Гродна Рада БНР стварыла Савет Дзярж. абароны (узначалiлi В.Ластоускi i генерал В.Кандратовiч). Сiлы былi няроуныя. Было вырашана далучыцьь Гродзеншчыну да Лiт. рэспублiкi на правах аутаномii. Лiт. рэспублiка у той час была прызнана шэрагам дзяржау у тым лiку i краiнамi Антанты. З мэтай адстойвання iнтарэсау бел. народа i кiравання бел. землямi пры Лiт. урадзе было створана Мiнiстэрства бел. спрау, узначалiу I.Варонка.Да п.1919 палякi захапiлi значн. частку Гродзенскай губернii, працягвалi наступленне у трох напрамках: 1)Вiльня-Лiда-Маладзечна, 2)Баранавiчы-Мiнск, 3)Кобрын-Пiнск. Захапiлi Брэст, Ваукавыск, Слонiм, Скiдаль, Шчучын, Пiнск, Баранавiчы. Бальшавiцкая улада не змагла арганiзаваць значнага супрацiулення.Вялiкiя сiлы Чырвонай Армii у гэты перыяд канцэнтравалiся на Усходнiм фронце,якi бальшавiцкi урад лiчыу галоуным. Вясной 1919 польскiя войскi захапiлi Лiду i Вiльню. Урад ЛiтБел пераехау у Мiнск.У мэтах канцэнтрацыi сiл i узмацнення абароны 1 чэрвеня 1919г. у Маскве было прынята рашэнне аб перадачы паунамоцтвау бальшавiцкiх урадау Украiны, ЛiтБел i Латвii ураду РСФСР. Лiт.-бел. армiя перайменавана у 16 армiю. Польскае наступленне працягвалася. Пагроза навiсла над Гомелем. I толькi на лiнii р.Бярэзiны фронт стабiлiзавауся да вясны 1920.У сакавiку 1920 палякi - новае наступленне. Пры дапамозе Антанты яны захапiлi Мазыр, Калiнкавiчы, Рэчыцу.25 красавiка палякi сумесна з пятлюрауцамi разгарнулi наступленне на працягу усяго польска-савецкага фронту ад р.ПРыпяць да р.Днестр.Дзякуючы перакiдванню войск з Усходняга фронту, Чырвоная Армiя 14 мая 1920г. здолела перайсцi у контрнаступленне. Але з-за недахопу сiл наступленне не дала вынiкау. Новае наступленне Чырвонай Армii распачалося у лiпенi 1920, было старанна падрыхтавана i дало плён. 7 лiпеня быу вызвалены Мiнск, 1 жнiуня - Брэст. Пад нацiскам А.Чарвякова,З.Жылуновiча, Д.Чарнушэвiча ЦК КП(б)Б прызнау неабходным выступiць з дэкларацыяй аб прызнаннi самавызначэння бел. народа. 31 лiпеня 1920. у Мiнску прынята Дэкларацыя незалеж-цi БССР у межах адной (Мiнскай) губернii. Гэта было не столькi аднауленне беларускай дзяржавы, колькi супакойванне народных мас. Супраць гэтага акта выступiлi беларускiя эсеры, якiя жадалi бачыць Беларусь сапрауды цэласнай i незалежнай дзяржавай. Рыжскі мірны дагавор Расіі i Украiны з Польшчай (18 марта 1921): Зах. Б. i Зах. Укр. - Польшчы. Польское админ.-тер. деление: воеводства, поветы, гмины.

46. Грамадска-палiтычнае i эканамiчнае развiццё БССР у 20-х гадах XX ст

Разбурэнні, беспрацоўе, ўсеагульнае адзяржаўленне сродкаў вытворчасці, харчразвёрстка - незадаволенасць народа, ас. сялянства.Цяжкi эканамічны і паліт. крызіс 1920-21: разбалансаванне паліт. і эканаміч. інтарэсаў. З'явілася нов. эканамічн. палітыка, распрацаваная Леніным і прынятая Х з'ездам РКП(б) у 1921. Сродкi рэалiзацыi: харч.падатак, кааперацыя, свабоднае прадпрыймальнiцтва i

свабодны рынак. Сутнасць нэпа - макс. пад'ём вытворчых сіл і паляпшэнне становішча рабочых і сялян дзеля захавання савецкай улады.Гал. мэта нэпа - замена харчразвёрсткі харч.падаткам. Дазвалялася здаваць зямлю ў арэнду і выкарыстоўваць наёмную працу пры ўмове, што члены сям'і наймальніка таксама працуюць. 3 віды гандлю: прыватны, кааператыўны і дзяржаўны. Дзяржбанк ў к.1922 - нов. грашовыя знакі - чырвонцы.Адменены абмежаванні на сумы ўкладаў, якія маглі захоўваць грамадзяне і арганізацыі ў ашчадных банках.Дзяржава стала падтрымліваць дробныя і сярэднія прыватныя і кааператыўныя прадпрыемствы.Дазвалялася арэнда прамысловых прадпрыемстваў іншаземнымі фірмамі ў форме канцэсій.Радыкальныя змены адбыліся ў кіраванні дзярж. прамысловасцю.Узнаўлялася грашовая аплата працы.Заняпаўшая ў гады вайны і рэв. эканоміка Б. пачала адраджацца.Аднак поспехі прынеслі і вялікія эканамічныя праблемы. Крызіс збыту, як вынік няправільнай цэнавай палітыкі дзяржавы, вялікай розніцы паміж коштам прамысловых і с/г тавараў.Селянін за прададзеную прадукцыю мог набыць прамтавараў у параўнанні з даваенным часам у 7 разоў менш.Крызіс збыту абвастрыў фінансавую праблему.Меры па зніжэнні сабекошту прамысловай прадукцыі, цэн на тавары, скарачэнні накладных расходаў, удасканальвалася дзейнасць кіруючага апарату і інш.У выніку павысілася рэнтабельнасць прадпрыемстваў.Творчая ініцыятыва рабочых, укараненне прагрэсіўных метадаў працы.Правядзенне ў жыццё новай экан. палітыкі дазволіла ў кароткі тэрмін аднавіць прамысл-ць, стабілізаваць эканоміку.Доля прыватніка ў валавой прамысловай прадукцыі зменшылася.У тых умовах выцясненне прыватніка было адной з памылак у справе кіраўніцтва эканомікай краіны. У 1927 аб'ём валавай прадукцыi iндустрыi БССР перавысiу даваенны узровень. На долю дзярж. прамысл-цi - амаль 3/4 усёй прамысл. прадукцыi. Палепшылiся умовы працы i быту, жыццёвы узровень. Паднялася вытворчая i грамадска-палiтычная актыунасць рабочых.

47. Развiццё культуры Беларусi у пачатку XX ст. Палiтыка беларусiзацыi20-х гадоу i яе вынiкi

У міжваенны перыяд (20-30-я) грамадска-паліт. жыццё на Б. было поўным супярэчнасцей, цесна звязаным з сац.-эканамічнымі працэсамі.Барацьба двух тэндэнцый. Адна - дэмакратызацыя, другая - працяг палітыкі ваен. камунізму. Пачатак палітыкі беларусізацыі - 1924. З 1923 да сяр. 1924. працэс беларусізацыі прайшоў 1-ую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе падрыхтоўка. Беларусізацыя дзярж. устаноў, грамадскіх арганізацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнікамі бел.мовы і перавод на яе справаводства.Вырашалася задача актыўнага вылучэння на кіруюч. пасады прадстаўнікоў карэннага (не толькі бел.) насельніцтва. Значных поспехаў дасягнулі бел.літ., нац. бел. тэатр, музыка, жывапіс.Нягледзячы на супярэчнасці, цяжкасці і недахопы, палітыка беларусізацыі з'явілася практычнай спробай ва ўмовах савецкай улады ажыццявіць бел. нац. адраджэнне. Паспяхова праходзiла беларусiзацыя навучальных устаноу. Да 1928 80% школ пераведзена на бел. мову. Бел.мову неслi у масы бел. пiсьменнiкi У.Дубоука, М.Чарот, К.Чорны i iнш. Мастацкiя творы 20-х гадоу сведчаць аб зменах,якiя адбывалiся у грамадстве. Паэма Я.Коласа "Новая зямля" дала цэласнае уяуленне аб спадзяваннях беларус- кага сялянства, яго духоуным патэнцыяле. Развiваецца краязнауства. На сярэдзiну 20-х гадоу у БССР дзейнiчала 240 краязнау-чых арганiзацый. У ходзе беларусiзацыi развiвалася новая галiна у навуцы - беларусазнауства. Плённа працавалi на нiве бел. адраджэння паэт, празаiк Цiшка Гартны; пiсьменнiк М.Гарэцкi; гiсторыкi В.Ластоускi,У.Iгнатоускi, У.Пiчэта; жывапiсец i графiк М.Фiлiповiч; стваральнiк першага беларускага кiнафiльма "Лясная быль" Ю.Тарыч; аутар першай п'есы на бел.мове "Машэка" Е.Мiровiч; кампазiтар, аутар Дзярж. гiмна БССР Н.Сакалоускi... Да 1928 беларусiзацыя дасягнула значных поспехау. Яна аблегчыла барацьбу з непiсьменнасцю, садзейнiчала ажыццяуленню асветнiцкай работы, стварыла пе-радумовы для разгортвання нацыянальна-культурнага будаунiцтва у БССР.

48. Беларусь у перыяд першых пяцiгодак. I ндустрыялiзацыя i калектывiзацыя у Беларусi

Масавая калектывізацыя выклікала супраціўленне кулацтва. У гэтых умовах партыя перайшла ад палітыкі абмежавання і выцяснення кулацтва да палітыкі ліквідацыі кулацтва.Разгарнулася кампанія па суцэльнай калектывізацыі і ліквідацыі кулацтва як класа, прымусу і раскулачвання серадняка, закрыцця цэркваў, рынкаў.Раскулачваць пачалі не толькі кулакоў, але і сераднякоў, якія не хацелі ўступаць у калгасы.Метады, якімі ажыццяўлялася калектывізацыя вёскі, абагуленне сялянскіх гаспадарак, прывялі да таго, што вясной 1932 г. замест суцэльнай калектывізацыі адбыўся чарговы масавы выхад сялян з калгасаў.У выніку дапушчаных памылак у эканамічнай палітыцы ў 1932-1933 гг. краіну ахапіў масавы голад, які забраў жыцці многіх людзей.Да канца 30-х гадоў калектывізацыя ў Беларусі была звершана, кулацтва як клас ліквідавана.Сельская гаспадарка фінансавалася па рэшткавым прынцыпе. Іншая справа - 70-80-я гады, калі дзяржава атрымала магчымасць фінансаваць аграрны сектар эканомікі на ўзроўні сучасных патрабаванняў. Сельская гаспадарка Беларусі ў гэтыя гады па вытворчасці прадукцыі на душу насельніцтва стала ў шэраг з сельскай гаспадаркай развітых дзяржаў свету.

49. Грамадска-палiтычнае i культурнае жыццё БССР у 1928-1939

Ліквідацыя непісьменнасці.Была створана Рэспубл. надзвычайная камісія па ліквідацыі непісьменнасці. Да сярэдзіны 20-х гадоў такая сістэма адукацыі была створана і складалася з наступных частак: 1) дашкольных устаноў; 2) масавых чатырохгадовых працоўных школ; 3) сямігадовых працоўных політэхнічных школ; 4) школ сялянскай моладзі; 5) рабфакаў; 6) тэхнікумаў; 7) вышэйшых навучальных устаноў.Увядзенне ўсеагульнага абавязковага навучання дзяцей. Бел.паэзія вітала рэвалюцыю: аптымізм, дух змагання за новае жыццё. Гэта быў час агульнага духоўнага ўздыму, час надзей, веры і мар.У другой палове 20-х гадоў развіццё беларускай савецкай літаратуры адбывалася ў вострай барацьбе ідэйна-эстэтычных тэндэнцый, розных літаратурных груповак.У 30-я гады завяршыўся працэс стварэння адзінай пісьменніцкай арганізацыі Беларусі.У вострай барацьбе розных мастацкіх школ і плыняў стваралася бел. савецкае тэатральнае, музычнае і выяўленчае мастацтва.У сярэдзіне 20-х гадоў першыя поспехі былі дасягнуты ў развіцці бел. музычнага мастацтва, у якім усё яшчэ пераважала самадзейная творчасць муз., харавых і танц. калектываў.Значны крок наперад зрабіла муз. мастацтва ў 30-я гады.Паспяхова развівалася кінамастацтва. Ствараліся дакументальныя і мастацкія фільмы, кінахроніка.Дасягненні ў сферы культурнай дзейнасці сведчаць аб сапраўдным ажыццяўленні культ. рэвалюцыі ў рэспубліцы.У 20-30-я гады паспяхова развіваліся жывапіс, скульптура, архітэктура.20-я гады ў гісторыі беларускага жывапісу былі часам збірання творчых сіл, першых спроб засваення новай тэматыкі, актыўнага ўкаранення мастацтва ў жыццё шырокіх пластоў народа.У 30-я гады мастацтва Беларусі ўзбагачалася новымі тэмамі і вобразамі.Буйной падзеяй у культурным жыцці стаў Першы з'езд мастакоў Беларусі, які адбыўся 6 снежня 1938 г. у Мінску. Багатыя і цікавыя традыцыі мае беларуская графіка.У 20-30-я гады шэраг манументальных помнікаў стварылі беларускія скульптары.У цэлым для прамысловай архітэктуры 20-х гадоў характэрна выкарыстанне жалезабетонных і металічных канструкцый.У канцы 20-х гадоў рабіліся спробы распрацаваць тып дома з агульнымі бытавымі элементамі. Такія будынкі атрымалі назву дамоў-камун.Галоўнымі задачамі архітэктуры Беларусі ў перадваенныя пяцігодкі (1933-1941) сталі рэканструкцыя і развіццё гарадоў.Кожны твор архітэктуры ўяўляе сабой спалучэнне трох прынцыпаў: функцыянальнасці, трываласці і прыгажосці.

50. Заходняя Беларусь пад уладай Польшчы (1921-1939). Нацыянальна-вызваленчы, сялянскi i рабочы рух

Польское админ.-тер. деление: воеводства, поветы, гмины. Упадок промыш-ти. Вывоз леса из Б. Рабочие в антисанитар-х условиях. 1919, 20 - аграрная реф-ма Польши: слишком высокие цены на землю, безземельные, многочисл-е налоги. Поляки грубо нарушали договор: свободное развитие нац. меньшинств. Белорусы не принимались на гос. службу, письма на бел. языке не отправляли. Преслед-сь бел. печать. Полонизация, запрет бел. языка. Рев.-нац. движение, партизанское, кот. после рижского мир. дог-ра стало сильнее. Поляки разгромили эсеровское подполье. Оставшиеся оружия не сложили. Усиленные репрессии, полицейский террор. Забастовки рабочих 1923.Во главе рев. движения - коммунисты. Подпольные ком. ячейки. Бел. Рев. Орг-я - влияние среди крестьян и интелегенции: за конфиск. помещичьих земеле и воссоединение Б. Эффект=е средство мобилизации трудящ-ся на рев-ю - подпольная ком. печать. Комсомолские орг-и. КПЗБ возглавила партиз. движ-е.

Боев. опер-и партизаны часто проводили под именем Мухи-Михальского. Наводило страх на помещиков, полицию. Рев.-демокр. борьба. Компартия, Бел. Крестьянск.-Рабоч. Грамада, Тов-во Бел. Школы. Кампания за амнистию полит.заключенных 1926: митинги и демонстрации. Полиция разгоняла съезды. 1927: БКРГ - вне закона. Борьба. ТБШ - масс. компания за школы на родном языке. 1929-33 - жёсткий эконом. кризис. Нищета, голод. Спад пром-ти в Польше. Безработица. Забастовки =всех пром. предприятий. Борьба крестьян, стремление к единству с раб. классом. КБЗБ - тактика единого фронта 36-37: масс. полит. акции. Борьба за жизнь Притыцкого, стрелявшего в суде в провокатора (+рабочие Фр., Чехосл.,США,Англии). Смертн. приг. заменили пожизненным. Испания, мятеж Франко - бел. выступили в поддержку. Движение солидарности с исп. народом. Рев. борьба продолж. и после роспуска компартии. Освобождение трудящихся наступило в сент 1939.

51. Мiждзяржауныя супярэчнасцi у 30-х гг. XX ст.Пачатак другой сусветнай вайны. Уз'яднанне Беларусi

Пагроза вайны з боку Германii. Напярэдаднi вайны Савецкi Саюз рабiў ўсе магчымае, каб папярэдзiць яе ўзнiкненне. Ен веў перамовы з Англiяй, Францыяй, Чэхаславакiяй, iншымi дзяржавамi аб магчымых мерах бяспекi. Нажаль, Заходнiя краiны далi згоду на далучэнне часткi тэрыторыi Чэхаславакii да Германii, iмкнулiся скiраваць агрэсiю фашысцкай Германii супраць СССР. Ва ўмовах небяспекi савецкi бок адгукнуўся на прапановы Германii i 23 жнiўня 1939 г. быў падпiсаны савецкi-германскi дагавор аб ненападзеннi тэрмiнам на 10 гадоў (Пакт Молатава-Рыбентропа) i сакрэтны пратакол да яго аб сферы iнтарэсаў абодвух бакоў, якi прадугледжвау лiквiдацыю Польшчы. 1-га верасня Герм. Напала на Польшчу, а 3 верасня Англiя i Францыя аб`явiлi вайну Германii. Фашысцкiя войскi захоплiвалi Польшчу. Паўстала пагроза зняволення Зах. Б, якая трапiла пад уладу Польшчы па Рыжскаму дагавору 1921. 17 верасня Чырв. Армiя перайшла гранiцу, а 25 верасня вызвалiла Зах. Б.(4 млн. жыхароў). 28 лiстапада 1939 памiж Германiяй i СССР - Дагавор аб дружбе i гранiцы. 28-30 лiстапада 1939 Народны Сход Зах. Б. прыняў дэкларацыю аб устанаўленнi савецкай улады на ўсей вызваленай тэрыторыi i выказаўся за ўваходжанне ў склад БССР. Законы аб уключэннi Зах.Б. ў склад СССР i ўз`яднаннi з БССР.

52. Напад Германii на СССР, акупацыя Беларусi, акупацыйны рэжым

1940 Германiя пачала падрыхтоўку да вайны супраць СССР. У снежнi 1940 зацверджан план <Барбароса> - маланкавай вайны, разгрому СССР за 3-4 месяцы. У маi 1941 быў зацверджаны план <Ост> - праграма знiшчэння i каланiзацыi народаў СССР. 22 чэрвеня 1941 на досвiтку гiтлераускiя войскi варвалiся у межы СССР.Вораг нанёс удары па аэрадромах, чыгуначных вузлах, гарадах Часцi Чырв. Армii неслi вялiкiя страты. Удар групы армiй "Цэнтр", якая наступала праз тэрыторыю Б.на Маскву прынялi на сябе абаронцы Брэсцкай крэпасцi.Гераiчна змагалiся савецкiя лётчыкi. У першыя днi вайны лётчыкi знiшчылi больш 100 варожых самалётау. Нягледзячы на гераiзм савецкiх воiнау, фашысты прарвалi абарону у Б. Пачалася мабiлiзацыя у Чырв. Армiю, якая з баямi адступала на Усход. У пачатку лiпеня 1941 арганiзуецца лiнiя абароны на Заходняй Дзвiне i Дняпры. Сюды перакiнуты 37 дывiзiй, каб не дапусцiць прарыву працiунiка на Маскву. На некалькi дзен затрымалi фашыстау на рацэ Бярэзiне у раёне Бабруйска.Савецкiя воiны вымушаны былi аставiць Магiлёу i Гомель. Паражэнне савецкiх войск: непадрыхтаванасць да абароны войск Зах. фронту. Страты фронта склалi 400 тыс. чалавек з агульнай колькасцi 750 тыс. Акупiравана уся Б. Але не дазволiлi працiунiку рэалiзаваць план "маланкавай вайны" i далi магчымасць Чырвонай Армii правесцi абарончыя мерапрыемствы на маскоускiм кiрунку. Б. пад акупацыяй з чэрвеня 1941 да ліпеня 1944. Акупацыйны рэжым у Б. - сістэма мер, накіраваных на ліквідацыю савецкага грамадска-дзяржаўнага ладу, рабаванне нац. багаццяў і рэсурсаў, зняволенне і знішчэнне бел. народа.У адпаведнасці з планам “Барбароса” акупанты знішчылі дзяржаўнасць бел. народа і тэр-ю цэласнасць рэспублікі.Фашысты зацвердзілі бела-чырвона-белы сцяг і герб “Пагоня” - сімвалы эмігранцкага ўрада БНР, які супрацоўнічаў з немцамі.Пры стварэнні фашысцкай акупацыйнай адміністрацыі і паліцэйскіх фарміраванняў немцы выкарыстоўвалі бел. нацыяналістаў.Уся паўната ўлады належала фашысцкай ваеннай і цывільнай акупацыйнай адміністрацыі.Генеральны план “Ост” вызначаў праграму каланізацыі захопленых тэрыторый, германізацыі, высялення і знішчэння народаў Усходняй Еўропы.Шмат лагераў смерці, гета.Канцлагеры, турмы.Палітыка каланізацыі і генацыду: гвалтоўны вываз людзей на катаржныя работы ў Германію.За гады акупацыі Б. ў Германію было вывезена амаль усе тэхнічнае абсталяванне.Рабочыя працавалі ў прымусовым парадку, праз абавязковую рэгістрацыю на біржах працы. Працоўны дзень доўжыўся 10-12 гадзін. Імкнучыся духоўна заняволіць народ, гітлераўцы разрабавалі ўсе навучальныя установы, Бел.дзярж.гіст. музей, Дзярж. карцінную галерэю, знішчылі тысячы помнікаў старажытнасці.Каб раскалоць адзінства беларускага народа, знайсці ў яго апору, гітлераўцы спрабавалі ствараць нацыяналістычныя арганізацыі.

53. Народнае супрацiуленне фашызму на тэрыторыiБеларусi у гады Вялiкай Айчыннай вайны

З дазволу акупантаў у чэрвені 1943 г. быў створаны Саюз беларускай моладзі (СБМ), які аб'ядноўваў каля 8 тыс. юнакоў і дзяўчат.У снежні 1943 г. была створана Беларуская цэнтральная рада (БЦР). Рада ставіла мэтай мабілізацыю ўсіх сіл беларускага народа для знішчэння бальшавізму.Падпарадкаваныя Радзе ці створаныя ёю мясцовыя арганізацыі і саюзы - Беларуская самапомач, Саюз беларускай моладзі, Беларускае культурнае аб'яднанне, Беларуская краёвая абарона (БКА) і іншыя.Спроба стварэння беларускай дзяржаўнасці з дапамогай акупантаў не мела рэальнасці.Такім чынам, у час вайны гітлераўцы імкнуліся шырока выкарыстоўваць у сваіх мэтах мясцовае насельніцтва, прымушаючы яго супрацоўнічаць з імі. Гэта з'ява ў 1953 г. атрымала назву калабарацыя. У склад белрускіх калабарацыяністаў уваходзілі палітычныя сілы, якія знаходзіліся ў апазіцыі да камуністычнай партыі і савецкай улады, а таксама тыя асобы, якія свядома пайшлі на службу да фашыстаў. Ужо у пачатку вайны стваралася сетка падпольных цэнтрау i груп. Да жнiуня 1941 было створана 378 атрадау i дыверсiйных груп. 28 чэрвеня дау першы бой партызанскi атрад пад кiраунiц. В.З.Каржа. У гэты ж час у Кастрычнiцкiм раёне Гомельскай вобласцi змагаецца атрад пад кiраунiцтвам Ц.П.Бумажкова i Ф.I.Паулоускага "Чырвоны Кастрычнiк". Iм першым з партызан 6 жнiуня 1941 было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Усяго у 1941 у Б. было арганiзавана 247 партызанскiх атрадау i падпольных груп,200 падпольных абкомау,гаркомау,райкомау КП(б)Б i камсамолу..Яго удзель-нiкi правялi рад дыверсiй,ажыццявiлi аперацыю па забойству В.Кубэ. (А.Мазанiк, Н.Дрозд, М.Осiпава, Н.Траян атрымалi званне Героя Савецкага Саюза). Перамога савецкiх войск пад Масквой спрыяла развiццю партызанскага руху. З вясны 1942г. пачынаюць з''яуляцца партызанскiя брыгады i злучэннi.1-й Беларускай брыгадай камандавау М.Шмыроу. Партызанскi рух пачынае узмацняцца пасля стварэння 30 мая 1942г. Цэнтральнага штаба партызанскага руху пад кiраунiцтвам Панамарэнкi. Штаб партыз. руху на Б. узначальвау П.Калiнiн. У ходзе барацьбы з ворагам у к. 1943 партызанам удалося вызвалiць 60% Б. Фашысты праводзiлi карныя экспедыцыiАднак гэтаэкспедыцыя не дала жаданых вынiкау ворагу. Вышэйшым уздымам барацьбы партызан была дэзарганiзацыя ваенных перавозак - «рэйкавая вайна». Супраць захопнiкау вялi барацьбу не толькi партызаны i падпольшчыкi, але i насельнiцтва.

54. Вызваленне Беларусi ад нямецка-фашысцкiх захопнiкау. Заканчэнне Вялiкай Айчыннай i другой сусветнай вайны

Пасля перамогi у Курскай бiтве, Чырвоная Армiя пачала наступленне ад Невеля да Чорнага мора. Восенню 1943 - на тэр. Б., 23 ве-расня быу вызвалены 1-шы райцэнтр БССР - Камарын. За восень-зiму былi вызвалены 36 раёнау, Гомель i Мазыр. Важнае значэнне - фарсiраванне Дняпра у раёне Львова. Вялiкую дапамогу - падпольшчыкi i партызаны. У 1944 пачауся завяршальны этап ВАВ - выгнанне ворагау з савецкай зямлi, вызваленне народау Еуропы. Значную ролю у рашэннi задач на гэтым этапе адыграла Бел. наступальная аперацыя (кодавая назва "Баграцiён"). Гiтлераускае камандаванне надавала вялiкае значэнне утрыманню Б., бо яна была важным плацдармам, якi прыкрывау усходне-прусскi i вар-шауска-берлiнскi стратэгiчныя напрамкi. Былi падрыхтаваны абарончыя рубяжы на рэках Днепр, Бярэзiна, Свiслач, Нёман i iнш. Рад гарадоу аб'яулены крэпасцямi (Мiнск, Вiцебск, Орша, Магiлёу..),якiя не належалi здачы. У Беларусi была моцная групiроука нямецкiх войск. У красавiку-маi генштаб Чырв. Армii распрацавау план аперацыi "Баграцi-ён".Яго ажыццяулялi войскi наступных франтоу: 1-ы Беларускi (генерал Ракасоускi), 2-i Беларускi (генерал-палкоунiк Захарау), 3-i Беларускi (генерал-лейтэнант Чарняхоускi), 1-ы Прыбалтыйскi (генерал I.Х.Баграмян) пры падтрымцы Дняпроускай флатылii, авiяцыi далёкага дзеяння i ПВА. Партызанскiя злучэннi. Задума Вярхоунага Галоунакамандавання: франты адначасова пераходзяць у наступленне на Вiцебскiм, Багушэускiм, Аршанскiм i Бабруйскiм напрамках,разбураюць фронт абароны ворага, акружаюць i знiшчаюць яго групоукi Вiцебска i Бабруйска i выходзяць на Мiнск з мэтай знiшчэння i акружэння асн. сiл групы армiй "Цэнтр" на усходзе Мiнска. Наступленне пачалося 23 чэрвеня 1944г. Спачатку быу нанесены бомбавы удар авiяцыяй, потым артылерыйская падрыхтоука.Ужо на 3-цi дзень была акружана Вiцебская групiроука працiунiка i вызвалены Вiцебск.Да канца чэрвеня 1944 былi вызвалены Орша, Магiлёу, Бабруйск. Развярнулiся баi за Мiнск. Гiтлерауцы добра умацавалi горад (былi перакiнуты дадатковыя войскi, збудавана драуляная сцяна, за якой размяшчалiся танкi i гарматы). Аднак i гэта не астанавiла савецкiх воiнау. Першым уварвауся у горад танк Фролiкава. У баях на вулiцах Мiнска вызначыуся камандзiр танкавага узвода Колычау. Iм, а таксама Бурдзейнаму,было прысвоена званне "Ганаровы грамадзянiн г.Мiнска". Мiнск быу вызвалены 3 лiпеня. У раёне Мiнска была акружана 100 тыс. групоука ворага. 7 дзен спрабавалi вырвацца фашысты з "Мiнскага катла". 70 тыс. гiтлерауцау было забiта, 35 тыс. узята у палон. У ходзе далейшага наступлення савецкiя войскi 28 лiпеня вызвалiлi Брэст. Фашысты былi выгнаны з бел. зямлi. Загiнула больш за 2 млн. 200 тыс. чалавек, толькi прамыя страты склалi 75 млрд. р., былi разбураны гарады, вескi, прамысловыя прадпрыемствы. Аднаўленне эканомiкi пачыналася адразу пасля вызвалення - у канцы 1943--1944 году.

55. БССР у пасляваенны перыяд. Аднауленне народнай гаспадаркi. Грамадска-палiтычнае i культурнае жыццё

Велiзарныя мат. i людскiя страты (75 млрд. рублёу, загiнуу кожны 4 беларус). З 1943 пачалося аднауленне прамысловасцi, да 1950 яна перавысiла даваенны узровень. Быу асвоены выпуск аутамабiляу, трактарау, лiцейнага абсталявання. Пабудаваны рад прадпрыемствау лёгкай прам-цi, праведзена рэканструкцыя iльнозаводау, абутковых прадпрыемствау. П. 50-х гадоу характ-ца навукова-тэхнiчнай рэвалюцыяй. Да сяр.50-х Б. дасягнула новых поспехау. Пабудавана 150 прадпр-вау: Аршанскi завод швейных машын,Вiцебская шоука-ткацкая фабрыка,малочна-кансервавыя заводы... Нов. тэхналагiчн. абсталяванне.Павысiлася прадукцыйнасць працы. З сяр.50-х пашыраецца капiтальнае будаунiцтва, вытворчасць набывае характар навукова-iндустр-га тыпу. Навука становiцца удзельнiкам механiзаванай i аутаматызаванай вытворчасцi. За 1956-65 было пабудавана 450 фабрык i заводау (Бел. аутазавод у Жодзiне, 2 Салiгорскiя калiйныя камбiнаты, Полацкi нафтаперапрацоучы завод...). Але у 40-60-ыя у прамысловасцi дзейнiчалi сiлы тармажэння, звязаныя з камандна-адмiнiстр. сiстэмай. Спроба аслаблення яе заменай у 1957 галiновага кiраунiцтва эканомiкай тэрытарыяльна-галiновым (замест мiнiстэрствау уведзены сауноргасы) iстотных змен не прынесла. Вялiкi урон i с/г. 1945-50 iдзе аднауленне, сяляне пазбауляюцца права выбару форм гаспадарання на зямлi, пераутвараюцца у механiчную рабочую сiлу.Калгаснiкi аказалiся у залежнасцi ад кiраунiкоу калгасау, не маглi выехаць з вёскi. Гэта прывяло да крызiсу с/г. У п. 50-х пачалi шукаць выхад з крызiсу, якi бачыуся у павышэннi цэн на с/г прадукцыю, пераразмеркаваннi бюджэту на карысць сяла.

56. Сацыяльна-эканамiчнае становiшча i развiццё беларускай культуры у 50-60 гг. XX ст

У 1946 г. адбыліся выбары ў Вярхоўны Савет СССР, у 1947 г. - у Вярхоўны Савет БССР. Улада знах-ся ў партыйных камітэтаў. Дзейнасць камсамольскіх арганізацый. Палітыка рэпрэсій у Б. ў пасляваенныя гады была звязана з дзейнасцю міністра дзярж. бяспекі БССР Цанавы (1938-51). Па яго ўказанню былі рэпрэсіраваны многія вядомыя партыйныя і дзярж. дзеячы. Рэпрэсіі закранулі і пісьменніцкую арганізацыю БССР. Вядомых дзеячаў літаратуры М. Зошчанку і Г. Ахматаву абвіна-вачвалі ў прапагандзе безыдэйнасці і апалітычнасці. Нягледзячы на рэпрэсіі, большасць народа была адданая савецкай уладзе, Сталіну. 1952 пасля 13-гадовага перапынку адбыўся XIX з'езд партыі, перайменаваў ВКП(б) у КПСС. 1953 памёр Сталін. ЦК КПСС узначаліў Хрушчоў. 1-шыя спробы па дэмакратызацыі грамадска-паліт. жыцця. XX з'езд КПСС 1956: Хрушчоў з дакладам «Аб кульце асобы і яго выніках». Пасля XX з''езда КПСС - важныя паліт. мерапрыемствы па пераадоленню культу асобы Сталіна. Рэабілітаваны ахвяры рэпрэсій. 1957 Вярхоўны Савет СССР - закон: рэспублікі самі маглі вырашаць пытанні абласнога і краявога адміністрац.-тэрыт-га будаўніцтва. Пашыраліся заканадаўчыя правы саюзных рэспублік. 1961 XXII з'езд КПСС - праграма пабудовы камунізму.З 1953 г. у літаратуры новыя тэндэнцыі, звяз. з актывізацыяй грамадскага жыцця. Вельмі плённымі для беларускай драматургіі былі к. 60-х - 70-я, створаны шэраг п'ес, класіка. Вялікі тэатр оперы і балету.У муз. культуры ў развіваюцца жанры сімфоніі і інструментальнай музыкі.Развівалася выяўленчае мастацтва. У першыя пасляваенныя гады мастакі знаходзіліся пад уражаннем гераіч. падзей ВАВ.У манументальным мастацтве - тэмы: гераізм і ўздым нар. духу. Павялiчваецца пiсьменнiцкая арганiзацыя. Да 1966г. на Беларусi было 242 пiсьменнiкi i паэты.Была рэабiлiтавана i вернута чытачу творчасць Ц.Гартнаа, М.Чарота, А.Дудара,П.Галавача. Росквiт дзейнасцi П.Броукi, М.Танка,А.Куляшова,В.Быкава, Я.Брыля. Многiя творы бел. аутарау ("Апошняя сустрэча" Я.Брыля,"Нявестка" А.Кулакоускага) баранiлi высокае званне чалавека.Значныя творы "Людзi на балоце" Мележа,"Сасна пры дарозе" Навуменкi,"Засценак Малiнаука" Чарнашэвiча. Асаблiвая падзея - раман У.Караткевiча "Каласы пад сярпом тваiм".Гэтыя творы рэальна характэрызуюць рэвалюцыйныя падзеi на Беларусi,паказваюць жыццё беларускай вёскi,гiстарычнае мiнулае беларускага народа. В.Быкау "Жураулiны крык","Сотнiкау", "Здрада", "Пастка".